گزارش کنگره‌های جبهه ملی

خیلى محرمانه

طبق اساسنامه موقت جبهه ملى که در سال 1339 به تصویب رسیده میبایستى کنگره این جبهه هر 2 سال یکبار تشکیل و به اقدامات گذشته رسیدگى و اعضاى شوراى مرکزى جدید و خط مشى آینده جبهه را تعیین نماید. به همین جهت تقریبا از اوایل تیرماه سال جارى در بین عناصر وابسته به این جبهه در مورد لزوم تشکیل کنگره در شهریور ماه گفتگوهائى آغاز گردید ولى اغلب سران و اعضاى شوراى مرکزى جبهه ملى در ابتداء از بیم عدم انتخاب مجدد و علنى شدن ضعف سازمانى و مرامى جبهه با این امر مخالفت و طرفدار تشکیل پلنوم بودند تا اینکه در اثر پافشارى برخى از جناح‏هاى مختلفى به شدت سرگرم مبارزه با یکدیگر بوده و هریک کوشش داشتند در کنگره آینده مخالفین خود را از کادر رهبرى و عضویت شوراى مرکزى خارج سازند و به علاوه تشکیلات این جبهه وضع ناگوار و نابسامانى داشت لذا فراهم ساختن مقدمات کنگره متجاوز از 6 ماه به طول انجامید و در جریان انتخابات نمایندگان در تهران و شهرستانها کشمکشها و تصادفات شدیدى بین جناح‏هاى مختلف رویداد و بالاخره اولین جلسه کنگره با شرکت 167 نفر از اعضاى شوراى مرکزى سابق ـ نمایندگان سازمانهاى مختلف تهران و حومه استانهاى خراسان ـ اصفهان ـ فارس ـ آذربایجان شرقى ـ خوزستان ـ اراک و کاشان روز سه شنبه (14/10/41) در منزل حاج حسن قاسمیه واقع در تهران پارس تشکیل گردید که اینک خلاصه جریان جلسات کنگره تشریح میگردد.



افتتاح کنگره

اولین جلسه کنگره ساعت 1030 روز سه‏شنبه (14/10/41) به ریاست سنى سید حسن واعظ زاده حکیم الهى (منتخب از شهرستان اراک) و منشى‏گرى مجید احسن و مصطفى آجودانى دانشجویان دانشگاه تهران (جوانترین نمایندگان شرکت کننده و در کنگره) تشکیل گردیده است. در آغاز جلسه سید محسن خلخالى یکى از نمایندگان منتخب سازمان جبهه ملى شهرستان تبریز به عنوان اعتراض نسبت شرکت بانوان (هما دارابى و پروانه اسکندرى نمایندگان سازمان زنان) و مغایرت این امر با دستورات و شعار اسلامى جلسه کنگره را ترک و وساطت برخى از حضار جهت انصراف نامبرده از این اقدام مؤثر واقع نشده است.

آنگاه رئیس سنى جلسه افتتاحیه کنگره را قرائت و ضمن آن دکتر محمد مصدق را به عنوان رئیس و پیشواى افتخارى کنگره جبهه ملى معرفى و سپس براى تعیین رئیس انتخابى کنگره اخذ راى به عمل آمده و در همین هنگام عباس شیبانى دانشجوى دانشگاه تهران تقاضاى سخنرانى نموده که با تقاضاى وى موافقت نشده و در نتیجه جلسه متشنج و در اثر تهدید نامبرده به اخراج از جلسه و وساطت پاره‏اى از حاضرین در این مورد مشارالیه سکوت اختیار نموده و پس از شمارش و قرائت آراء اللهیار صالح با 131 راى به ریاست کنگره انتخاب و پس از قرار گرفتن در صندلى ریاست از عباس شیبانى فوق‏الذکر خواسته سخنرانى خود را ایراد نماید لیکن نامبرده از بیان سخنرانى امتناع و اللهیار صالح شروع به نصیحت نموده و بدوا از شرکت حضار در جلسه کنگره اظهار تشکر نموده و از حاج سید محمود طالقانى عضو مؤسس جمعیت نهضت آزادى ایران تقاضا کرده پیرامون عید مبعث مطالبى ایراد نماید. نامبرده نیز ضمن بیان شرح مختصرى از اخلاق و روحیات و محسنات و روش اجتماعى حضرت رسول اکرم (ص) اظهار داشته اینک که کنگره جبهه ملى تشکیل گردیده باید این جبهه دور از هرگونه تعصب و احساسات خط مشى آینده خود را جهت پیروزى ملت ایران تعیین و اعلام نمایند.

آنگاه نوار پیام ضبط شده دکتر محمد مصدق به نخستین کنگره جبهه ملى که طى آن نمایندگان کنگره به کنار گذاردن اختلافات تشویق شده بودند پخش شده است. پس از آن اخذ راى به منظور تعیین و انتخاب نواب رئیس به عمل آمده و در نتیجه دکتر کریم سنجابى و دکتر مهدى آذر به ترتیب با 130 و 110 راى به سمت نواب رئیس جلسات کنگره انتخاب شده‏اند سپس دکتر مهدى آذر پیام اعضاى جبهه ملى در اروپا و آمریکا را خطاب به اولین کنگره جبهه ملى ایران قرائت کرده و به متعاقب آن به ترتیب ابوالحسن بنى‏صدر به نمایندگى از طرف دانشگاه تهران حاج محمود مانیان از بازار تهران ـ سید محمد حسینى از طرف کارگران تهران و على زرینه باف از طرف سازمان جبهه ملى شهرستان تبریز مطالبى ایراد نموده‏اند. پس از آنکه اخذ راى جهت انتخاب منشى‏هاى جلسات کنگره به عمل آمده و در نتیجه ادیب برومند ـ سید محمد حسین حسینى و حسن نزیه و پرویز اردودرى تعیین و انتخاب گردیده‏اند.

در این هنگام اللهیار صالح گزارشى از اوضاع روز ـ نتایج فعالیت و اقدامات دو ساله جبهه ملى و هیأت اجرائیه این جبهه قرائت و متن آن شمه‏اى از مبارزات نهضت مقاومت ملى را بعد از قیام ملى 28 مرداد بیان داشته و به حکومت سپهبد زاهدى ـ مسببین حادثه 16 آذر سال 1332 دانشگاه تهران و مجریان انتخابات دوره هیجدهم مجلس شوراى ملى ـ حکومت علاء و دکتر اقبال و همچنین نحوه انجام انتخابات دوره بیستم مجلس شوراى ملى حمله کرده و سپس به زمامدارى جناب آقاى علم و ملاقات خود و برخى دیگر از سران جبهه ملى با رئیس دولت اشاره نموده و گفته چگونگى و نتایج این ملاقات در اعلامیه 7 آذر جبهه ملى منعکس است.

آنگاه دکتر سنجابى اعلام نموده به موجب ماده 12 آئین نامه اولین کنگره جبهه ملى انتخابات کمیسیونهاى سیاسى و تشکیلات را شروع مینمائیم.

در این هنگام جلسه به علت مخالفت داریوش فروهر و جمعى از دانشجویان دانشگاه متشنج گردیده و داریوش فروهر اظهار داشته طبق آئین نامه کنگره هر گزارشى که قرائت میشود باید 3 نفر به عنوان موافق و 3 نفر به عنوان مخالف پیرامون آن صحبت نمایند. مضافا اشخاصى که در حادثه اول بهمن ماه سال 1340 دانشگاه تهران مقصر شناخته شده‏اند نباید در کمیسیون‏ها انتخاب شوند و دانشجویان شرکت کننده در کنگره نیز ضمن تایید بیانات داریوش فروهر اظهار داشته‏اند که باید کمیسیون تحقیق گزارش خود را درباره حادثه اول بهمن ماه 1340 دانشگاه در کنگره قرائت نماید.

دکتر سنجابى ناگزیر انتخابات کمیسیونهاى سیاسى و تشکیلات را موکول به نظر حضار و اخذ راى نموده و در نتیجه انجام این انتخابات به تصویب رسیده لیکن حسن پارسا دانشجوى دانشگاه دانشجویان رابه ترک جلسه دعوت و نتیجتا عده‏اى از آنها به عنوان اعتراض جلسه را ترک نموده‏اند در این موقع دکتر غلامحسین صدیقى وساطت کرده و توسط داریوش فروهر دانشجویان را به حضور در جلسه و استماع سخنان خود دعوت نموده است و دانشجویان نیز پس از ورود به جلسه با صداى بلند اظهار داشته‏اند بخاطر دکتر صدیقى در جلسه حضور یافته‏اند. دکتر صدیقى نیز ضمن ایراد بیانات کوتاهى دکتر سنجابى ـ داریوش فروهر دانشجویان مذکور را به طور تلویحى مورد حمله و انتقاد قرار داده و افزوده چنانچه دانشجویان مایل نباشند مفاد آئین نامه کنگره اجراء شود باید اقدام به اخذ رأى مخفى گردد.

پس از دکتر صدیقى دکتر شاهپور بختیار رشته سخن را به دست گرفته و ضمن دعوت حضار به اتحاد و اتفاق اظهار داشته هیأت حاکمه از تشکیل کنگره جبهه جلوگیرى ننمود به این دلیل که امیدوار بود جبهه ملى به انعقاد این کنگره از داخل منفجر و از هم پاشیده خواهد شد و اکنون مى‏بینیم که این حدس و امیدوارى صحیح بوده است در حالى که باید دانست وجود اختلاف و تشتت و چند دستگى به نفع و صلاح جبهه ملى نیست.

سپس اخذ راى جهت انتخاب اعضاى کمیسیون سیاسى. جبهه ملى به عمل آمد و در نتیجه مهندس مهدى بازرگان ـ مهندس جهانگیر حق شناس ـ اصغر پارسا ـ دکتر کریم سنجابى ـ دکتر معین الدین مرجائى ـ عباس نراقى ـ دکتر شریعتمدارى (استاد دانشگاه پهلوى شیراز) دکتر محمد على خنجى ـ ابوالفضل قاسمى ـ فریدون عطارى (نماینده دانشجویان دانشگاه تبریز) و دکتر مهدى آذر به عنوان اعضاى کمیسیون مذکور انتخاب شده‏اند.

متعاقب این امر اخذ راى براى تعیین اعضاى کمیسیون تشکیلات و اساسنامه به عمل آمده و در نتیجه دکتر غلامحسین صدیقى ـ اصغر گیتى بین ـ دکتر على اردلان ـ میر محمد صادقى ـ دکتر مسعود حجازى ـ دکتر جلالى ـ على اشرف منوچهرى ـ دکتر شاپور بختیار و شاه حسینى به سمت اعضاى این کمیسیون انتخاب گردیده‏اند و سپس از آن پایان جلسه اعلام گردیده است.



دومین جلسه کنگره

دومین جلسه عمومى کنگره جبهه ملى در ساعت 1500 روز چهارشنبه 5/10/41 با شرکت در حدود یکصدو شصت نفر تشکیل شده و در تالار محل تشکیل جلسه کنگره شعارهائى به مضمون زیر به چشم مى‏خورده است.

«اولین کنگره جبهه ملى را با پشتیبانى ملت ایران شروع و به خوبى و خوشى خاتمه خواهیم داد درود به دکتر محمد مصدق رهبر حقیقى ملت ایران ـ درود به روان شهداى جبهه ملى»

در آغاز دکتر شاپور بختیار به علت قلت تعداد آرائى که به وى جهت عضویت در کمیسیون تشکیلات داده شده از کمیسیون مذکور استعفاء داده و سپس به دستور اللهیار صالح بین ابراهیم کریم آبادى دکتر کاظمى (فرزند باقر کاظمى) که در این انتخابات بعد از دکتر شاپور بختیار آراء مساوى داشته‏اند قرعه کشى گردیده و در نتیجه ابراهیم کریم آبادى به عضویت کمیسیون تشکیلات برگزیده شده است.

آنگاه اللهیار صالح اظهار داشته به موجب پیشنهاد دانشجویان گزارش کمیسیون تحقیق سه نفرى (نصرت‏الله امینى اراکى ـ ابراهیم کریم آبادى و ادیب برومند) پیرامون حادثه اول بهمن ماه سال 40 دانشگاه تهران قرائت خواهد شد و سپس سه نفر به عنوان موافق و سه نفر مخالف درباره آن باید صحبت نمایند. اشخاصیکه مایل به سخنرانى هستند ثبت نام نمایند. در این هنگام چند تن به عنوان داوطلب مقابل تریبون رفته و ثبت نام نموده‏اند.

پس از آن ادیب برومند نتیجه بررسى و تحقیق و گزارش اقدامات کمیسیون تحقیق را قرائت کرده که خلاصه آن به شرح زیر است.

1) انتخابات تاکتیکى از طرف هیأت اجرائیه جبهه ملى در مورد برگزارى تظاهرات روز اول بهمن ماه سال 40 کاملاً صحیح بوده است.

2) در مورد اعمال مسئولین تشکیلاتى مراتب تشکیلاتى طى شده و تمام فرامین به اطلاع هیأت اجرائیه رسیده بوده و تخلفى نیز در کار سازمان و یا شخص واحد نداده است.

3) هیچ محرکى از خارج جبهه ملى وجود نداشت است. پس از خاتمه گزارش یکى از مخالفین به نام مجید احسن (دانشجوى دانشگاه تهران) براى ایراد سخنرانى دعوت شده لیکن نامبرده وقت خود را در اختیار داریوش فروهر قرار داده و به دنبال آن فروهر پشت تریبون رفته و ضمن ایراد مطالبى که قریب یک ساعت به طول انجامید اظهار داشته در اوایل تجدید فعالیت جبهه ملى تحصن در مجلس سنا و شکستن اعتصاب و تحصن دانشجویان در دانشگاه تهران از اعمال غلط جبهه ملى بوده است. در این هنگام دکتر شاپور بختیار اظهار داشته من مخالف این کار بودم لیکن عده‏اى منجمله دکتر سنجابى. ابراهیم کریم آبادى و گیتى بین طبق گزارشات رسیده مبنى براینکه عده‏اى از متحصنین دختر بوده و به علاوه تعداد دانشجویان دائما رو به کاهش مى‏رفته تصمیم گرفته شد که من شخصا به دانشگاه رفته و تحصن دانشجویان را بشکنم و اینکار را انجام دادم.

داریوش فروهر اضافه کرده در هر صورت این اقدام درشأن جبهه ملى نبوده است و عده‏اى در اینمورد مقصر هستند که باید شناخته بشوند به علاوه مذاکرات اعضاى هیئت اجرائیه با دولت دکتر على امینى و امیر اسدالله علم نیز کار نادرستى بوده که نتایج مفید و ثمر بخشى در برنداشته است.

آنگاه حسن پارسا به عنوان مخالف با گزارش کمیسیون تحقیق حادثه اول بهمن ماه سال 40 دانشگاه شروع به صحبت نموده و اظهار داشته اعلامیه‏اى که از طرف کمیته دانشجویان دانشگاه تهران وابسته به جبهه ملى براى انجام تظاهرات در روز اول بهمن ماه تحت عنوان دانشجویان بپاخیزند چاپ و منتشر شده بود به اطلاع او ابوالحسن بنى صدر و رضا کردستانى تکلو که اعضاى کمیته جبهه ملى دانشگاه بودیم نرسیده بود و شب اول بهمن نیز در ساعت 2000 جلسه کمیته جبهه ملى دانشگاه با شرکت او و اکثر اعضاء در منزل سنجابى دکتر کریم سنجابى تشکیل گردید.

لیکن وى با انجام تظاهرات مخالف و نسبت به عدم اطلاع سه نفر از اعضا انتشار اعلامیه مزبور نیز اعتراض نموده داده است. اما با این حال دکتر سنجابى بنى صدر را به عنوان مسئول دانشگاه معرفى و گفت فردا (اول بهمن) خودتان در مورد برنامه داخل دانشگاه تصمیم بگیرد ولى من به این نظر هم مخالفت کردم زیرا میدانستم جریاناتى را در پشت پرده مطرح نموده‏اند و حتى کمیته تدارکات نیز تشکیل داده‏اند که کمیته دانشجویان دانشگاه تهران وابسته به جبهه ملى از آن بى‏اطلاع است. نامبرده در پایان سخنان خود چندین سئوال به مضمون زیر مطرح نموده و به اظهارات خود خاتمه داده است.

1) به چه دلیل سه نفر از اعضاء کمیته جبهه ملى دانشگاه تهران بدون اطلاع سایر اعضاء در کمیته تدارکات تظاهرات روز اول بهمن عضو بودند.

2) چرا برخى از مسئولین سازمان جوانان جبهه ملى دانشجویان را به خروج از دانشگاه تشویق و رهبرى مى‏کردند.

3) آیا سازمان جوانان حق داشت عده‏اى از دانشجویان را براى تعطیل دبیرستان‏ها اعزام دارد.

4) آیا مصلحت بوده جبهه ملى بخاطر تعویض دبیرستان چند و دانش‏آموزان برنامه را طرح کند ولى براى اخراج چهار دانشجوى دانشگاه اقدامى به عمل نیاورد.

پس از حسن پارسا دکتر مسعود حجازى مسئول سازمان جوانان جبهه ملى پشت تریبون قرار گرفته و ضمن حمله و انتقاد به داریوش فروهر وارده اعتراضات وى اظهار داشته تشکیلات جبهه ملى باید متناسب با احتیاجات این جبهه باشد بنابراین ضرورت دارد حوزه‏ها که واحد سازمانى جبهه ملى هستند مورد حمایت بیشترى قرار گیرند نامبرده از عملیات و تاکتیکى که از طرف جبهه ملى در جریان حادثه اول بهمن بکار رفته دفاع نموده و افزوده تنها گناه و اشتباه ما در مورد این حادثه افشاى تصمیمات ما در خارج بوده است و روى هم رفته مقصرین حادثه اول بهمن ماه را نباید در میان اعضاى جبهه ملى جستجو کرد. با این حال اگر هم مقصرى وجود داشته باشد تنها من هستم نه کس دیگرى. آنگاه اللهیار صالح‏ابوالحسن صدر دانشجوى دانشگاه را به عنوان سخنران مخالف معرفى کرده و نامبرده پس از آغاز سخن خود را نماینده عده‏اى از دانشجویان دانشگاه تهران قلمداد نموده و پس از بیان شمه‏اى از فعالیتها و عملیات و تلاش سیاسى دانشجویان دکتر مسعود حجازى را مسئول جریان حادثه اول بهمن معرفى کرده و سپس مقاله‏اى در 7 صفحه که تحلیلى از چگونگى تجدید فعالیت جبهه ملى به قلم دانشجو مجید احسن بوده قرائت نموده که ضمن خواندن آن جلسه نظم خود را از دست داده و عده‏اى بعنوان تنفس و تبادل نظر از جلسه خارج شده و روى هم رفته قرائت مقاله فوق با مخالفت اعضاى شوراى مرکزى جبهه ملى مواجه شده لیکن ابوالحسن بنى‏صدر اظهار داشته من فقط این مقاله را قرائت میکنم و به صحت و سقم آن کارى ندارم.

پس از آن دکتر پیمان پشت تریبون رفته و اظهار داشته شوراى مرکزى و هیأت اجرائیه جبهه ملى وظایف خود را کاملاً به خوبى انجام داده‏اند و اگر نقصى بوده از آئین نامه تشکیلاتى و اساسنامه بوده نه از طرف هیأت اجرائیه و در مورد حادثه اول بهمن ماه هم باید گفت هیأت اجرائیه ناگزیر بوده آن تصمیم را اتخاذ نماید و این عیب و نقص از تاکتیک عملیات است.

مشارالیه سپس افزوده جبهه ملى میتواند وحدت تشکیلاتى داشته باشد لیکن نمیتواند وحدت ایدئولوژى اختیار نماید چون احزاب و دستجات داخلى آن براى وحدت تشکیلاتى به دور یکدیگر جمع شده‏اند و تشکیلات جبهه ملى باید متناسب به استراتژى آن باشد و صلاح نیست که ما جریان واقعه اول بهمن عده‏اى اعضاى جبهه ملى را مقصر به شناسیم بلکه در شکستها و پیروزیها باید ریشه آن را مورد بررسى قرار داد.

در ساعت 2050 ختم جلسه اعلام شده است.



سومین جلسه کنگره

در ساعت 1000 روز پنج شنبه (6/10/41) سومین جلسه کنگره جبهه ملى ایران با شرکت یکصدو پنجاه نفر و به ریاست اللهیار صالح تشکیل گردیده است. ابتدا رئیس جلسه دکتر سعید فاطمى را به عنوان اولین سخنرانى معرفى نموده و اظهار داشته من از طرف جبهه ملى ایران از منتخبین شهرستان تهران تقاضا میکنم که وقت خود را در اختیار دوستان شهرستانى قرار دهند ولى دکتر سعید فاطمى اظهار داشته من چند کلمه صحبت میکنم و بعد وقت خود را به نمایندگان شهرستان واگذار مینمایم. نامبرده اظهار نموده روزنامه آتش مطالبى برخلاف حقیقت بر علیه جبهه ملى درج کرده بود که باید بگویم این مقامات عالیه کشور میراشرافى‏ها هستند که این مسائل را میخواهند ولى ما با حفظ وحدت نشان خواهیم داد که اختلاف نداریم و سپس وقت خود را در اختیار خزاعى (منتخب شهرستان اصفهان و عضو کمیته آن شهرستان) قرار داده و نامبرده ضمن شرح مفصلى از فعالیتها و مبارزات مردم اصفهان در مورد هدفهاى جبهه ملى اظهار داشته مردم اصفهان در راه ملى شدن صنعت نفت و واقعه سى ام تیر 31 فداکاریهاى غیر قابل وصفى از خود نشان دادند و آنگاه دکتر برومند عضو شوراى جبهه ملى و دکتر دبیرى عضو کمیته شهرستان اصفهان وابسته به جبهه ملى و کاندید انتخابات دوره بیستم را که در مبارزات انتخابات تابستانى و زمستانى فعالیت زیادى نموده بود ستود و از جبهه ملى خواست تا ارتباط منظم و مستمرى با شهرستان برقرار نماید. سپس طاهر احمدزاده (منتخب شهرستان مشهد) در مورد علت شکست نهضت

ملى ایران در زمان حکومت دکتر مصدق سخنرانى نموده و اظهار داشته بر طبق احتیاجات روز باید شعار مبارزات را عوض کرد همانطور که این عمل در مصر انجام شد و اکنون جبهه ملى باید شعارى طرح کرده و در انتخاب آن تردید و کوتاهى به خرج ندهد که ممکن است هیئت حاکمه این شعار را زودتر اعلام کند و این شعار (سوسیالیسم) است که شرق و غرب و بى‏طرفهاى خاور میانه را قرار گرفته است.

نامبرده در پایان سخنان خود از اعضاى کنگره جبهه ملى خواست که جمعیت نهضت آزادى به رهبرى مهندس بازرگان را به عضویت جبهه ملى بپذیرد. پس از مشارالیه دل‏آسائى (منتخب شهرستان مشهد) شروع به سخنرانى نمود و از اشکالات کار کمیته استان خراسان که عبارت از نداشتن ارتباط صحیح میباشد تنقید نمود و به طور مثال گفت در 16 آذر سال 40 از طرف ابوالحسن بنى‏صدر جریان تظاهرات به ما اطلاع داده شد و برنامه آن ارسال گردید و قرار بود متن سخنرانیها را نیز ارسال دارند ولى از این عمل خبرى نشد و در جریان اول بهمن نیز کاملاً بى‏اطلاع بودیم و اکنون پیشنهاداتى داشتم که به کمیسیون‏هاى مربوطه تسلیم نمودم. پس از سخنان نامبرده ختم جلسه اعلام تشکیل جلسه به ساعت 1600 موکول گردید.



چهارمین جلسه کنگره

در ساعت 1600 چهارمین جلسه کنگره به ریاست اللهیار صالح رسمیت یافت و ابتداء مهندس علیمحمد ایزدى (منتخب شهرستان شیراز پشت تریبون قرار گرفته و شعار سوسیالیسم را که از طرف احمدزاده عنوان شده بود رد نموده و اظهار داشت در حال حاضر صلاح نیست که ما این شعار را مطرح کنیم و باید پس از پیروزى این شعار اعلام شود. هنگامیکه ما مبارزه را آغاز کردیم من از کار ادارى خود منتقل شدم و چون حاضر نبودم مبارزه را رها سازم از شغل ادارى منصرف و استعفاى خود را به تصویب رسانیده و به شغل آزاد مشغول گردیدم. دکتر شریعتمدارى استاد دانشگاه شیراز نیز که در جبهه ملى فعالیت میکرد منتقل نمودند که با فعالیت دانشجویان دانشگاه شیراز ایشان به شغل خود برگشتند.

آنگاه خاضعى (منتخب شهرستان کاشان) درباره مبارزات جبهه ملى در کاشان شروع به صحبت کرده و ادعا نمود که مبارزه جبهه ملى کاشان شروع شده ضمن ستودن اللهیار صالح مشارالیه را به عنوان رهبر عالیقدر خطاب مینمود. پس از نامبرده بنانى (منتخب شهرستان مشهد)شروع به سخنرانى نموده و ضمن حملاتى به جبهه ملى خواسته‏هاى دانشجویان دانشگاه مشهد را قرائت و افزود که متن این مطالب را به کمیسیونهاى مربوطه تقدیم داشته‏ام.

سپس على زرینه باف (منتخب شهرستان تبریز) به نمایندگى از طرف منتخبین تبریز شروع به سخنرانى نموده و ضمن تایید سخنان احمدزاده اظهار داشت که در این کنگره از همه چیز سخن به میان آمد بجز مسئله منحله توده که تز حزب توده را براى نفت شمال. هنگام ملى شدن صنعت نفت تجزیه آذربایجان و فعالیتهاى خرابکارانه آن حزب در نهضت ملى ایران فراموش نمى‏کنیم و ما در پیشنهادهاى مکررى که نموده‏ایم و اکنون نیز این پیشنهادها را به کمیسیون سیاسى داده‏ایم خاطر نشان ساخته‏ایم که جبهه ملى نظر خود را در مورد حزب منحله توده صریحا در اساسنامه جبهه ملى ذکر کند.

در خاتمه نامبرده تقاضاى قبول عضویت جمعیت نهضت آزادى را در جبهه ملى از کنگره درخواست نمود.

پس از او آیت‏اللّه‏ زاده (منتخب شهرستان شیراز) شروع به صحبت کرد (در اینموقع دکتر سنجابى ریاست جلسه را به عهده گرفت). آیت‏اله زاده ضمن بیان مقدمه‏اى نتیجه گرفت که مبارزین نباید بر ملت ایران منت گذاشته و قصد گرفتن مقام را داشته باشند و بایستى شعارهاى مبارزه همه جانبه بوده ولى هدف مبارزه بر علیه استبداد و استعمار باشد و از جبهه ملى قبول عضویت نهضت آزادى را در جبهه ملى خواستاریم.

در این هنگام وقت صحبت نمایندگان شهرستانها به پایان رسید و دکتر سعید فاطمى پشت تریبون قرار گرفته و اظهار داشت برخى دکتر سید على شایگان را گرداننده تشکیلات جبهه ملى ایران در آمریکا معرفى نموده‏اند در حالیکه على محمد سیدپور فاطمى مدتها قبل از دکتر شایگان مبارزات خود را در جبهه ملى آغاز نموده و صبح روزى که دکتر فاطمى اعدام شد اولین شماره باختر امروز[به] وسیله نامبرده به چاپ رسید. این مطالب بایستى از طرف دکتر آذر (مسئول کمیته خارج از کشور) گفته میشد ولى چون نامبرده سکوت کرد من که مسئول رابطه جبهه ملى با آمریکا هستم این مطالب را بیان میکنم و اعلام میدارم که امروز در آمریکا 11 نشریه هفتگى و ماهانه از طرف دانشجویان ایرانى مقیم امریکا وابسته به جبهه ملى منتشر میشود.

سپس دکتر سنجابى پیشنهادات رسیده را مطرح نموده و در مورد پیشنهاد عضویت نهضت آزادى اظهار داشت به کمیسیون مربوطه خواهند فرستاد ولى داریوش فروهر اعتراض نموده و اظهار داشت باید در همین محل و همین جلسه مطرح شود. آنگاه حسن نزیه (عضو نهضت آزادى ایران) شروع به سخنرانى نموده و پس از ذکر شمه‏اى از مبارزات گذشته خود به قرائت قسمتى از نامه سرگشاده نهضت آزادى با اعلیحضرت محمد رضاشاه پهلوى پرداخت و گفت ما اولین دسته‏اى بودم که گفتیم اگر اعلیحضرت مى‏خواهند مداوما نسل اندر نسل سلطنت کنند باید در حدود قانون باشد و در غیر این صورت مسئله به صورت دیگرى به پایان خواهد رسید. در اوایل مبارزات جبهه ملى نظر ما این بود که بایستى جبهه ملى در دو مورد سکوت نکند.

ب ـ ما میگفتیم که باید جبهه ملى تکلیف خود را با مقام سلطنت معلوم کند و افزود که ما بارها در کلوپ نهضت آزادى و اعلامیه‏ها و روزنامه‏هاى خودمان گفتیم که به دنبال جبهه ملى و در کنار آن خواهیم ایستاد و اگر من به عضویت جبهه ملى پذیرفته نشوم مهم نیست از هم اکنون نیز اعلام میکنم که کاندید نخواهم بود چرا جبهه ملى عضویت ما را به دفع‏الوقت گذارنده و صراحت قضیه را اعلام نمیکند؟

سپس دکتر سنجابى اظهار داشت من صلاح میدانم که طرح مذکور به کمونیستها ارجاع شود. در این هنگام عده‏اى که موافق با قبول عضویت نهضت آزادى در جبهه ملى بودند به شدت ناراحت شده و ضمن داد و فریاد زیاد اظهار میداشتند باید در همین جلسه مطرح شود و در نتیجه مذاکراتى که بین دکتر سنجابى و مهندس بازرگان و دکتر سحابى انجام گرفت موافقت گردید که به کمیسیونها ارسال شود ولى جلسه نتوانست تشنج خود را از دست بدهد که دکتر سنجابى ختم جلسه را اعلام داشت.



پنجمین کنگره

در ساعت 1630 روز جمعه (7/10/41) پنجمین جلسه کنگره جبهه ملى با شرکت در حدود یکصدوپنجاه نفر تشکیل گردید. در آغاز مهرداد ارفع زاده رودسرى دانشجوى دانشگاه تهران شروع به صحبت نموده و درباره فعالیت‏هاى جبهه ملى در دانشگاه تهران سخن گفته و ضمن آن به شعار و هدفهاى جبهه ملى اشاره کرده و اظهار داشته ما نباید هدفهاى خود را تابع (ایسم) نمائیم بلکه باید هدفهایمان علمى و با معیار قرن حاضر مطابقت داشته باشد. مشارالیه سپس انتشارات جبهه ملى را مورد انتقاد قرار داد و افزوده این نشریات نه از نظر کیفیت و نه از لحاظ تعداد و کمیت صحیح و ایده‏آل نیست و نشریات جبهه ملى باید به ده برابر میزان فعلى افزایش یابد. نامبرده آنگاه از دکتر شاپور بختیار مسئول دانشگاه تهران که امکان داده کاندیدها و منتخبین دانشگاه قبلاً برنامه خود را در دانشگاه اعلام و با فکر و تحمل و مطالعه کافى وى را به سمت مسئول دانشگاه انتخاب نمایند تشکر نموده و افزوده ایراد و انتقادات ما به این منظور است که ایمان داریم جبهه ملى مانند احزاب ملیون و مردم ساخته شده نیست بلکه چیزى است که ما باید آن را بسازیم. دانشگاه یک سازمان سیاسى است که به طور کامل در اختیار جبهه ملى است و از این جبهه تفکیک ناپذیر است. نامبرده در پایان سخنان خود اعضاى کنگره را به اتحاد و اتفاق و وحدت نظر و اجتناب از اختلاف و چند دستگى دعوت و تشویق نموده و پس از دادن چند شعار له دکتر محمد مصدق به گفتار خویش خاتمه داده است.

پس از آن دکتر شاپور بختیار رشته سخن را به دست گرفته و اظهار داشته او شخصا صراحت در گفتار خود لازم میداند و به همین دلیل همیشه عده‏اى از وى رنجیده خاطر میشوند مثلاً برخى از مسئولین دستگاههاى انتظامى او را مرد خطرناکى میدانند معتقدند که سبب ناراحتیها و تشنجاتى خواهد شد.

دکتر بختیار آنگاه پیرامون جمعیت نهضتت آزادى و تشکیل نهضت مقاومت ملى در سالهاى بعد از قیام ملى 28 مرداد سال 32 سخن گفته و افزوده او با مهندس

مهدى بازرگان ـ آیت‏اله زنجانى و نصرت‏الله امینى اراکى و عده‏اى دیگر که شاید مایل نباشند نام آنها را ببرم در نهضت مقاومت ملى فعالیت میکردیم و همکارى وى با مهندس بازرگان سابقه طولانى داشته و پس از تجدید فعالیت جبهه ملى قبول عضویت نمایند و آنها هم عضویت شوراى مزبور را پذیرفتند تا این که اعلامیه‏اى به امضاى مستعار در حمله و انتقاد به اعضاى شوراى مرکزى جبهه ملى چاپ و منتشر گردید و او کشف کرد که این اعلامیه از طرف جمعیت نهضت آزادى منتشر شده است و پس از مراجعه به مهندس بازرگان در اینمورد نامبرده اظهار داشته از انتشار چنین اعلامیه‏اى اطلاعى ندارد ولى تحقیق خواهد کرد اما مدتها گذشت و از تحقیق در موضوع خبرى نشد و او (دکتر بختیار) به همین سبب در شوراى مرکزى جبهه ملى ارائه دهند و احزاب ایران وابسته به جبهه مزبور باید اسامى اعضاى مسئول خود را معرفى کردند لیکن جمعیت نهضت آزادى از معرفى اعضاى مسئول جمعیت مذکور خوددارى نمود و متعاقب آن دکتر سحابى، مهندس بازرگان و حسن نزیه دیگر در جلسات شوراى مرکزى شرکت نکردند. اکنون ما اعضاى جمعیت نهضت آزادى ایران را در جبهه ملى پذیرفته‏ایم و این افراد در کمال آزادى در انتخابات مسئولین دانشکده‏هاى مختلف دانشگاه تهران و انتخابات کنگره شرکت کردند و عده‏اى نیز براى شرکت در اولین کنگره جبهه ملى انتخاب شدند و امیدواریم که این افراد به عنوان اعضاى یک حزب و تشکیلات سیاسى در جبهه ملى پذیرفته شوند به شرط آنکه تابع جبهه ملى و مقررات آن باشند و ملاقات برخى از رهبران جبهه مزبور با رئیس دولت تنفید نموده و خطاب به اللهیار صالح چنین اظهار داشته است. آقاى صالح بیاد بیاور که بقائیها چه قدرتى داشتند و بعد چه شدند میدانى چه کردند انحراف حاصل کردند و ملت آنها را طرد کرد. شما نیز دارید انحراف حاصل میکنید.

چگونه شما نماینده شدید (در دوره بیستم از کاشان) چرا باید ما خود را فریب بدهیم به چه علت با نخست وزیر ملاقات میکنید. اگر دولت نمیخواست و اجازه نمیداد چگونه ما میتوانستیم در این محفل جمع آئیم. آقاى صالح اگر شما خائن باشید باید فاتحه این مملکت را خواند. پس از سخنان مشارالیه جلسه ختم گردیده است.



ششمین جلسه کنگره

ششمین جلسه عمومى کنگره جبهه ملى از ساعت 0900 روز جارى 8/10/41 به ریاست اللهیار صالح تشکیل ولى چون در ساعت مذکور اکثریت لازم حاصل نبوده لذا کنگره از ساعت 1100 رسمیت یافته و مشغول کار گردیده است. در این جلسه بدوا روشنى نماینده سازمان کارگران جبهه ملى پشت تریبون قرار گرفته و اظهار داشته جبهه ملى تاکنون بیشتر هم خود را مصروف جلب طبقه روشنفکر کشور نموده و کوچکترین توجهى به کارگران نداشته است و من با صداى بلند اعلام میکنم تا شما نتوانید طبقه کارگر را با خود همراه سازید کمترین توفیقى در اجراى خواسته‏هاى مردم ایران بدست نخواهید آورد. نامبرده افزود برخلاف جبهه ملى کمونیستها این طبقه را در اختیار خواهند گرفت.

مشارالیه سپس به مسأله ملى شدن صنعت نفت اشاره و اظهار داشته ملى کردن نفت شعارى بود که براى ما زود بود زیرا هنوز مللى هستند که در کشورشان کودتا شده و رژیم تغییر کرده ولى مسأله ملى کردن نفت را هنوز مطرح ننموده‏اند. آنگاه دوشیزه هما دارابى دانشجوى دانشگاه تهران و عضو حزب ملت ایران و نماینده سازمان زنان جبهه ملى رشته سخن را به دست گرفته و ضمن فرستادن درود به دکتر مصدق و داریوش فروهر مطالبى در تائید از فروهر بیان و افزوده که این مرد تغییر ناپذیر شب و روز سرگرم بوجود آوردن یک جبهه ناسیونالیستى حقیقى است ولى عده‏اى بدون جهت با وى به دشمنى میپردازند و سپس خطاب به دکتر مسعود حجازى اعلام داشته بیایید عدم لیاقت خود را اعلام کنید.

شما میگوئید در جبهه ملى با تشکیلات صنفى مخالف هستید در حالى که خودتان به مفهوم ادعاهاى خویش پى نمى‏برید. آنگاه درباره مقام زن و حمایت اسلام از حقوق زنان سخنانى بیان و از جبهه ملى که زنان را در صفوف خود راه داده تشکر و بیانات خود را با شعارهاى «زنده باد دکتر محمد مصدق» زنده باد مبارزه دانشجویان دانشگاه تحت رهبرى داریوش فروهر پایان داده است.

سپس عزیزده بیگى دانشجوى دانشکده علوم دانشگاه تهران شروع به صحبت نموده پس از حمله به ملاقات سران جبهه ملى با دکتر امینى و نخست وزیر فعلى اظهار داشته شما که کنگره جبهه ملى را تشکیل داده‏اید میدانید در حاضر در دانشگاه چه خبر است. دانشگاه یکپارچه مخالف شماست و دانشجویان میگویند که این کنگره قلابى است. ناطق آنگاه خطاب به حضار و همچنین اللهیار صالح اضافه نموده شما به چه جرأتى در اولین جلسه کنگره به عباس شیبانى اجازه صحبت ندادید. او در زندان پیر شد ولى شما یک روز هم به زندان نرفتید. شما حرمت دانشجو را رعات نکردید. چگونه مى‏خواهید دولت مراعات کند. دانشجویان دانشگاه این کنگره را قبول دارند.



هفتمین جلسه کنگره

در ساعت 1630 روز شنبه (8/10/41) هفتمین جلسه کنگره جبهه ملى با شرکت در حدود یکصدوسى نفر تشکیل گردیده است. در آغاز گزارش کمیسیون سیاسى و خط مشى جبهه ملى توسط على اصغر پارسا خبر کمیسیون مزبور که مضمن منشور (مرامنامه) جبهه ملى و 2 قطعنامه بوده قرائت گردیده است. متعاقبا فرستاده خواهد شد.

پس از آن ابوالفضل قاسمى پشت تریبون قرار گرفته و اظهار داشته جبهه ملى باید تاکتیک‏هائى را انتخاب نماید که متناسب با نیروى خود باشد نه اینکه یک روز اعلامیه (قم فاستقم) را انتشار داده و نتواند اجرا کند و زمانى اعلامیه بدهد که تا سقوط دولت دکتر امینى مبارزه ادامه دارد یعنى همان صحبت‏هائى که فتح‏الله فرود و اسدالله رشیدیان و سید جعفر بهبهانى میکردند و یا مانند سى‏ام تیر ماه 1340 مردم را بسیج کرده و زندانها را پر نماید ولى پس از یک ماه سکوت کامل اختیار نماید و نقش تماشاچى را داشته باشد تفاوت بین این تاکتیک‏ها مردم را به شک خواهد انداخت و عده‏اى تصور میکنند که جبهه ملى محافظه کار و سازش طلب است. بنابراین باید در انتخاب اعضاى شوراى مرکزى دقت کنیم که افراد مورد اعتماد مردم انتخاب شوند تا تاکتیک‏هاى پیشنهاد شده آنها اصالت داشته و مورد استقبال مردم قرار گیرد. ناطق سپس تاکتیک حزب منحله توده را مطرح ساخته و افزوده این حزب پس از سقوط کابینه دکتر مصدق در یکى از نشریات خود نوشته است نهضت ملى ایران اصالت داشته و ما براى اعمال نظرات خاص خود شعارهاى تند و تاکتیک‏هاى حاد پیشنهاد میکردیم و اگر دکتر مصدق قصد قبول آنرا داشت شکست میخورد زیرا نیرو نداشت و چنانچه آنها را نمى‏پذیرفت فریاد میکردیم که وى سازشکار و محافظه کار است و از این طریق او را تضعیف مینمودیم.

سپس عباس شیبانى دانشجوى دانشکده پزشکى تهران و عضو جمعیت نهضت آزادى شروع به صحبت نموده و اظهار داشته او به عنوان یک دانشجو نماینده 128 نفر دانشجو سخن میگوید نه بعنوان یک عضو جمعیت نهضت آزادى ایران.

در جلسه قبل دکتر شاپور بختیار در نطق خود ما را متهم نمود که نامه سراپا دشنام و حمله به شوراى مرکزى جبهه ملى نوشته‏ایم. اکنون قسمت آخر این نامه را قرائت میکند تا روشن شود پیشنهادات ما مفید بوده یا مضر. مشارالیه پس از قرائت قسمتى از نامه مزبور که شامل لزوم تشکیل کلوپ براى جبهه ملى و پاره‏اى مسائل دیگر بوده اظهار داشته ما این پیشنهادات را کردیم و همین امر سبب تحریک جبهه ملى شد و برخى از این پیشنهادات جامه عمل پوشید و بعضى از موضوعات آنهم در کنگره مطرح میشود. مضافا اینکه نامه مزبور به هیچ عنوانى چاپ و منتشر نشده است.

در این هنگام عباس شیبانى بنا به توصیه حاج سید محمود طالقانى عضو هیأت مؤسس جمعیت نهضت آزادى از قرائت بقیه نامه خوددارى کرده است. آنگاه دانشجو ابوالحسن بنى‏صدر اظهار داشته در تهیه و تنظیم گزارش کمیسیون سیاسى و خط مشى جبهه ملى دانشجویان دانشگاه سهم بسزائى داشته و 5 شب قبل از تشکیل کنگره بسیارى از مواد آنرا تنظیم کرده‏اند. پس از آن مهندس رستم پور (منتخب بازار تهران) پشت تریبون قرار گرفته و پیرامون تاریخچه فعالیت و مبارزات بازاریان در جریان ملى شدن صنعت نفت و پشتیبانى از حکومت دکتر مصدق بیاناتى ایراد کرده و ضمن اشاره به مقاومت و فعالیت‏هاى بازاریان بعد از قیام ملى 28 مرداد سال 1332 و برداشتن سقف بازار اضافه کرده جبهه ملى باید برنامه‏هاى خود را در خصوص اقتصاد و بهبود وضع بازاریان توسط کمیسیون مربوطه طرح و منتشر سازد و عموم را از نظریات خود آگاه نماید. نامبرده اظهار داشته در زمان حکومت دکتر مصدق بازار تهران 3 روز کار میکرد و 7 روز میخورد ولى امروز وضع بازار بسیار خراب و بحرانى است. مهندس رستم پور در پایان سخنان خود گفته کادر رهبرى جبهه ملى باید وظیفه خود را با قاطعیت و صراحت به نحو احسن انجام دهد و در انتخابات اعضاى شوراى مرکزى نیز دقت لازم و کافى از طرف اعضاى شرکت کننده در کنگره بعمل آید و همه سازمانها و دستجات و احزاب و افراد جبهه ملى با یکدیگر وحدت نظر و هماهنگى کامل داشته باشند. مقارن ساعت 2005 جلسه ختم و اللهیار صالح از حضار تقاضا کرد یک قطعه عکس و بیوگرافى مختصرى از خود درج و ضبط در «کتاب» تحویل کنگره نمایند.

هشتمین جلسه کنگره

در ساعت 0900 روز 9/10/41 هشتمین جلسه‏کنگره جبهه ملى با شرکت در حدود 70 نفر تشکیل گردیده است. در این جلسه نخست دکتر مشیریان (منتخب فرهنگیان تهران) پشت تریبون قرار گرفته و ضمن اشاره به وظائف معلمین در امر تعلیم و تربیت دانش‏آموزان اظهار داشته معلمین وابسته به جبهه ملى باید دانش‏آموزان را فدائى جبهه ملى تربیت نمایند. نامبرده سپس افزوده سپاه دانش براى جبران کسر بودجه ارتش به وجود آمده و بودجه آن از فرهنگ اخذ خواهد شد و در بدو امر ما تلاش کردیم که سپاه دانش در اختیار فرهنگ باشد لیکن موفق نشدیم با این حال تصمیم داریم از طریق دیگرى وارد عمل شده و سپاه دانش را که سپاه ظلمت و گمراهى بهتر میتوان نامید منهدم سازیم.

پس از آن سعید سمندى (منتخب سازمان کارکنان بانکها و شرکتهاى تهران) شروع به صحبت نموده بدوا در مورد لزوم تقویت حوزه‏هاى وابسته به جبهه ملى مطالبى بیان داشته و سپس اظهار داشته عباس شیبانى در اینجا خود را نماینده دانشجویان معرفى کرد در حالى که تمام سخنان او درباره جمعیت نهضت آزادى بود.

حتما تیم فرد را معرفى کنید. آنگاه خامنه‏اى (منتخب سازمان جبهه ملى شهرستان تبریز) پشت تریبون قرار گرفته ضمن اشاره به اقدامات خلاف رویه حزب منحله توده و عناصر منتسب به این حزب اظهار داشته من اکنون هشدار میدهم که مواظب این افراد باشید و آنها را به حوزه‏هاى خود راه ندهید و آنگاه به وضع کمیته جبهه ملى در تبریز اشاره و افزوده شرایطى که در تهران براى مبارزات علنى جبهه ملى وجود دارد در شهرستان‏ها موجود نیست و مادر تبریز هنوز نتوانسته‏ایم مبارزات خود را علنى سازیم به جبهه ملى پیشنهاد میکنم به منظور رفع بحران مالى خود هزینه اعلامیه‏هائى را که براى شهرستانها ارسال میدارد از سازمانهاى شهرستان‏ها دریافت نماید. نامبرده افزوده على زرینه باف (منتخب تبریز) خیلى زودتر ازافراد تهرانى مبارزه را آغاز نموده و در پایان اظهار داشته تاکنون سخنى از دکتر حسین فاطمى به زبان نیامده (حضار گفتند مطالبى در باره وى بیان شده است) آنگاه بیاد بود وى یک دقیقه سکوت را اعلام کرده و از دکتر غنى‏زاده و حسن نزیه تجلیل و تمجید کرده است.

بعد از وى امیر رستم پور شیرازى (منتخب شهرستان اراک) آغاز سخن کرده و گفته ما باید امکانات جبهه ملى را در نظر بگیریم خود او براى چاپ یک نشریه اقتصادى به 8 شهرستان مسافرت کرد و همین چاپخانه‏اى حاضر به چاپ این نشریه نشد. بعلاوه در مورد توزیع نشریات جبهه ملى به تنهائى نمیتواند به شهرستانها رفته و آنها را توزیع نماید و بهترین راه در این زمینه دانشجویان شهرستانى دانشگاه تهران هستند که این نشریات را به شهرستانهاى خویش برده و توزیع نمایند. نامبرده سپس اضافه کرده در مورد فعالیت جبهه ملى در اراک باید یادآور شوم که سازمان جبهه ملى در اراک مرکب از 7 نفر هستند که دومین نفر آن رئیس انجمن شهر اراک است و چون حاضر نبوده نامه‏اى را که ما خطاب به هیأت اجرائیه جبهه ملى براى آمادگى خود جهت عزیمت به شهربانى و پیشنهاد اینکه یا زندانیان ما را آزاد کنید و یا ما را هم زندانى نمائید امضاء کند از سازمان جبهه ملى شهرستان اراک اخراج شد.

ناطق اضافه کرده یکى از مالکین اراک 300 پارچه آبادى داشته که پس از واگذارى اکثر آنها به اقوام و خویشان خود فقط 20 پارچه آن تقسیم شده و براى ترخیص 10 هزار خروار گندم 300 هزار تومان به مأمورین اصلاحات ارضى رشوه داده است نکته دیگر مسأله تعاون براى زندانیان سیاسى است که این موضوع در اراک حل شده و هر دبیرستان یک حساب تعاون در بانک صادرات و معادن گشوده است.

آنگاه دانشجو مقدم (منتخب پلى تکنیک تهران) شروع به سخنرانى کرده و بیانات خود را با ایراد قسمتى از سخنان دکتر مصدق در آستانه قبول زمامدارى و گوشه‏اى از آخرین دفاع او در دادگاه نظامى آغاز کرده و اظهار داشته هر نامه‏اى را میخوانند نباید نکات غیر مفید آنرا در نظر بگیرند بلکه باید به قسمتهاى خوب آن نیز توجه نمایند مشارالیه سپس نامه دکتر مصدق را که براى جزوه (جبهه ملى و نسل جوان) نوشته قرائت کرده و گفته رهبر واقعى دکتر مصدق است که چنین مینگارد دستگاه رهبرى باید طورى باشد که احتیاجات مردم را قبلاً درک کرده و بازگو نماید نه آنکه دنباله رو باشد. مبارزات نهضت مقاومت ملى ایران ابتدا از افراد غیر حزبى آغاز شد و بعد احزاب در آن شرکت جستند ما باید در اینجا از مردان گمنامى منجمله سرگرد محمود سخائى که فداى این نهضت شدند نام ببریم.

ناطق در پایان از آیت‏اله زنجانى نیز به نیکى یاد کرده و به اعضاء کنگره توصیه نموده در انتخاب اعضاى شوراى مرکزى دقت لازم و کافى به عمل آورند در غیر این صورت به سبب راى خلافى که داده‏اند محاکمه خواهند شد.

مقارن ساعت 1230 جلسه مزبور ختم شده است.

نهمین جلسه کنگره

ساعت 1620 نهمین جلسه کنگره جبهه ملى به ریاست اللهیار صالح و شرکت 160 نفر تشکیل گردیده است. ابتدا رئیس جلسه اظهار داشت طبق آئین نامه کنگره سه نفر مخالف و سه نفر موافق باید در مورد گزارش کمیسیون سیاسى و خط مشى صحبت کنند. داریوش فروهر پشت تریبون قرار گرفته و در چند مورد زیر اشکال و ایرادات و انتقاداتى به عمل آورده است.

1ـ در مورد به وجود آوردن سازمان عمرانى منطقه‏اى این مسئله توهمى ایجاد میکند که ما دنباله رو طرحهاى دستگاه حاکمه هستیم و همه ایران یکپارچه بوده و مناطق آن با هم فرق ندارد.

2) در مورد مسئله نفت ما بایستى دور از سیاست روز و مسائل بین‏الملل نظر بدهیم.

3) در امور کشاورزى به جاى کلمه (دسترنج) باید (همه دسترنج) را از خود زارع ببرد و زمین و آب باید ملى شده و یا لااقل اراضى موات ملى شود ذکر گردد.

4) در امور بانکى و اعتبارى بانکهاى مختلف به فرض آنکه مورد تجدید نظر قرار گیرد باید ملى شوند

5) در امور فرهنگى به مؤسسات خصوصى فرهنگى از قبیل دبستانها. دبیرستانها و دانشگاههاى ملى اشاره نشده است.

6) در مورد مسائل کارگرى خیلى کم صحبت شده و قانونى شناختن مسئله اعتصاب به عنوان بدیهى‏ترین حق کارگر ذکر نشده است.

7) در مورد سیاست خارجى نظر ما درباره وضع موجود به صراحت بیان نگردیده است. نامبرده افزوده پیشنهاداتى نیز به شرح به قطعنامه کنگره اضافه شود.

1) در ماه سوم قطعنامه دوم همراه با (ممنوعیت اجتماعات کلمه احزاب نیز اضافه شود.

2) در ماده دهم بعد از کلمه (عهود و قراردادها) بالاخص قرار داد نفت. پیمان سنت و سایر قرار دادهاى نظامى و قرضه‏هاى خارجى ذکر شود.

3) در مورد قطعنامه اول کلمه (سالخورده) را برداریم و به جاى آن (آهنین اراده یا عالیقدر) قرار دهیم و آزادى فورى او را (مصدق) بخواهیم و نمایندگان اولین کنگره جبهه ملى دکتر مصدق را رهبر تام‏الاختیار خود دانسته و تصمیمات اساسى خود را به هر طریق که ممکن است به اطلاع او برسانند سپس على اصغر پارسا به عنوان مخبر کمیسیون سیاسى به ایرادات و پیشنهادات داریوش فروهر پاسخ داده و به جز چند مورد زیر کلیه انتقادات مشارالیه را رد کرده است.

1) در ماده سوم قطعنامه سیاسى کلمه (احزاب) نیز اضافه شود.

2) در مورد قطعنامه اول کلمه (سالخورده) برداشته و به جاى آن عالیقدر گذاشته شده و آزادى فورى نیز اضافه گردد.

آنگاه طاهر احمد زاده نماینده سازمان جبهه ملى خراسان به عنوان موافق با گزارش کمیسیون سیاسى و خط مشى پیشنهاداتى به شرح زیر بیان داشته است.

1) در مورد ورزش و تربیت بدنى باید گفت که ورزش از نظر جبهه ملى کمال ضرورت را داشته و وسیله است نه هدف.

2) در مورد مسائل اخلاقى که در منشور جبهه ملى ذکر شده بود توضیحات بیشترى داده شود

3) به جاى کلمه (نهضت زنان) خوب است کلمه دیگرى بگذارند (در این هنگام همهمه شدیدى روى داد و همراه با آن خواسته شد که طبق موازین اسلامى گذاشته شود.)

4) در قطعنامه دوم گنجانیده شود که جبهه ملى هرگونه مانورهاى اصلاحى دولت را به شدت محکوم میکند.

آنگاه سیاگزار برلیان (دانشجوى اخراجى و منتخب دانشکده پزشکى تهران) به عنوان مخالف با گزارش کمیسیون سیاسى شروع به سخنرانى کرده و اکثر انتقادات داریوش فروهر را تکرار نموده و پس از انتقاد از جبهه ملى که در مورد اخراج وى دوستانش عکس‏العملى نشان نداده اظهار داشته چرا برقرارى رابطه با جمهورى متحده عرب در قطعنامه ذکر شده است؟ در اینمورد مخبر کمیسیون اظهار داشته دولت جمهورى مصر با ایران قطع رابطه نموده و اعلام داشته تا زمانیکه دولت مصدق به روى کار نیاید من با ایران رابطه دوستى برقرار نخواهم کرد (کف زدن و ابراز احساسات حضار) و هر زمانیکه جبهه ملى دولت را تشکیل دهد این جمهورى متحده عربى است که پیشنهاد برقرارى رابطه را خواهد داد. سپس دولت دکتر مسعود حجازى به عنوان موافق از چندین قسمت منشور جبهه ملى دفاع کرده است پس از حجازى ابوالحسن بنى‏صدر (منتخب دانشکده حقوق دانشگاه تهران) از نوبت مخالف استفاده نموده و چندین پیشنهاد اصلاحى ارائه نموده و افزوده به عقیده من کسانى لیاقت رهبرى را دارند که رنج و زندانى کشیده باشند و بنابراین جز دکتر مصدق هیچکس شایستگى رهبرى جبهه ملى را ندارد آنگاه على اصغر پارسا (مخبرکمیسیون) رشته کلام را به دست گرفت و اظهار داشته این گزارش خطوط کلى هدفهاى جبهه ملى را معلوم میکند و شرح موشکافى آن به عهده گویندگان است که در حوزه‏ها بحث کنند و یا جبهه ملى درباره آن اقدام به انتشار نشریات زیادى بنماید و در پاکنویس مجدد گزارش سعى خواهیم کرد که از کلیه مواد پیشنهادى استفاده کنیم.

دهمین جلسه کنگره

در ساعت 0930 روز دوشنبه (10/10/41) دهمین جلسه کنگره جبهه ملى به ریاست اللهیار صالح با شرکت در حد