انقلاب اسلامی از مهاجرت امام خمینی به پاریس تا پیروزی

پژوهشگر: علی اکبر علی اکبری بایگی
فاصله‏ی زمانی ۱۴ مهرماه تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، یکی از فصول برجسته‏ی تاریخ نهضت اسلامی به حساب می‏آید. این برهه‏ی زمانی که از هجرت حضرت امام به پاریس تا پیروزی انقلاب را در برمی‏گیرد، مملو از حوادث و اتفاقاتی است که هر یک مسیر انقلاب را به پیش می‏برد. با توجه به اهمیت زمان فوق، مرکز اسناد انقلاب اسلامی در قالب روش پژوهشی تاریخ شفاهی، وقایع و رویدادهای آن و نقش هدایت‏گر و سرنوشت‏ساز امام خمینی را در آفرینش موفقیت‏های این ایام مورد بررسی قرار داده است که در قالب کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی از مهاجرت امام خمینی به پاریس تا پیروزی منتشر شده است. نوشتار زیر گزیده ای از این کتاب را متناسب با این ایام در بر می گیرد.
مصاحبه امام خمینی با خبرگزاری ها و مطبوعات در دهکده نوفل لوشاتو پاریس
تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی از مهاجرت امام خمینی به پاریس تا پیروزی
▪ هجرت امام به پاریس:
حجت السلام سید محمود دعایی که سال ها در عراق اقامت داشت و از جمله معتمدین و از نزدیکان امام محسوب می شد و در این زمان از طرف ایشان با مقامات عراقی در ارتباط بود، در مورد جریان هایی که منجر به عزیمت امام از عراق به فرانسه شد، می گوید:
«رژیم شاه بر مبنای قرارداد الجزیره، به عراقی ها فشار می آورد تا جلوی فعالیت های مبارزاتی امام را بگیرند. عراقی ها هم روز به روز محدودیت را شدیدتر می کردند تا این که یک روز مرا خواستند و رسما پیامی برای امام به من دادند، مبنی بر این که ما در عین این که به شما احترام می گذاریم، ولی به خاطر روابط با شاه، محذوراتی داریم. از این روی از شما می خواهیم که رعایت شرایط ما را بنمایید و فعالیت ها به این صورت علنی نباشد. وقتی این پیام را برای امام بردم، امام فرمودند: این آغاز کار است. شما به بعثی ها بگو من چنین چیزی را نمی پذیرم. من نمی توانم ساکت باشم و در ایران کسانی که به من اعتقاد دارند، مبارزه کنند و خون بدهند. اگر ایشان نمی خواهند من این جا باشم، می روم و جای دیگر حرفم را می زنم. عراقی ها ابتدا نمی خواستند زیاد سخت گیری کنند، لذا تنها بر این جهت اصرار داشتند که نوارهای امام از طریق عراق به ایران فرستاده نشود و اعلامیه ها در عراق تکثیر نشود، اما فشار ساواک و مسؤولین دیپلیمات ایران به قدری قوی شده بود که عراقی ها ناگزیر شدند جلو فعالیت ها را بگیرند. به همین منظور بیت حضرت امام را محاصره کردند و چند تن از دوستان امام را دستگیر کردند. امام به عنوان اعتراض به رژیم بعث به خاطر فشارها و اذیت ها اعتصاب کردند و از منزل بیرون نمی آمدند. انعکاس این مسأله در خارج برای رژیم عراق، قابل تحمل نبود، لذا به ناچار از امام عذرخواهی کردند و به ظاهر حلقه ی محاصره را برداشتند، ولی در واقع تحت عنوان این که از طرف ایران می خواهند به شما سوء قصد کنند و ما باید از شما حفاظت کنیم، مراقبت و کنترل بیت امام را شدید کردند که امام فرمودند: ایشان حفاظت نمی کنند، بلکه نظارت می کنند. تا این که یک روز از بغداد، من را خواستند و من رفتم. به من گفتند: مرکز عالی فرماندهی انقلاب تصمیم گرفته است نماینده ای رسمی برای مذاکره با آیت الله خمینی به نجف بفرستد، لذا وقت آن را تعیین کنید. من پیام آنان را به امام عرض کردم. امام هم بعدازظهری را برای مذاکره تعیین کردند. در روز موعود سعدون شاکر که آن وقت رییس کل تشکیلات امنیت عراق بود، به اتفاق استاندار و رییس سازمان امنیت و رییس اوقاف نجف که فارسی می دانست، خدمت امام آمدند. ابتدا با اشاره به من، سؤال کردند که ایشان ازطرف شما نمایندگی دارد که برای ما پیام شما را می آورد یا خیر؟ امام فرمودند بله. سپس با احترام، ولی در عین حال چنین گفت: مطابق تحولات جدید در رابطه ی ما با ایران، قرار بر این است که به مخالفین یک دیگر اجازه ی فعالیت ندهیم و ما به این تعهد پای بندیم، لذا از شما درخواست می کنیم به فعالیت های علنی خود علیه شاه ایران خاتمه دهید. امام در پاسخ فرمودند: من دست از فعالیت های خود برنمی دارم. من نمی توانم مردم ستم دیده ی ایران را که زیر ستم شاه هستند. فراموش کنم. مجددا او یادآوری کرد، ما موظف هستیم به تعهدمان عمل کنیم و نگذاریم شما فعالیتی داشته باشید. امام فرمود: شما اگر ناگزیر هستید من از عراق خارج می شوم.» (۱)
در مورد این که چگونه پاریس به عنوان مقصد حضرت امام انتخاب شد، مرحوم حاج سید احمد خمینی اظهار می دارد که خود امام فرانسه را برای اقامت خود انتخاب کردند و دراین مورد با کسی مشورت ننمودند:
«برادران و خواهران عزیز، تا امام هست ـ که خدا او را تا انقلاب مهدی نگه دارد ـ باید روشن شودکه:
۱) هیچ کس از هجرت امام به جز من و تنی چند از دوستان مهم نجف خبری نداشت.
۲) امام خود تصمیم به هجرت به فرانسه را گرفتند و همین حرکت به هیچ کس و هیچ یک از گروه های سیاسی چه داخل و چه ایرانیان خارج مربوط نیست. فردا ادعا نشود که ما آمدیم تا امام را راهی پاریس کنیم و یا به امام بگوییم، در فرانسه بهتر می شود مبارزه کرد و از این قبیل لاطائلاتی که اگر با بودن امام روشنش نکنیم، فردا از بزرگترین انحرافات اساسی این انقلاب و نهضت به شمار خواهد رفت.» (۲)
امام خمینی نیز، در قسمتی از وصیتنامه ی خود به همین مطلب اشاره داردند و می نویسند که با مشورت فرزند خود، سید احمد، فرانسه را برای اقامت انتخاب کرده اند و کس دیگری در این مورد نقش نداشته است:
«از قرار مذکور، بعضی ها ادعا کرده اند که رفتن من به پاریس به وسیله ی آنان بوده ، این دروغ است. من بعد از برگرداندنم ازکویت با مشورت احمد، پاریس را انتخاب نمودم؛ زیرا در کشورهای اسلامی احتمال راه ندادن بود. آنان تحت نفوذ شاه بودند، ولی در پاریس این احتمال نبود.» (۳)
فرانسوی ها در ابتدای ورود امام به پاریس، اعلام کردند که به آیت الله خمینی اجازه ی فعالیت سیاسی نخواهند داد، اما امام خمینی در مقابل اقدام دولت فرانسه، واکنش تندی نشان دادند و اظهار نمودند، حاضرم کشور فرانسه را ترک کنم؛ اما دست از فعالیت خود بر نمی دارم. سیداحمد خمینی که ناظر تمام این جریانات بود می گوید:
«همان شب از کاخ الیزه آمدند پیش من که ما مواجه شدیم با این قضیه، چه بخواهیم و چه نخواهیم آیت الله آمده است. اگر مطلع می شدیم، نمی گذاشتیم. وقت خواستند. امام گفتند بیایند. آمدند و گفتند حق ندارید کوچک ترین کاری انجام دهید و امام گفتند: «ما فکر می کردیم این جا مثل عراق نیست. من هر کجا بروم حرفم را می زنم. من از فرودگاهی به فرودگاهی و از شهری به شهر دیگر سفر می کنم تا به دنیا اعلام کنم که تمام ظالمان دنیا دستشان را در دست یکدیگر گذاشته اند تا مردم جهان صدای ما مظلومان را نشنوند، ولی من صدای مردم دلیر را به دنیا خواهم رساند. من به دنیا خواهم گفت که در ایران چه می گذرد.» (۴)
▪ پیام خوش آمدگویی به امام به مناسبت بازگشت به میهن:
متن پیام خوش آمدگویی، که توسط آقای نصرالله شادنوش قرائت شد بدین شرح است:
« ای روح خدا و ای ابراهیم بت شکن، این بنده ی پاک باز حقو و ای جان عزیز ملت ایران، به عرض برسانم که؛
رواق منظر چشم من آشیانه ی توست کرم نما و فرود آ که خانه، خانه ی توست
ملت ایران چه چیزی از جان عزیزتر دارد که نثار مقدم فرخنده ی رهبر فداکار و روشن بین نماید و چه ثنایی بالاتر از این سراغ دارد که او را بنده ی پاک باز حق بخواند؟ ای بنده ی پاک باز خدا، ای مسلمان محمدی، ای شیعه ی صادق، ای آیت خدا، ملت ایران در شخصیت شما و از تجربه ی زندگی شما بالاخص در ۱۵ سال اخیر، زعامت امت که به شما سپرده شد مصداق عینی وعده ی خدا به رزمندگان و پویندگان راهش را مشاهده می کند که اگر به یاری خدا بشتابید به یاری شما می شتابد و شما را که ثابت قدم نگه می دارد و هر کس از آن خدا باشد، خدا از آن اوست. هجرت شما از وطن عزیز در ۱۴ سال پیش ، تحت فشار و اجبار سمبل های استبداد و استعمار، یا دآور هجرت جد مکرمتان رسول خدا و یاران بزرگوار اوست که به گناه خواستاری جامعه ی توحیدی از شهر و دیار خود رانده شدند «الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربنا الله» (۵) و بازگشت امروزتان یادآور فتح مبین و عظیم مکه است که سمبل های زر و زور و بت های فلزی و گوشتی، یکی پس از دیگری از مقر حکمرانی به زیر آورده شدند و حکومت خدایی جای گزین حکومت طاغوتی گردید «لقد صدق الله رسوله الرؤیا باالحق لتدخلن المجسد الحرام انشاءالله آمنین.» (۶) ملت ایران جان بر کف در انتظار فرمان رهبر عظیم الشأن خویش است و تا برقراری جامعه ی توحیدی، جامعه ای که در آن انسان، از قید بندگی انسان آزاد باشد؛ بهره کشی انسان از انسان ملغی گردد؛ از ناهمواری ها و نابرابری های مصنوعی اثر نماند؛ بت های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی یکسره سرنگون گردد؛ مساوات، برابری و برادری به معنای واقعی کلمه برقرار شود؛ آثار استبداد ۲۵۰۰ ساله و استعمار ۴۰۰ ساله محو گردد و در یک کلمه، بندگی از آن خدا و حکومت، حکومت الهی باشد، از پای نخواهد نشست. جای چندین هزار شهید ۱۵ ساله ی اخیر که حرکت انقلاب مقدس اسلامی ما را با خون خود سرعت بخشیدند، خالی است؛ که بازگشت مظفرانه ی رهبر خود و شکوفه های به ثمر رسیده ی نهال انقلاب را به چشم خود ببینند. اگر امروز در میان ما نیستند ارواح پاکشان ناظر و شاهد خواهد بود و والسلام علیک و علی الارواح التی حلت بفنائک و رحمت الله و برکاته.» (۷)
▪ بیانات امام در فرودگاه مهر آباد:
من از عواطف طبقات مختلف ملت تشکر می کنم. عواطف ملت ایران به دوش من، بار گرانی است که نمی توانم جبران کنم. من از طبقه ی روحانیون که در این قضایای گذشته جان فشانی کردند، از طبقه ی دانشجویان که در این مسایل، مصایب دیدند، از طبقه ی بازرگانان و کسبه که در زحمت واقع شدند، ازجوانان بازار و دانشگاه و مدارس علمی که دراین مسائل خون دادند، از اساتید دانشگاه، از دادگستری، قضات دادگستری، وکلای دادگستری، از همه ی طبقات، از کارمندان، از کارگران، از دهقانان، از همه ی طبقات ملت تشکر می کنم. آن زحمت های فوق العاده ی شماست که با وحدت کلمه پیروز شدید، البته در قدم اول.» (۸)
▪ عکس بیعت پرسنل نیروی هوایی با امام:
«یک روز هم راه پیمایی بود به نفع دولت بازرگان. هر کدام از بچه ها را گوشه ای فرستادند. من مأموریتم مدرسه ی علوی بود. آمدم مدرسه ی علوی، دیدم دور و بر مدرسه خلوت است. رفتم در مدرسه، یک نفر از دفتر امور مطبوعاتی گفت همه ی عکاس ها را از مدرسه بیرون کنید. من فهمیدم که باید خبری باشد. از من خواستند بچه ها را رد کنم که رد کردم. بعد از چند دقیقه دیدم دری از بغل مدرسه ی علوی باز شد و تعدادی افسر نیروی هوایی با لباس فرم آمدند تو. گفتند آمدند با امام بیعت کنند و نمی توانی عکس بگیری. گفتم اجازه بدهید یک عکس بگیرم، برای شما سندیت داشته باشد، ولی طوری می گیرم که بچه ها توی عکس دیده نشوند. عکس را گرفتم و سر و صدای بختیار را در آورد؛ اما امام گفت واقعیت دارد . حدود ۸-۷ فریم عکس گرفتیم، همه را هم از پشت. یک نفر پیدا نیست.» (۹)
پس از اینکه که عکس بیعت همافران، روز ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ در روزنامه ی کیهان، با تیتر «هزاران نظامی امروز از برابر امام رژه رفتند» چاپ شد، عکس العمل شدیدی فرماندهان نظامی و دولت مردان دولت پهلوی را برانگیخت. به طوری که بعضی، عکس مذکور را مونتاژ شده تلقی کرند. عباس قره باغی احتمال واقعی بودن عکس را این گونه مطرح کرده است:
« غروب روز ۱۹ بهمن ماه، آقای بختیار به من تلفن زده، سؤال نمود: روزنامه ی کیهان را دیده اید؟ گفتم نه هنوز. اظهار کرد عکس عده ای از پرسنل نیروی هوایی را در اقامتگاه آقای خمینی چاپ کرده است و اضافه نمود: معلوم است که یکی ازعکس های مراسم سابق را مونتاژ کرده اند. سؤال نمودم: چگونه فهمیدید مونتاژ کرده اند؟ جواب داد کاملا روشن است. ضمنا از سپهبد ربیعی سؤال کردم، ایشان هم اظهار نمود ما بررسی کردیم، این عکس مونتاژ شده است و دستور دادیم که در روزنامه ها تکذیب کنند. گفتم: الان دستور می دهم. ضمن خواستن روزنامه ی کیهان چگونگی را از فرمانده نیروی هوایی سؤال کردم. مطالبی را که به نخست وزیر گفته بود، برای من هم تکرار نمود و اضافه کرد که این تبلیغات، دروغی است و تقاضا نمود ستاد بزرگ ارتشتاران نیز مراتب را تکذیب نماید. با اعتماد به اظهارات فرمانده نیروی هوایی و نخست وزیر، روابط عمومی ستاد بزرگ ارتشتاران، رویداد را تکذیب نمود. آقای بختیار نیز روز ۲۱ بهمن ماه در مجلس سنا آن را کاذب اعلام کرد، ولی از اعمال بعدی همافران و افسران نیروی هوایی شاهنشاهی در روزهای ۲۱ و ۲۲ بهمن، مانند درگیری با افراد گارد و باز کردن درب اسلحه خانه ها و دادن اسلحه به مخالفین و بالاخره تمرد مسلحانه در نیروی هوایی شاهنشاهی، معلوم شد که جریان اعلام همبستگی پرسنل نیروی هوایی حقیقت داشته و آقای بختیار و سپهبد ربیعی، هر دو واقعیت را پنهان کرده بودند.» (۱۰)
● نخست وزیری مهندس بازرگان:
امام خمینی روز یکشنبه ۱۵/۱۱/۱۳۵۷ طی مراسمی که در مدرسه ی علوی برگزار شد، مهندس مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت، معرفی نمودند: متن حکم امام به این شرح بود:
جناب آقای مهندس مهدی بازرگان!
«بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، بر حسب حق شرعی و حق قانونی ناشی از آزادی اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طی اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران، نسبت به رهبری جنبش ابراز شده است و به موجب اعتمادی که به ایمان راسخ شما به مکتب مقدس اسلام و اطلاعی که از سوابقتان در مبارزات اسلامی و ملی دارم، جناب عالی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و وابستگی به گروهی خاص مأمور تشکیل دولت موقت می نمایم تا ترتیب اداره ی امور مملکت و خصوصا انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت، درباره ی تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس موسسان از منتخبین مردم، جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید. مقتضی است که اعضای دولت موقت را هر چه زودتر با توجه به شرایطی که مشخص نموده ام تعیین و معرفی نمایید. کارمندان دولت و ارتش و افراد ملت، با دولت موقت شما همکاری کامل نموده و رعایت انضباط را برای وصول به اهداف مقدس انقلاب و سامان یافتن امور کشور، خواهند نمود. موفقیت شما و دولت موقت را در این مرحله ی حساس تاریخی از خداوند متعال مسألت می نمایم.» (۱۱)
● احتمال حمله به مدرسه علوی:
افراد بسیاری، شامگاه روز شنبه ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ را آبستن حوادث گوناگونی می دانستند. از این رو به امام توصیه نمودند که مدرسه ی علوی را ترک کرده و به نقطه ی امنی بروند، اما به گفته ی هاشمی رفسنجانی، امام این توصیه را نپذیرفتند:
«از روز ۲۱ بهمن، درگیری های خونین آغاز شد و تا شب، شدت بیشتری گرفت. در شب ۲۲ بهمن تلاش ما این بود که امام را قانع کنیم که محل اقامت خود را تغییر بدهند و در دسترس نباشند. طبیعی بود که آن محل بمباران شود. امام نپذیرفتند. این هر چند که تصمیم خطرناکی بود؛ اما از روحیه ی خاص و حماسه گرای امام حکایت می کرد و شاید امام نگران بودند که تغییر محل باعث تضعیف روحیه ی دوستان و تقویت روحیه ی عمال رژیم بشود. بعد از این که از قانع کردن امام ناامید شدیم، به این نتیجه رسیدیم که جمع ما هم نباید از این محل دور بشود.» (۱۲)
مهندس مهدی بازرگان، نخست وزیر دولت موقت که شامگاه روز ۲۱ بهمن در مدرسه ی رفاه بود، احتمال داد که به آن جا حمله شود، بدین جهت به نقطه ی دیگری پناه برد:
«ما بیش تر ساعاتمان در همان مدرسه ی رفاه بودیم و آن شب کذا هم همان جا بیتوته کرده بودیم و بعد چون خیلی سر و صدای تیراندازی شنیده می شد و خبر هم می آوردند و احتمال هم داده می شد که حمله ای بخصوص به آن جا بشود، ما در یک خانه ی مجاوری در یک کوچه پایین تر رفتیم. آنجا، شب را گذراندیم؛ اما صبح که بلند شدیم، دیدیم نه قضایا بر عکس شده و الحمدالله ملت پیروز شده است.» (۱۳)
● آیت الله سید علی خامنه ای هم به مسأله ی تهدید مدرسه ی علوی اشاره نموده اند:
«به یاد دارم عصر روز ۲۱ بهمن به کارخانه ای رفته بودم. کارخانه شلوغ شده بود و یک عده آن جا جمع شده بودند. من رفتم آن جا، ۵/۱۰ ـ ۱۱ شب بود که رسیدم به محل سکونتشان (در آن جا) نزدیک منزل دوست و آشنایی گذراندم. در آن جا بود که مسأله ی نیروی هوایی و حمله به نیروی هوایی را شنیدم و آن شب چه هیجانی داشتیم. صدای تیر تا صبح قطع نمی شد. شب بعد من و مرحوم شهید بهشتی و فکر می کنم آقای هاشمی یا آقای باهنر در یکی از منازل اطراف بودیم. هنگام عصر به مدرسه ی رفاه آمدند و گفتند که امشب قرار است به مدرسه حمله شود و همه شما کشته خواهید شد، بهتر است متفرق شوید؛ متفرق شدیم. امام در مدرسه ی علوی بود و ما مدرسه ی رفاه. در اطراف مدرسه ی علوی هر سه نفرمان به یک خانه رفتیم و شب آن جا بودیم.» (۱۴)
شهید فضل الله محلاتی نیز می گوید: امام توصیه ی ما را برای انتقال ایشان به نقطه ی امن نپذیرفتند و گفتند هر کس می ترسد برود:
«شب ۲۲ بهمن در منزل امام بودم. جایی در نظر گرفته بودیم، در پشت مدرسه ی علوی [که] اگر شب حمله کردند امام را به آن جا ببریم تا جانشان در خطر نباشد، اما امام راضی نشد. یادم هست آقای هاشمی توی حیاط به من گفت چه کنیم، امام راضی نمی شود. مجددا خدمت ایشان رفتیم، حضرت امام فرمودند: هر کس می ترسد برود، من از جای خود تکان نمی خورم.» (۱۵)
● انقلاب و رسانه ها
حوادث روز و شب ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ را خبرگزاری های متعددی به سراسر جهان مخابره کردند. هم چنین روزنامه ها و مجله های داخلی و خارجی، ستون ها، صفحات و عناوین خود را به این امر اختصاص دادند و اخبار آن لحظات حساس و سرنوشت ساز را منعکس نمودند. از جمله روزنامه ی کیهان روز یک شنبه ۲۲ بهمن نوشت:
«قسمت های وسیعی از تهران پس از ساعت ها جنگ و گریز، به تصرف نیروهای مسلح مردم و نیوری هوایی که به مردم پیوسته است در آمد. شدیدترین برخورد بین واحدهای مخصوص گارد شاهنشاهی شب گذشته، هنگام تصرف کلانتری ها و مواضع مهم شهر که تاکنون دراختیار فرمانداری نظامی و شهربانی بوده است، صورت گرفت. یکی ازاین برخوردها هنگام تصرف کلانتری ۶ واقع در میدان ثریا روی داد. از شب گذشته در نقاطی که به دست مردم و نیروی هوایی افتاده است، پست های نگهبانی دایر شده است و تمام افراد تازه وارد به منطقه بازرسی می شوند. اتومبیل هایی که قصد عبور از این مناطق را دارند، توسط مأموران مسلح دقیقا بازرسی می شوند و این به گفته ی مردم مسلح بدان صورت انجام می گیرد تا از نفوذ افراد ارتشی وابسته به رژیم، جلوگیری شود. در جریان برخوردهای شب گذشته و دیروز بعدازظهر، نیروی هوایی و مردم مسلح با گارد شاهنشاهی، تعدادی تانک منهدم شده و به تصرف مردم در آمده است. یکی از این تانک ها زیر پل میدان فوزیه منهدم شد. در فاصله ی میدان فوزیه تا پمب بنزین، واقع در خیابان دماوند، خبرنگاران کیهان چهار تانک منهدم شده را شمارش کرده و عکس آنها را گرفته اند. در همین فاصله، تعداد زیادی جیپ و کامیون متعلق به نیروی زمینی، منهدم شده است. تقریبا تمام کسانی که مسلسل و تفنگ به دست دارند صورت خود را برای شناخته نشدن سیاه کرده اند. تعدادی از افراد نیروی هوایی لباس شخصی پوشیده اند و برخی از این افراد هنوز لباس نیروی هوایی به تن دارند و برخی دیگر فقط کت یا شلوار شخصی به پا کرده اند. از جمله سلاح هایی که افراد مسلح نیروی هوایی و مردم عادی به دست دارند و در عملیات سرکوب نیروهای گادر شاهنشاهی و برخی واحدهای نیروی زمینی شرکت دارند، عبارتند از: مسلسل دستی، کلت، تفنگ ام یک و ژ۳، سلاح سازمانی ارتش ایران و مسلسل های سنگین که تعدادی از آن ها را از روی تانک های منهدم شده، باز کرده و در مواضع حساس مستقر کرده اند. سنگرهای خیابانی هم چنان پابرجاست و با بارندگی دیشب کاملا مستحکم شده اند.در دهانه ی کوچه های منشعب ازخیابان دماوند، نیروی هوایی و شهباز[17 شهریور] که ما ازآن ها دیدن کردیم، سنگربندی شده دو روی بام خانه ها نیز کیسه های شن و خاک دیده می شود که پشت آن ها افراد مسلح برای مقابله با حمله ی احتمالی گارد شاهنشاهی و سایر افراد مسلح، سنگر گرفته اند. تعدادی تفنگ مخصوص شلیک گاز اشک آور نیز مردم به دست آورده اند. ما خود، شاهد دستگیر یک سرباز گارد شاهنشاهی به وسیله ی افراد مسلح نیوری هوایی و مردم مسلح بودیم. این سرباز را که دستش در جریان عملیات دستگیری مجروح شده بود، با مراقبت شدید و در محاصره ی مردم مسلح به مقر فرماندهی عملیات می بردند و بدون وقفه به مردمی که می خواستند انتقام بگیرند، اخطار می کردند که کنار بروند تا او به ستاد عملیات منتقل شود و درباره اش تصمیم منطقی گرفته شود. منطقه ای که مرکز عملیات است بشدت محافظت می شود و از نزدیک شدن افراد به آن به شدت جلوگیری می شود. در جریان منهدم کردن تانک ها از آتش بارهای به غنیمت گرفته شده از گارد توسط نیروی هوایی، استفاده شده بود. افراد مسلح از منطقه حفاظت می کنند. افراد آماده برای پیوستن به نیروی هوایی مسلح، بی وقفه در تلاش هستند تا مجروحین و تیرخوردگان را به بیمارستان ها و پست های امدادی منتقل کنند. دیشب تلفات نیروهای زمینی و گارد بیش تر از مردم مسلح و نیروی هوایی بود. تعدادی از افراد بدون سلاح نیز که در منطقه ی به اشغال در آمده در حرکت بودند، تیر خورده اند. در منطقه از یکی از افراد شنیدیم که مقداری از تیراندازی ها به منظور قدرت نمایی انجام می گیرد. غیر از خیابان ها ، در داخل پادگان های نیروی هوایی نیز افراد مسلح سنگر گرفته اند و تقریبا از چهار طرف به سوی مهاجمین گارد تیراندازی می کنند. شب گذشته روی بام های منطقه، بسیاری از زن ها و پیرمردها برای پیروزی افراد مسلح و نیروی هوایی دعا می کردند.» (۱۶)
● تصرف رادیو و تلویزیون
در حالی که بعدازظهر روز یک شنبه ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷ ارتش اعلام بی طرفی کرده بود، بختیار نیز نخست وزیری را ترک نموده بود و مردم هم بسیاری از مراکز نظامی و انتظامی را در تصرف خود داشتند؛ اما تنها یکی ازمراکز بسیار پر اهمیت ، هم چنان از دسترس انقلابیون به دور مانده بود و آن مراکز رادیو و تلویزیون بود. یکی از شخصیت هایی که در تصرف رادیو و تلویزیون نقش عمده ای داشت، شیخ فضل الله محلاتی بود:
«عصر ما تصمیم گرفتیم که برویم رادیو و تلویزیون را تصرف کنیم. آن جا هم زد و خورد بود و بخصوص در جام جم، خیلی از نیروها استقامت می کردند. چون رادیو را اگر کسی بگیرد کار دیگر تمام است. من چهار نفر مسلح برداشتم و رفتم برای تصرف رادیو. یک ایستگاه رادیو داریم در بی سیم، نزدیک چهارراه سید خندان. ما تا نزدیکی های چهارراه قصر توانستیم برویم. هر جا که رفتیم دیدیم که تیراندازی است، نمی گذاشتند که برویم توی خود بی سیم، البته یک مهندسی که من حالا اسمش یادم نیست ـ خدا خیرش بدهد ـ در تماس با ما بود و می گفت اگر خودتان را برسانید داخل رادیو ـ آنجا هم تعطیل بود، همه فرار کرده بودند ـ من دستگاه را راه می اندازم. به هر صورت رفتیم، در حالی که از هر کوچه ای که می خواستیم برویم، وارد خیابان شویم دیدیم تیراندازی است. نیم ساعتی رفتیم توی دفتر مرکز اعتصابات [کمیته ی اداره ی اعتصابات] که مرحوم باهنر و این ها آن جا دفتری داشتند و از آن جا دوباره تلفن کردیم به آن مهندس و گفتیم که ما از هر کوچه ای که می آییم تیراندازی است. گفت که من در را باز می گذارم که ماشینتان دم در معطل نشود. شما بروید دم پل، از آن جا با سرعت بیایید داخل. همین کار را کردیم و رفتیم. حتی گلوله ای به ماشین ما اصابت نکرد و ما رفتیم داخل بی سیم. ساعت پنج و ربع بعدازظهر بود. سه ربع ـ یک ساعتی طول کشید تا این بنده خدا دستگاه را راه انداخت. من هم یک نوار قرآن برده بودم و یک نوار "خمینی ای امام"، یک سرود هم بود که ظاهرا آن موقع می خواندند. یک پیامی هم آن روز امام داشتند که مردم از خودشان دفاع کنند و دستورالعمل آن روز بود. ما رفتیم آن جا، ساعت شش و ربع بود. آن جا من هم نگفتم سخن گو کی هست، رادیو را روشن کردیم و گفتیم: بسم الله الرحمن الرحیم، این صدای انقلاب اسلامی ایران است. مردم با شنیدن این مطلب خیلی غوغا کرده بودند. یک مقدار صحبت کردیم و پیام امام را خوانیم و نوارها را گذاشتیم. بعد ما فهمیدیم که این رادیو تلویزیون چقدر خوراک می خواهد. ما یک ساعت آن جا رادیو را اداره کردیم. فریدون سحابی برادر مهندس هم همراه من آمده بود. حالا نمی دانم او چه می کند، گاهی من می نوشتم، او می خواند. گفتم: من می نویسم شما بخوان. گاهی از حفظ همین طوری می خواندیم. دو دفعه پیام امام را گذاشتیم، دو دفعه نوار را گذاشتیم. ساعت شش و ربع تلفن کردند و گفتند که جام جم گرفته شد و آن جا را متصل کردند به جام جم. ما هم سوار ماشین شدیم، رفتیم جام جم. وقتی رفتیم دیدیم آقای موسوی اردبیلی پیام امام را خوانده و دارند یکی یکی پیام می دهند. کارگردان هم چپی ها بودند. قطب زاده هم آمده بود آن جا.» (۱۷)
در وصف روحیه ی مردم ایران، بویژه تهران، در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نویسندگان متعددی از هر حزب، دسته، گروه و گرایش سیاسی سخن گفته اند. رضا براهنی با گرایش چپ از این نویسندگان است:
«جمعیت خروشانی را دیدم که نه به خواب دیده بودم و نه درتاریخ ها خوانده. حدود ساعت یازده صبح، وقتی که به اتفاق یکی دو سه نفر از دوستان به رو به روی دانشگاه رسیدیم، انسانی را سنگر انسانی دیگر دیدیم. در چشم های این هزاران چهره ی انقلاب جز عزم، عزمی عظیم برای گرفتن تمام سربازخانه ها، برای پایین آوردن تمام پرچم های قلدری و برای تسخیر کلیه ی زندان های شاه و امپریالیسم، ندیدم. گاه تشویش از چشمی به چشمی، از چهر ه ای به چهره ای و از صدایی به صدایی منتقل می شد. عشرت آباد کمک می خواهد. عشرت آباد فشنگ می خواهد و بعد تفنگ داران و مسلسل داران و شمشیرداران جوان و به هر آن چیزی که چرخی داشت و می توانست به سوی عشرت آباد بچرخد، می آویختند و راه عشرت آباد را در پیش می گرفتند. این جوانان چنان از اتوبوس ها ، موتورسیکلت ها و کامیون ها و جیپ های به چنگ افتاده ی ارتش می آویختند که انگار سال ها مشق چنین کاری را کرده بودند و مردم که همه جای دانشگاه را پوشانده بودند و چنان خود به خودی هم ناخودگاه و هم با هدف به یک طرفه العین باز می کردند که انگار وسایل و وسایط نقلیه ی رزمندگان جوان ایران، از خیابان های سراسر خالی حرکت می کردند. سرعت عزم، هدف گیری و دسته جمعی کار کردن و حتی اگر لازم شد دسته جمعی مردن، رنگ ها و صبغه های اصلی و اساس این تحرک ها و جوشش ها بود و بعد نخست سر آمبولانس ها پیدا می شد، صدای آژیر در اقطار شهر می پیچید و مدرم باز راه را باز می کردند و بعد رزمندگان عزیز از نبرد عشرت آباد بر می گشتند؛ با غنایمی از نوع مسلسل ، تفنگ، کامیون و اتوبوس و سیل جمعیت به اتفاق رزمندگان صلا بر می داشت عشرت آباد را گرفتند، عشرت آباد را گرفتند و رزمنده ای ، تک تیری از مسلسل خود را به هوا در می کرد تا فتح عشرت آباد را نقطه ی ختامی در آسمان گذاشته باشد و تازه این فتح آغاز فتوحات دیگر بود. به ناگهان همهمه در لب ها و سینه ها و در چهره های جمعیت می پیچید که ارگ کمک می خواهد، اسلحه پیدا کنید، بروید ارگ کمک می خواهد. تعداد کثیری از جمعیت، این دعوت را لبیک می گفتند. نه کسی به افتخار می اندیشید نه به مرگ، همه ـ این حقیقت زلال ترین این حقیقت هاست ـ به یک چیز می اندیشیدند: تصرف ارگ و پیش از آن رادیو گرفته شود می پرسیدند: رادیو را گرفتند و طوری سؤال می کردند که انگار باید رادیو را گرفته باشند.» (۱۸)
پانوشت ها :
۱ـ محمود دعایی، مجله ی حوزه، مرداد و شهریور ۱۳۷۰، شماره ی ۴۵، صص ۷۸-۷۹
۲ـ احمد خمینی، دلیل آفتاب، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران ۱۳۷۵، ص ۷۹
۳ـ امام خمینی، پیشین، جلد ۲، ص ۲۲۸
۴ـ احمد خمینی ، پیشین ، ص ۷۶
۵ـ «آن مؤمنانی که به نا حق از خانه هایشان آواره شدند بدون جرمی جز آن که می گفتند پروردگار ما خدای یکتاست.» سوره ی حج، آیه ی ۴۰
۶ـ «به راستی که خدا رؤیای پیامبرش را به حقیقت پیوست که شما در امن و امان وارد مسجدالحرام خواهید شد.» سوره ی فتح، آیه ی ۲۸
۷ـ اکبر خلیلی، گام به گام انقلاب، حوزه ی هنری، تهران، ۱۳۷۵، ص ۲۶۹
۸ـ امام خمینی، پیشین ، جلد ۶ ، ص ۸
۹ـ روزنامه ی همشهری ، اردیبهشت ۱۳۸۰ ، ص ۲۵
۱۰ـ قره باغی، پیشین ، ص ۳۱۰
۱۱ـ امام خمینی ، پیشین ، ص ۵۴
۱۲ـ اکبر هاشمی رفسنجانی ، پیشین ، ص ۳۳۵
۱۳ـ عبدالرضا هوشنگ مهدوی ، پیشین ، ص ۳۷۹
۱۴ـ سید علی خامنه ای ، یادهای سبز ( ویژه نامه ی ماهنامه جانباز) بهمن ۱۳۷۸، ص ۷
۱۵ـ فضل الله محلاتی ، پیشین ، ص ۹
۱۶ـ روزنامه ی کیهان ، ۲۱/۱۱/۱۳۵۷
۱۷ـ فضل الله محلاتی ، پیشین ، صص ۱۱۳-۱۱۴
۱۸ـ رضا براهنی، در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد؟ کتاب زمان ، تهران ۱۳۵۸، ص ۱۲۱

تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی از مهاجرت امام خمینی به پاریس تا پیروزی فصلنامه علوم سیاسی