18 فروردین 1393
«روزی، روزگاری قهوه‌خانه» بر قاب کتاب نشست
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، قهوه‌خانه در گذشته نخست مکانی برای نوشیدن چای و خوردن ناهار و شام بود اما با گذشت زمان اموری مانند اطلاع‌رسانی، نشر افکار و اخبار اجتماعی-اقتصادی و حتی سیاسی و نیز سرگرمی‌هایی چون مدیحه‌سرایی، نقالی، شاهنامه‌خوانی، غزل‌خوانی، سخنوری و مشاعره نیز در آن جایگاهی پیدا کرد.
کتاب «روزی روزگاری قهوه‌خانه» جزو معدود کتاب‌هایی است که نگاهی جامع به تمام زوایای قهوه‌خانه و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آن دارد. «تاریخچه»، «معرفی بناهای آموزشی و قهوه‌خانه‌های استان تهران»، «پرده‌های معروف قهوه‌خانه»، «از قهوه‌خانه تا کاروانسرا» و «آرایه‌بندی نماها در قهوه‌خانه» عناوین پنج فصل کتاب «روزی، روزگاری قهوه‌خانه را تشکیل می‌دهند.
در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «در طول بیش از پنج هزار سال تاریخ ایران، جامعه ایرانی که همواره منشا امید و پویایی بوده است، به‌عنوان یک جامعه متمدن دریافت که پس از کار و فعالیت روزانه، اوقات فراغت افراد باید به نوعی پُر شود آن هم در محلی که اکنون قهوه‌خانه خطابش می‌کنیم. این شغل ریشه در تاریخ این سرزمین دارد تا جایی‌که در دوره صفویه به اوج درخشش خود رسید و بالاخره در دوره قاجاریه به‌عنوان اولین صنف از پیشه‌وران، دارای تشکل صنفی شد.»
نخستین فصل کتاب، ضمن بیان تاریخچه پیدایش قهوه‌خانه در ایران، به بررسی وضعیت قهوه‌خانه‌ها در دوران صفویه، وظایف قهوه‌خانه پس از صفویه، مشارکت قهوه‌خانه‌ها در امور مذهبی می‌پردازد. این فصل همچنین انواع و اشکال مختلف قهوه‌خانه را بیان می‌کند. مشاغل مختلف در قهوه‌خانه‌ها، روابط کارگر و کارفرما، قهوه‌خانه و شاهنامه، قهوه‌خانه‌های امروزی، قهوه‌خانه و اصناف و نقالی در قهوه‌خانه دیگر عناوین این فصل از کتاب را تشکیل می‌دهند.
فصل بعدی به معرفی قهوه‌خانه‌های طهران قدیم، قهوه‌خانه‌های قاجاری می‌پردازد و نقش قهوه‌خانه‌های قاجاری در هنر را بررسی می‌کند.
نقاشی قهوه‌خانه شیوه‌ای از نقاشی ایرانی است که در اواخر قاجار و اوایل پهلوی اوج گرفت. محمد مدبر و حسین قوللر آقاسی از مهم‌ترین نقاشان قهوه‌خانه‌ای به شمار می‌روند. هم‌اکنون نمونه‌های ارزشمندی از آثار هنرمندان نقاشی قهوه‌خانه‌ای در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود. با توجه به اهمیت این سبک نقاشی نویسندگان بخشی از کتاب را به آن اختصاص داده‌اند.
فصل دوم کتاب نگاهی ویژه به پیشینه نقاشی قهوه‌خانه‌ای دارد. وی در این‌باره می‌نویسد: «پرده‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای براساس نیاز آیینی مردم خلق می‌شدند. قهوه‌خانه‌ها در دوره صفویه به‌تدریج شکل می‌گیرند و به مکانی فرهنگی و تفریحی تبدیل می‌شوند و با شکل‌گیری نقالی، نقاشان شاخص کاشی به تصویر کردن صحنه‌های این نقل‌های قهوه‌خانه‌ای روی می‌آورند.»
فصل سوم چند پرده معروف قهوه‌خانه‌ای همچون پرده جوانمرد قصاب اثر عباس بلوکی‌فر و آثار استاد حسن اسماعیل‌زاده را معرفی می‌کند. «گذران وقت به سبک ایرانی»، «بیابان‌ها و کویرهای ایران»، «قهوه‌خانه‌ها در ایران»، «شکل قهوه‌خانه»، «معماری قهوه‌خانه‌ای» و «شکل‌بنای قهوه‌خانه» عناوین اصلی فصل چهارم کتاب را تشکیل می‌دهند.
فصل پایانی کتاب نیز به آرایه‌بندی نماها در قهوه‌خانه اختصاص یافته است. این فصل نگاهی نیز به تاریخچه کاروانسراها در ایران و کارکردهای اجتماعی قهوه‌خانه‌ها دارد.
چاپ نخست کتاب «روزی روزگاری قهوه‌خانه» تالیف مشترک فرزین معتکفی و عباس علایی چهره‌برق در 187 صفحه و بهای 38 هزار تومان از سوی انتشارات جهان جام جم روانه بازار کتاب شد.
ایبنا