مرور زندگی حاج سید محمدرضا گلپایگانی

حضرت آیت‏الله العظمی آقای حاج سید محمدرضا موسوی گلپایگانی – قدس الله نفسه الزکیه – در هشتم ذیقعدةالحرام 1316 در بخش گوگد گلپایگان پا به عرصه وجود نهاد.
 
به مناسبت تقارن ولادتش با سالروز ولادت امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، نامش را محمدرضا و کنیه‏اش را ابوالحسن و لقبش را هبةالله نهادند.
 
پدرش مرحوم آقا سید محمدباقر امام عالمی، معروف به زهد و تقوا و پای‏بند به آداب و مستحبات دینی و کوشا در امر به معروف و نهی از منکر بوده است. در سه سالگی مادر و در نه سالگی پدر را از دست داد.
 
دوران کودکی را با مشکلات و سختی‏های فراوان و فقدان پدر سپری کرد و تحصیلات ابتدایی را در مکتب‏خانه گذراند. نوجوانی بیش نبود که شوق تحصیل علوم اسلامی او را به سوی مرحوم آیت‏الله ملا محمدتقی گوگدی (م 1353 ق) کشانید و در نزد ایشان ادبیات عرب را فرا گرفت. سپس نزد مرحوم آیت‏الله سید محمدحسن خوانساری (م 1337 ق. برادر بزرگتر آیت‏الله العظمی سید احمد خوانساری) زانوی ادب به زمین زد و ادبیات و قسمتی از سطوح را از ایشان استفاده کرد.
 
نوزده ساله بود که به سوی اراک شتافت و در مدرسه آقا سید ضیاءالدین به تکمیل دوره سطوح پرداخت. در 1337 ق. به مجلس درس مرحوم آیت‏الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری حاضر شد و تا سال 1340 ق. در اراک از آن مرد بزرگ بهره‏ها برد.
 
24 ساله بود که به دنبال مهاجرت استادش آیت‏الله حائری، به قم کوچ کرد و در مدرسه فیضیه ساکن شد. استاد با مشاهده استعداد و فهم شاگرد سخت‏کوش به او بسیار علاقه‏مند شد و او را در شمار اصحاب خاص و هیأت استفتاء قرار داد و تصحیح کتاب الصلاة خود را به او و آیت‏الله العظمی اراکی واگذار نمود.
 
معظم‏له نیز تا پایان عمر استاد (1355 ق.) ملازم درس ایشان بود. آیت‏الله فقید در سال 1341 ق، در قم به مدت هشت ماه از محضر آیات عظام میرازی نائینی و آقا سید ابوالحسن اصفهانی استفاده برد.
 
از دیگر اساتید آیت‏الله فقید می‏توان از آیات عظام حاج شیخ محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی، حاج شیخ ابوالقاسم کبیر، آقای بروجردی، آقا ضیاء عراقی و مرحوم شیخ محمدحسین غروی اصفهانی نام برد.
 
ایشان از آیت‏الله العظمی حائری اجازه اجتهاد (در 24 سالگی) و از مرحوم حاج شیخ عباس محدث قمی و آقا شیخ محمدرضا اصفهانی اجازه روایت داشته است.
 
مرجع فقید از آغاز ورود به حوزه علمیه قم در سال 1340 ق، به تدریس رسائل، مکاسب و کفایه اشتغال ورزید و پس از وفات استادش آیت‏الله حائری تدریس خارج فقه و اصول را شروع نمود که تا چندی پیش از وفاتشان ادامه داشت.
 
ایشان در طول بیش از هفتاد سال تعلیم دانش اهل‏بیت(ع)، صدها تن از ستارگان درخشان آسمان علم را به جامعه اسلامی تحویل داده است. برخی از زبده‏ترین شاگردان ایشان عبارتند از: حضرات آیات و حجج‏‏اسلام مرحومان: مرتضی حائری یزدی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، مرتضی مطهری، محمدعلی قاضی طباطبائی، سید اسدالله مدنی، محمد مفتح، سید محمدحسین بهشتی، علی‏پناه اشتهاردی، حسینعلی منتظری، علی مشکینی و آقایان: ناصر مکارم شیرازی، سید محمدعلی علوی گرگانی، علی احمدی میانجی، جعفر سبحانی، لطف‏الله صافی گلپایگانی، حسن حسن‏زاده آملی، محمد مؤمن، رضا استادی، سید محسن خرازی، علی کریمی جهرمی، احمد صابری همدانی، شب‏زنده‏دار، علی افتخاری گلپایگانی، مهدی یثربی کاشانی، مجدالدین محلاتی، احمد جنتی، مرتضی مقتدایی، محسن حرم‏پناهی، جلال طاهر شمس گلپایگانی، محمد واعظ‏زاده خراسانی، سید محمدباقر ابطحی، احمد آذری قمی، محمدتقی ستوده، غلامرضا صلواتی، علی نیری همدانی و علی ثابتی همدانی و...
 
تقریرات درس آیت‏الله فقید را عده بسیاری به رشته تحریر درآورده‏اند. آنهایی که به چاپ رسیده است عبارتند از: 1 – کتاب الحج، سه جلد تا کنون، 2 – الهدایة الی من له الولایة، درباره ولایت فقیه، 3 – نخبة الاشارات فی احکام الخیارات، هر سه از آقای احمد صابری همدانی، 4 – کتاب القضاء در دو جلد، 5 – کتاب الشهادات، 6 – بلغة الطال فی التعلیق علی بیع المکاسب، هر سه نوشته آقای سید علی حسینی میلانی، 7 – الدر المنضود فی احکام الحدود، 8 – نتائب الافکار فی نجاسة الکفار، هر دو از آقای علی کریمی جهرمی، 9 – کتاب الطهارة، 10 – کتاب القضاء، هر دو از آقای‏ هادی مقدس نجفی.
 
مرجع فقید در کنار اشتغالات گوناگون از تألیف و تصنیف نیز فروگذاری نکرده است، آثار قلمی آن مرحوم عبارتند از: 1 –حاشیه بر عروةالوثقی، 2 – حاشیه بر وسیلةالنجاة، 3 –رساله صلاة الجمعه، 4 – رسالة فی المحرمات بالنس، 5– مسائل الحج، 6 – افاضة العوائد، تعلیقه بر دررالاصول مرحوم حائری، 7 – رساله در عدم تحریف قرآن، 8 – کتاب الطهارة، 9 – کتاب الحج، 10 – کتاب الحدود، 11– صلاة الجمعه، 12 – حواشی بر ملحقات عروةالوثقی، و اینها بجز پیام‏ها، اعلامیه‏ها و بیانیه‏های مختلفی است که از سال 1342 تا سال 1372 به مناسبت‏های گوناگون صادر فرموده‏اند که اگر گردآوری شود، سه جلد کتاب قطور را تشکیل خواهد داد.
 
آیت‏الله العظمی گلپایگانی(ره) در طول 32 سال مرجعیت یکی از اقطاب فتوا و ارکان فقاهت بودند و روزانه استفتائات گوناگونی از سراسر جهان به محضر ایشان ارسال می‏شد و ایشان در تمام ابواب فقه فتوا داده‏اند و از همین رهگذر اکنون مجموعه فتاوای بسیاری از ایشان در دست است که عبارتند از : 1 – منتخب الاحکام (با ترجمه انگلیسی )، 2 – مختصر الاحکام (با ترجمه عربی و اردو)،  3– توضیح المسائل (بیش از هشتاد بار به چاپ رسیده و به زبان‏های اردو، چینی، ترکی آذری و ترکی لاتین ترجمه شده است)،  4 – مجمع المسائل، در 3 جلد و مشتمل بر ابواب گوناگون فقه، 5 – مناسک حج (به زبان‏های عربی، اردو، روسی و انگلیسی ترجمه شده است)، 6 – احکامی از حج، 7 – سؤال و جواب درباره مسائل حج، 8 – آداب و احکام حج، 9 – دلیل الحاج، 10 – احکام عمره، 11– هدایة العباد (به عربی و در برگیرنده تعلیقه ایشان بر عروة، وسیله، توضیح المسائل و برخی از استفتائات در دو جلد)، 12 – رساله امر به معروف و نهی از منکر و مسائل اجتماعی اسلام، 13 – مسائل نماز خوف و مطارده و احکام جبهه،
 
مرجع بزرگ شیعه علاوه بر تدریس و تربیت عالمان دین، تألیف، فتوا، رهبری و روشنگری جامعه شیعه به بنیان نهادن ده‏ها مؤسسه فرهنگی و دینی در گوشه و کنار جهان و آبادانی صدها مسجد و مدرسه در سراسر کشور دست یازید که برخی از آنها عبارتند از:
 
1– دار القرآن الکریم، اولین مؤسسه قرآنی کشور است که در سال 1352 پا گرفت و به کار چاپ و نشر قرآن مجید، ترجمه دقیق قرآن، بررسی اغلاط ترجمه‏های موجود و تصحیح آنها، تشکیل موزه قران، گردآوری نسخه‏های خطی و چاپ قرآن تشکیل کتابخانه تخصصی قرآن، چاپ و توزیع کتاب‏های قرآنی، نشر مجله (رسالة القرآن) و (پیام قرآن) و تشکیل کنفرانس (علوم و مفاهیم قرآن) و چاپ مجموعه مقالات و سخنرانی‏های آن پرداخته است.
 
2 – بیمارستان، که با داشتن بخش‏های قلب، جراحی، زایمان، اورژنس، داخلی اطفال، اعصاب و رادیولوژی یکی از بزرگترین بیمارستان‏های کشور به شمار می‏رود و تاکنون منشأ خدمات بسیار به روحانیون و مردم و رزمندگان اسلام در طول جنگ تحمیلی بوده است.
 
3– کتابخانه، که با داشتن حدود یکصد هزار جلد کتاب چاپی و دوازده هزار جلد کتاب خطی یکی از غنی‏ترین کتابخانه‏های کشور به شمار می‏رود.
 
4 – مجمع جهانی اسلامی در لندن
5 – مرکز معجم المسائل الفقیه
6 – مسجد عظیم و باشکوهی در قم
7 – بعثه حج (که در ایام حج راهنمای دلسوز تمامی حجاج شیعی و مبلغ دلسوز تشیع به شمار می‏رود)
8 – مدرسه معظم و شکوهمند (که اینک در کنار مسجد اعظم و مدرسه فیضیه، سه قطب عمده تدریس در حوزه علمیه قم به حساب می‏آید)
9 – دارالایتام
10 – مؤسسه خیریه حضرت ولی‏عصر(عج)
 
آیت‏الله العظمی گلپایگانی از بدو حرکت شجاعانه روحانیت به رهبری امام راحل، به مبارزات پی‏گیر و بی‏امان خویش با دیو استبداد پرداخت و اولین اعلامیه اعتراض به لایحه ننگین انجمن‏های ایالتی و ولایتی در مهرماه 1341 شمسی از سوی ایشان صادر شد و بدنبال آن بود که پیام‏ها و بیانیه‏های معظم‏له تا سقوط رژیم پهلوی هر روز ادامه یافت.
 
از دیگر اقدامات ایشان در مقابل رژیم شاه عبارتند از: سرباز زدن از ملاقات با شاه مقبور و نخست وزیران و فرستادگان دربار، تحریم برنامه اوقاف و اعلامیه علیه معاملات و همکاری با سازمان اوقاف، قطع شهریه کسانی که با اوقاف همکاری می‏نمودند و تحریم امامت جماعت و گوش دادن به سخنان آنان، حرام شمردن خرید و فروش و مصرف و توزیع گوشتهای وارداتی از خارج و قبول نکردن وجوهات فروشندگان آنها (هرچند می‏شد تحت عنوان مال مخلوط به حرام، خمس آن را پذیرفت)، اعتراض شدید و پیام کوبنده علیه تغییر تاریخ هجری به تاریخ منحوس شاهنشاهی، مخالفت صریح با حزب رستاخیز و تحریم شرکت مسلمانان در آن، مخالفت صریح با طرح امتحان دولت از طلاب و انکار صلاحیت آنان برای این امر که باعث عقب‏نشینی دولت وقت و مصون ماندن حوزه از این طرح ننگین شد، اعتراض شدید علیه گسترش بی‏بندوباری و فساد و فحشا و رواج منکرات و فرستادن نامه‏ای سرگشاده به شاه و تذکر عواقب وخیم آن، اعتراض و مخالفت بسیار شدید علیه سینما در شهر قم و تعطیل نمودن درس و نماز جماعت خویش به مدت یک هفته، مخالفت و اعتراض علیه تاجگذاری شاه و انتخاب ولیعهد و اخراج فرستادگان رژیم از بیت خویش و سرباز زدن از دیدار و پذیرفتن اعوان ظلمه و خوار نمودن آنان، قیام در جهت تجلیل از مقام شهید سعیدی و اعلام مجلس ختم برای ایشان در مسجد امام، تجلیل از مقام مرحوم شهید حاج آقا مصطفی خمینی و تشکیل دو مجلس ختم در مسجد اعظم و شکستن سد رعب و ممنوعیت برپایی مجالس بزرگداشت و مطرح شدن نام حضرت امام در آن مراسم، استفسار از حال تبعید شدگان و سرکشی به خانواده‏های آنان و رسیدگی به احوال آنان، حمایت از مقام امام خمینی و بویژه در برابر اهانت روزنامه اطلاعات به مقام امام راحل و تاکید بر مقاومت روحانیت و پیگیری اعتراض‏ها و راهپیمایی‏ها و صدور اعلامیه‏های روشنگر و کوبنده در لحظات حساس و دلجویی و تأیید علمای مبارز شهرستان‏ها.
 
این اقدامات معظم‏له باعث شد تا مزدوران رژیم برای لطمه زدن به ساحت ایشان از هیچ کاری فروگذاری نکردند و دوبار (سوم فروردین 1342در مدرسه فیضیه و 9 اردیبهشت 1357 ش) به سوی معظم‏له حمله کرده و قصد ضرب و جرح آن مرجع بزرگوار را داشتند که لطف خدا و جانفشانی‏های اطرافیان باعث حفظ ایشان شد.
 
پس از پیروزی انقلاب نیز همواره در جهت تأیید کامل مواضع حضرت امام و تقویت موقعیت ایشان به عنوان رهبر نظام و فراخواندن مردم به پیروی کامل از حضرت امام، توصیه به افراد صالح برای شرکت در مناصب نظام، طرح مباحث مورد نیاز حکومت اسلامی در درس خارج فقه (قضا، حدود و شهادات)، شرکت در تمام مراسم انتخابات و صدور پیام‏های گوناگون مبنی بر شرکت مردم در انتخابات، تقویت دولت اسلامی و حرام شمردن مخالفت با دستورات و مقررات دولت و نهی از فروش اجناس قاچاق، حمایت مادی و معنوی از رزمندگان اسلام در طول جنگ تحمیلی و ارسال هیئت‏های مختلف به جبهه‏های نبرد و اجازه مصرف ثلث در مصرف جبهه‏ها و بر عهده گرفتن ساختمان مراکز درمانی و بهداشتی استان‏های زلزله‏زده در جریان زلزله خرداد 1369 و ده‏ها اقدام دیگر فعال بودند، آیت‏الله فقید با امام راحل از دیر زمان ارتباطی صمیمی و بسیار نزدیک داشته اند که سابقه آن به هفتاد سال پیش و محفل درس استادشان آیت‏الله العظمی حائری می‏رسید.
 
این یکدلی و یکرنگی و صمیمیت پس از وفات مرحوم آیت‏الله بروجردی به اوج خود رسید که برای جلوگیری از توطئه‏های مختلف رژیم برای محو ارزش‏های اسلامی همکاری تنگاتنگی را با هم آغاز نمودند که تا پایان عمر حضرت امام ادامه داشت.
 
مرجع بزرگ شیعه جامع فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی بود. ویژگی‏های بارز ایشان عبارتند از: زهد و بی‏اعتنایی به زخارف دنیا، تواضع، بهره‏وری از فرصت‏ها، تجلیل از مقام فقها و مراجع معاصر، صبر در مصیبت فقدان فرزند برومندش، تشویق عالمان و نویسندگان، اهتمام بسیار به حفظ و قراءت قرآن (بطوریکه در هر شبانه‏روز با تمام گرفتاری‏ها دو نوبت قرآن تلاوت می‏فرمود)، عشق به ساحت مقدس ائمه اطهار (به گونه‏ای که سالها – حتی پس از مرجعیت – به منبر تشریف برده و اخبار آل‎محمد(ص )را به گوش مردمان می‏رسانیدند و روزهای عاشورا روضه می‏خواندند و در عزای امامان بشدت می‏گریستند و به زیارت مرقد آنان مکرر مشرف می‏شدند، تقید بسیار به مستحبات و ترک مکروهات (به طوری که باید آن جناب را زنده کننده مراسم اعتکاف در سراسر ایران برشمرد و رواج عزاداری فاطمیه دوم را باید از او دانست)، احترام بسیار به استاد (که همیشه پیش از درس فاتحه‏ای برای استادش قرائت می‏فرمود و به استادزاده خویش مرحوم آیت‏الله حاج آقا مرتضی حائری – با اینکه شاگردش بود بسیار احترام می‏نهاد).
 
سرانجام آن عبد صالح خدا پس از عمری سرشار از توفیق و پربار از خدمات دینی و علمی و پس از طی بیماری کوتاه‏مدت در نود و شش سالگی در شامگاه روز پنجشنبه 18 آذر 1372 (24 جمادی‏الثانی 1414 ق) ندای حق را لبیک گفت و فقدانش قلب تمام مسلمین جهان را در هم فشرد.
 
مردم در سوگ آن مرجع بزرگ به سوگواری پرداختند و از سوی دولت هفت روز عزای عمومی و یک روز تعطیل عمومی اعلام گردید، مجالس بزرگداشت مقام علمی ایشان در گوشه و کنار جهان و کشور اسلامیمان تا مدتها ادامه یافت.
 
پیکر پاک آن مرجع بزرگ روز جمعه ابتدا در تهران با حضور صدها هزار نفر و با شرکت رهبر معظم انقلاب تشییع شد و پس از پنج ساعت راهپیمائی به قم انتقال یافت و سپس در روز شنبه 20 آذر با حضور خیل عظیم و پرشکوه مردم قم تشییع و نماز به امامت آیت‏الله حاج شیخ لطف‏الله صافی گلپایگانی – داماد معظم‏له – بر ایشان خوانده شد و در مسجد بالاسر مرقد مطهرحضرت معصومه(س) در جوار تربت استادش به خاک سپرده شد.