شگردهای امریکا برای حضور در ایران- قسمت سوم

تأسیس مدرسه برای شهروندان ایرانی توسط مبلغین مذهبی

میسیونرهای آمریکایی در ایران

اشاره :

امریکا برای حضور در ایران به عنوان کشوری با ژئوپلتیکی استثنایی در منطقه، به غیر از نیازمندی به جلب حمایت از سوی ایرانیان باید به فکر اروپاییان حاضر در ایران که دارای سابقه حضوری نسبتاً طولانی داشتند به عنوان معارضان منافعش می بود.

مصون داشتن منافع امریکا از تعرض اروپاییان، به او آموخت تا ضمن دوری از روشهای سنتی اروپاییان یعنی استخدام «جاسوس» و «مزدور»، و با توجه به ثروت زیاد از راههای دیگری مبتنی بر وضعیت سیاسی و اقتصادی آن زمان ایران به «اشتیاق زایی»، «مریدپروری» و «مدیون سازی» با انتخاب از میان اتباع ایرانی یا به صورت عمومی در دوره های مختلف زمانی برای نفوذ خود استفاده کند.

که از نمونه های بارز آن می توان

- حضور در صنعت قالیبافی ایرانیان.

- اعزام مسیون (مبلغین مذهبی) به ایران.

- تأسیس مدرسه برای شهروندان ایرانی توسط مسیونرها

- اعطای تابعیت امریکایی به شروندان ایرانی

- تأسیس خیریه با مرکزیت خارج از کشور

- تأسیس بیمارستان

- ایجاد اغوا در رجل سیاسی وقت ایران به عنوان دستآویزی برای راهی از سیتره انگلیس (این اغواگری تا باقیمانده های نسل قاجار و کودتای سیاه 28 مرداد 1332 اثر داشت)

******

توضیحی کوتاه در مورد اسناد:

امریکا با بهره جستن از قرارداد دوستی و تجاری ایران و امریکا (منعقده در 13 سپتامبر 1856 برابر 1235/06/22 هجری خورشیدی) که حق قضاوت کنسولی را برای اتباع امریکایی به رسمیت شناخته بود. لذا کشیشانی را به عنوان مبلغین مذهبی (میسیونر) به ایران می آمدند.

در ابتدا حضور کشیشان میسیونر برای تبلیغ و آموزش اعتقادات دینی هم مسلکان خود (مسیحیان) به نظر میرسید، لکن در عمل آنها با تملک عبادتگاهها (کلیسا) و مدارس آموزش عمومی (غیر دینی) (خاص مسیحیان)، و با مصونیتی که عهدنامه دوستی و تجاری به آنها می داد به اعمال نظرات و مقاصد خود تحت عنوان اماکن «خصوصی» داشتند و اجرای برنامه های آموزشی خود در آن مدارس داشتند.

شاید در مقارنه بتوان از تأسیس کلاسهای آموزش زبان مانند انجمن ایران و امریکا، ایران و انگلیس، مدرسه سن لوی (آموزش عمومی) قبل از انقلاب اسلامی در کشور و سازمانهای مردم نهاد (NGO) در کشورهای تازه استقلال یافته شوروی در آسیای میانه که از سیاستهای نفوذ امریکا در منطقه بود، نام برد.

برای تمامی این کلاسها مدیران از کشور تأسیس اعزام می شدند و سعی بر آن بود که آموزگاران آن از همان کشور باشند و در صورت عدم تکافو از کشورهای اقماری و دوست خود انتخاب می کردند.

اسنادی راجع به: تأسیس مدرسه برای شهروندان ایرانی توسط مبلغین مذهبی (میسیونرهای مذهبی)

-----------------------------

صفحه: 1

مشخصه سند: GH1323-18-12-005

----------------------

تاریخ: 15 شهر شوال (برابر با 1284/09/21 هجری خورشیدی)

فدایت شوم

بنده شاگردهای (1) دارالفنون را عرض نکردم

اولاً، کلیه شاگردی که به الیاتس (2) می رود و خصوصاً آنهاییکه از سایر مکاتب به آنجا می روند امر بندگان اعلیحضرت ظل الله روحنا فدا بر این قرار گرفت بدون تصدیق وزارت علوم آنجا قبول نکنند لهذا مستدعی است و در تکمیل مراسله اولی که به الیاتس نوشتهرتوضیح بفرمایید و در حقیقت هم بیرون معرفی ما از وزارت جلیله خارجه یا وزات علوم نباید چه آنجا و چه در مدرسه ینگی دنیاییها (3) شاگرد نباید قبول نمایند و محرمانه عرض می کند و از روی تحقیق که به شاگردهای مکتب ینگی دنیا درس تورات را می دهند، دیگر حضرت عالی در تدارک این مساله (ناخوانا) (ناخوانا) عرض شد

----------------------

صفحه: 2

مشخصه سند: GH1325-K4-P18،1-8

----------------------

تاریخ: 11 شهر صفرالمظفر (برابر با 1286/01/05 هجری خورشیدی)

از: وزارت خارجه

به: مجلل الملک

شهباز نام کشیش مقیم گوگ تپه (4) که مدتی است درصدد افتتاح مدرسه است و کارگزاری (5) به او اجازه نداده است، از چه علت، تبعه دولت علیه (6) است یا اصلا ینگی دنیایی (7) و تبعه آن دولت، و اگر ایرانی است در آنجا به چه اسم معروف است.

امضا: محمدعلی علاءالسلطنه

----------------------

صفحه: 3

مشخصه سند: GH1330-K37-P49،2-2

----------------------

تاریخ: 18 ربیع الثانی 1331 (برابر با 1290/12/03 هجری خورشیدی)

از: کارگزاری تبریز

به: وزارت امورخارجه

استخراج تلگراف رمز تبریز

در ضمن تلگراف نمره (8) 997 عرض کرده بود که کیفیت اقدام اتباع آلمان و امریکا را به تأسیس مدرسه از کارگزاری ساوجبلاغ سوال نموده جوابیکه از کارگزاری ساوجبلاغ رسیده عیناً درج می شود. (تلگراف رمز نمره 1061 زیارت (9) دو نفر امریکایی که دوسال است در ساوجبلاغ مشغول آموختن و ترجمه زبان کردی هستند، هنوز تأسیس مدرسه نکرده اند و لوازم آنرا تهیه ننموده اند. چند روز قبل ضعیفه (10) معلمه هم از امریک آمده است که می خواهد پس از تحصیل و اتمام ترجمه زبان کردی اقدام به تأسیس مدرسه نمایند.

ولی متفرقه درس می دهند موید حضور است) مستدعیست جواب تلگراف نمره 997 زودتر مرحمت شود که جواب قونسولگری آلمان نوشته شود 16 ربیع الثانی نمره 1108

امضا: شریف الدوله

----------------------

صفحه: 4

مشخصه سند: GH1330-K10-P2،1-2

----------------------

تاریخ: 23 اکتبر 1913 (برابر با 1291/08/01 هجری خورشیدی)

از: وزیرمختار (11) امریکا

به: جناب اشرف علاءالسلطنه (12)

دوستدار (13) برای اینکه در موضوع توسعه مدرسه امریکایی پاره ای اطلاعات به جناب اشرف داده مساعدت و معاضدت دولت علیه (14) را درخواست نمایم منتظر موقعی مناسب هستم فعلاً همینقدر خاطر جناب اشرف را مستحضر می دارم که مدرسه امریکایی می خواهد به اجازه ای عطوفت آمیز دولت علیه عنوان اونیورسیته (15) پیدا نموده و به متعلمین خود مثل اونیورسیته ها دیپلم فراغت تحصیل بدهد.

امضا: چارلز راسل

----------------------

صفحه: 5

مشخصه سند: GH1330-K10-P2،1-4

----------------------

تاریخ: تاریخ: 28 ذیحجه 1330 (برابر با 1291/09/17 هجری خورشیدی)

از: وزارت امورخارجه

به: سفارت امریک

واصله به وزیرمختار امریک

دوستدار در تکمیل مراسله جوابیه خود مورخه 7 شهر ذیحجه 1330 نمره 8292/1558 راجع به اطلاق عنوان (اونیورسیته) به مدرسه به مدرسه امریکایی با کمال احترام زحمت افزا (16) می گردد که موافق شرحی که جواباً در اینخصوص از وزارت معارف به دوستدار رسیده است در امریک معزی الها نظر به قانون اساسی معارف را هم به ملاحظه مهمه دیگری نمی تواند تصویب نماید که عنوان مزکور به مدرسه امریکایی داده شود (و به جهات عدیده لازم است که این عنوان منحصر به دولت باشد) و غیر از وزارت معارف دولت علیه هیچکس حق دادن دیپلم اونیورسیته را دارا نباشد و به علاوه چنانچه مدرسه ای در تهران تصدیقنامه (17) بدهدکه به امضای وزارت نرسیده باشد آن تصدیقنامه سمت رسمیت نخواهد داشت.

محض اطلاع خاطر آن جناب جلالت مأبعالی مزاحمت نموده، احترامات فائقه

خود را تجدید می نماید

----------------------

صفحه: 6

مشخصه سند: GH1330-K10-P2،2-6

----------------------

تاریخ: 6 برج دلو 1331 (برابر با 1291/11/06 هجری خورشیدی)

از: وزارت معارف و اوقاف و فوائد عامه (18)

به: وزارت جلیله امورخارجه

از قرار راپورت (19) اولیای تفتیش (20) مدرسه آمریکایی روزشنبه و یکشنبه را در ایام هفته تعطیل کرده در روز جمعه که تعطیل رسمی مملکتی است مدرسه مفتوح (21) و محصلین مشغول تحصیل هستند چون این مساله از تحت قانون مملکتی خارج است و وزارت مخالف تعطیل در ایام هفته نیست ولی روز جمعه چون روز تعطیل عمومی رسمی است، خواهشمند است که به مدرسه مزبور غدغن (22) شود که در روزهای جمعه را مانند سایر مدارس تعطیل نمایند

----------------------

صفحه: 7

مشخصه سند: GH1331-K10-P3-3

----------------------

تاریخ: 18 رجب 1331 (برابر با 1292/04/02 هجری خورشیدی)

از: کارگزاری (23) آذربایجان

به: وزارت امورخارجه

کارگزار ساوجبلاغ بر طبق راپورت کارگزاری سلدوز (24) اظهار می دارد که امریکاییها خیال دارند در سلدوز مدرسه تأسیس نمایند برای استحضار وزارت جلیله سواد راپورت (25) هر دو کارگزاری را لفاً (26) تقدیم داشت.

----------------------

صفحه: 8

مشخصه سند: GH1331-K10-P3-7

----------------------

تاریخ: 4 رمضان 1331 (برابر با 1292/05/16 هجری خورشیدی)

از: وزارت امورخارجه

به: کارگزاری مهام خارجه آذربایجان (27)

از مفاد دو فقره سواد راپورت کارگزاریهای ساوجبلاغ و سلدوز مربوط به خیال امریکایی ها در تأسیس مدرسه در سلدوز در ضمن راپورت نمره 3133 اطلاع حاصل نموده، جواباً مزاحمت می نماید که وزارت امورخارجه در این باب با وزارت معارف و اوقاف مذاکرات لازم را نموده هر گاه امریکایی ها چنین عزمی کردند باید از وزارت معزی الیه (28) تحصیل اجازه نموده و ضمناً متعهد شوند و مطابق پروگرام (29) آن وزارتخانه رفتار نماید و البته بدون شرایط مزبوره و قبول آن وزارت خارجه نمی تواند در این باب اجازه بدهد. بدیهی است قدغن خواهد نمود همینطور مراتب به کارگزاریهای ساوجبلاغ و سلدوز اطلاع داده.

----------------------

صفحه: 9

مشخصه سند: GH1333-10-10-7

----------------------

تاریخ: 23 جدی 1333 (برابر با 1293/10/23 هجری خورشیدی)

از: ناصر قلیخان (30)

به: مقام منیع وزارت جلیله معارف (31)

لزوماً خاطر محترم آن وزارت جلیله را با کمال احترام مستحضر می سازد از آنجاییکه مذهب رسمی این مملکت ستم دیده مذهب مطهر اسلام است لذا هر قسم نوشتجات یا کُتُبی (32) که برعلیه مذهب رسمی اسلام نوشته شود از وظایف حَتمیه (33) آن وزارت جلیله است که جدا جلوگیری نموده و مانع از ورود این قبیل کتب به خاک ایران بشود و اگر هم احیاناً بطور قاچاق وارد شود باید آنرا توقیف و شخص مرتکب را مجازات خیلی سختی برسانند چنانچه دولت قوی شوکت علیه عثمانی در این موضوع قوانین بسیار سخت وضع نموده و در گمرکات خود آن قوانین موضوعه را بخوبی مجرا می دارند. 

مورخین مسیحی بدون هیچ ملاحظه و با کمال بی شرمی در قسمت راجع به اسلام هرگونه ناسزا و نسبتهای بد به محمدبن عبدالله صل الله علیه و آله می دهند چون برای دولت ایران غیرممکن است که امروزه به وسایل مختلفه از طبع این کتب از خارجه جلوگیری نماید ولی در منع ورود آن به خاک ایران بسیار سهل و بدون زحمت است وزارت جلیله معارف  نماینده دولت و از وظایف حتمیه آن وزارت جلیله است در اقدام اخیر واقعاً اغفال نموده اند ولی بعضی از صحایف (34) آنها بر علیه مذهب و غیره این مملکت است ممکن است برداشت تا اذهان عامه عموماً و اذهان محصلین را خصوصاً مشوش نمایند لذا بوسیله این عریضه از آن وزارت جلیله متمنی است که حتی المقدور از نشر این قبیل کتب (جلوگیری) بفرمایند چنانچه اگر رجوع به صحایف (225) و (226) تاریخ عمومی که در مدرسه امریکایی تدریس و به زبان انگلیسی نوشته شده به فرمایند صدق عرایض این بنده ثابت خواهد شد.

امضا: ناصرقلی

----------------------

صفحه: 10

مشخصه سند: GH1339-K43-P10-25

----------------------

تاریخ: 10 ثور 1300 (برابر با 1300/02/10 هجری خورشیدی)

از: کارگزاری ساوجبلاغ

به: وزارت امورخارجه

دیروز مسیو (35) باشیمیون را ملاقات برای مزید استحضار خاطر مبارک جسارتاً به عرض می رساند بر طبق اظهارات خودش اصلاً از اهالی الزاس لورن (36) و مدت بیست سال در خاک آلمان توقف و تحصیلاتش در آنجا (تمام) شده ولی خود را تبعه دولت جمهوری فرانسه می داند چنانکه سابقاً هم جسارت شده بود تذکره (37) از دولت فرانسه در دست دارد و حالیه از طرف مسیونری امریکاییها (38) مأمور ساوجبلاغ است. چندی قبل که به ساوجبلاغ آمده بود برای تحصیل اطلاعات بوده حالیه هم اظهار می دارد علت تأخیر حرکت به ساوجبلاغ بواسطه نرسیدن وجه (39) از امریکا بوده. و اکنون پس از ده روز دیگر مجدداً به ساوجبلاغ با هیأت مأمورین (40) حرکت خواهم نمود و ضمناً اظهار می داشت مطابق نقشه ای که در دست است در آنجا یک بنایی عالی را مدرسه نموده و به زارعینی که بواسطه عدم استطاعت نمی توانند زراعت و فلاحت (41) نمایند

وجهی از طرف مسیونری امریکاییها تأدیه (42) می شود که اسباب فلاحت و زراعت را برای خود تهیه و مشغول کسب و کار خود شوند.

امضا: مبین السلطنه

----------------------

توضیح واژگان 

(1) شاگردهای: در اینجا دانش آموزان، محصلان، دانشجویان

(2) الیاتس: احتمالاً نام مدرسه متعلق به امریکایی ها است

(3) ینگی دنیاییها: اتازونی، امریک، امریکایی

(4) گوگ تپه: روستایی در نواحی ارومیه

(5) کارگزاری: نمایندگی وزارت امورخارجه که رسیدگی به اتباع خارجه را به عهده داشتند

(6) دولت علیه: از کلمات تعارف است در اینجا دولت ایران

(7) ینگی دنیایی: منتسب به ینگه دنیا، اتازونی، امریک، امریکایی

(8) نمره: شماره، عدد (فرانسوی)

(9) زیارت: در اینجا از کلمات تعارف است، دیدن کردن، مشاهده کردن

(10) ضعیفه: اصطلاح ترحم انگیز قدیمی که به جای کلمه «زن» استعمال می شد

(11) وزیرمختار: نماینده یک دولت خارجی در کشور دیگر، امروزه سفیر معنی می شود

(12) علاءالسلطنه: محمدعلی علاءالسلطنه که در این زمان وزیر امورخارجه ایران بود

(13) دوستدار: از کلمات تعارف است، دوست شما، دوستدار شما

(14) دولت علیه: «عِلیه» از کلمات تعارف است به معنی دولت بلند پایه، در اینجا، دولت ایران

(15) اونیورسیته: دانشگاه (فرانسوی)

(16) زحمت افزا: از کلمات تعارف است، موجب زحمت، اسباب زحمت

(17) تصدیقنامه: گواهینامه

(18) وزارت معارف و اوقاف و فوائد عامه: اساساً وزارت «فوائد عامه» وزارتخانه ای بود با وظیفه انجام اموری اداری ای که تحت حاکمیت دولت بود ولی بلحاظ عدم کثرت نیاز وزارتخانه نداشتند. بعدها با تأسیس وزارتخانه های جدید و واگذاری وظایف مربوط به آنها این وزارت منحل شد

(19) راپورت: گزارش، خبر (انگلیسی)

(20) تفتیش: تفحص کردن، جستجو کردن، بازرسی کردن

(21) مفتوح: باز شده، گشوده شده

(22) غدغن: صحیح آن قدغن، قانونی برای منع، ممنوع کردن، تأکید کردن

(23) کارگزاری: تشکیلات اداری وابسته به وزارت خارجه که رسیدگی به امور اتباع بیگانه در هر شهری را به عهده داشت

(24) سلدوز: نام قدیم نقده، از شهرهای استان آذربایجان غربی

(25) سواد راپورت: کاغذ گزارش، نوشته گزارش، در اینجا اصل گزارش

(26) لفاً: همراه، پیوست، ضمیمه

(27) کارگزاری مهام خارجه: تشکیلات کارگزاری که در مرکز هر استان نظارت بر کارگزاریهای شهرهای حوزه خود داشت

(28) معزی الیه: از کلمات تعارف است، اشاره شده

(29) پروگرام: برنامه، دستور (فرانسوی)

(30) ناصر قلیخان: احتمالاً ناصر قلیخان منظم الملک بختیاری از بزرگان و خوانین واهل شعر و ادب بوده است. سمت دولتی و حکومتی نداشته است

(31) وزارت جلیله معارف: وزارت فرهنگ سابق از وزارت آموزش و پرورش فعلی

(32) کُتُبی: جمع کتاب، کتابهایی

(33) وظایف حَتمیه: وظیفه اصلی

(34) صحایف: جمع صحیفه به معنی کتاب، نامه، دفتر

(35) مسیو: آقا (فرانسوی)

(36) الزاس لورن: منطقه ای است در فرانسه که قبلاً تحت حاکمیت آلمان بوده است

(37) تذکره: گذرنامه، پاسپورت (انگلیسی)

(38) مسیونر: مبلغ مذهبی

(39) وجه: در اینجا مقصود پول است

(40) هیأت مأمورین: گروه مأمورین

(41) فلاحت: کشاورزی

(42) تأدیه: ادا کردن، پرداختن

وزارت امورخارجه