سازمانهای وابسته به حزب توده (1358ـ1361)
حزب توده در فعالیت چهارسالة خود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، علاوه بر تشکیلات مفصل، دارای تعدادی سازمانهای وابسته (جنبی) بود که در پوشش‌های مختلف، وظیفه اشاعة مشی حزب و اجرای تاکتیک‌های آن را در میان اقشار و گروه‌های مختلف به عهده داشتند. بخشی از این سازمان‌ها بر اساس سنت‌های کمونیستی جهانی و در ادامه فعالیت‌های سالهای 1320ـ 1332 تجدید حیات یافتند، (مانند: «جمعیت صلح») و بخشی بر اساس شرایط خاص جامعه ایران در دوران انقلاب و پس از آن پدید شدند (مانند: «حزب دمکرات کردستان ـ پیرو کنگره چهارم»).
سازمانهای جنبی حزب توده را می‌توان به شرح زیر دسته‌بندی کرد:
الف: سازمانهای سیاسی وابسته به حزب توده، شامل «سازمان جوانان توده ایران» و «اتحاد دمکراتیک مردم ایران»، که دارای استقلال درونی نبوده و جزئی از اندام سازمانی حزب توده بودند. «سازمان جوانان» در عین آن که یک سازمان حزبی محسوب می‌شد یک سازمان توده‌ای نیز بود.
ب: سازمانهای سیاسی هوادار حزب توده، شامل «سازمان فدائیان خلق (اکثریت)» و «حزب دمکرات کردستان ـ پیرو کنگره چهارم» که هر چند دارای استقلال نسبی از سازمان حزب توده بودند، ولی تحت نفوذ شدید سیاسی و گاه تشکیلاتی حزب قرار داشتند. فرآیند ادغام سازمانهای حزب توده و «اکثریت» در سال 1361 به چنان عمق و گستردگی رسیده بود که عملاً در همه سطوح، ارتباطات عمودی و افقی، سازمان «اکثریت» را به سازمان حزب توده پیوند می‌داد.
ج: سازمانهای توده‌ای وابسته به حزب توده: دربارة سازمانهای توده‌ای، که زیر پوشش «شعبه کل سازمانهای توده‌ای» قرار داشتند، پیش از این سخن گفتیم.
د: سازمانهای صنفی وابسته به حزب توده: این سازمان‌ها باید گروه شغلی خاصی را تحت پوشش قرار می‌دادند. از زمرة این سازمان‌ها، «انجمن همبستگی اتحادیه‌ها و شوراهای کارگری» و «انجمن حقوقدانان دمکرات ایران» است.
بخش حاضر به بررسی همة سازمانهای وابسته به حزب توده نمی‌پردازد. سازمانهایی چون «فدائیان خلق (اکثریت)» و «حزب دمکرات کردستان ایران ـ پیرو کنگره چهارم»، به علت استقلال تاریخی و سازمانی (علیرغم پیوستگی و وابستگی به حزب توده) نیازمند بررسی مستقلی است و درباره رابطه آنها با حزب توده پیشتر توضیح داده شده است. سازمانهایی که در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از:
1ـ سازمان جوانان توده ایران؛
2ـ کانون دانش‌آموزان (دمکرات) ایران؛
3ـ کانون صنفی فرهنگیان؛
4ـ تشکیلات دمکراتیک زنان ایران؛
5ـ اتحاد دمکراتیک مردم ایران؛
6ـ شورای نویسندگان و هنرمندان ایران؛
7ـ جمعیت ایرانی هواداران صلح؛
8ـ جمعیت حقوقدانان دمکرات ایران.
حزب توده ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی