به مناسبت سالروز برکناری هویدا از نخست وزیری

مفاسد مالی در عصر هویدا

 یکی از خصوصیات دوران حکومت «هویدا» گسترش فساد در ابعاد مختلف بود و فساد مالی منشأ بسیاری از مفاسد دیگر به شمار می‌رفت. «فرد. جی. کوک» در 27 فروردین 1344 طی مقاله‌ای در مجلة نیشن با استفاده از اسناد و مدارک، اختلاس‌ها و خیانت‌هایی از هیئت حاکمة رژیم شاه را در رابطه با دوبیلیون دلار پول نقدی که امریکا به ایران پرداخته بود پرده برداشت. ترجمة فارسی این مقاله به صورت کتابی به نام «رازبیلیون دلار» در سال 57 انتشار یافت، در صفحة 73 این کتاب تعدادی از افراد خاندان پهلوی و بعضی از مقامات دولت امریکا متهم به برداشت این‌ پول‌ها شده‌اند و در تعقیب آن... پرونده‌ای هم در مراجع قضایی امریکا تشکیل شده است. سناتور جاکوب جاویتس جمهوریخواه از جمله مقاماتی که با شاه رابطه نزدیک داشت و بعضی مسایل مالی را حل می‌کرد. زن او به نام خانم جاویتس سالی 507500 دلار به‌عنوان حق مشاوره از هواپیمایی ملی ایران می‌گرفته است (به روزنامه‌های خبری عصر، مصاحبة وزیر دادگستری، مورخة 21/2/58 مراجعه شود).
در دوران هویدا انجام معاملات دولتی اعم از خارج یا داخل کشور با رشوه همراه بود. اختلاس از دارائی دولت مرسوم بود و غالب مقامات درجه اول حکومت، حسابی در خارج از کشور داشتند و دارائی به غارت گرفته شده را به آنجا منتقل می‌کردند.
کیهان 24 مهر 58 خبری در همین مورد دارد که ما از آن نقل می‌کنیم: رضا فلاح کاخ یکی از افراد خاندان سلطنتی انگلیس را به مبلغ 18 میلیون تومان خرید... رضا فلاح عضو هیئت مدیره سابق شرکت نفت که گهگاه به صورت داور هم در معاملات نفتی دست داشت تا منافع شخصی شاه مخلوع و خریداران خارجی را حفظ کند، و اکنون در انگلیس بسر می‌برد یکی از قصرهای معروف خاندان سلطنتی انگلستان را به مبلغ 2/1 میلیون پوند معادل 180 میلیون ریال خریداری کرده است. در این کاخ همسر اول رضا فلاح زندگی می‌کند و برای همسر دومش (دختر سرلشکر مزین) خانة دیگری تهیه کرده است، فلاح از جملة کسانی است که اکثر اوقات خارج از کشور بود و پس از پیروزی انقلاب جرأت نکرد به کشور برگردد؛ از سوی دادستان دادگاه انقلاب اموال وی مصادره شده است. فلاح در الهیه شمیران کاخ مجللی داشت که ارزش آن به دهها میلیون ریال می‌رسید، گچ‌بریهای این کاخ معروف است. در این یک اطاق به نام پوشین روم ساخته است که تلفیقی از کارهای زمان صفویه و عصر حاضر است. از کیسینجر وزیر خارجه امریکا و ژاکلین کندی در این کاخ پذیرایی کرده است....
در دوره هویدا تبلیغات گسترده‌ای جریان داشت که به دهقانان و کارگران وام داده می‌شود. در حالی که عمده آن در اختیار دلالان و وابستگان خود آنها گذاشته می‌شد. (2) دکتر شیخ‌الاسلام‌زاده در دادگاه انقلاب اسلامی یکی از این موارد را چنین نقل می‌کند:
«... هژبر یزدانی سیصد میلیون تومان وام خواست زیر بار نرفتم فردای آن روز هرمز قریب و نصیری تأکید در دادن وام به او کردند من ندادم فردای آن روز آزمون در مصاحبه‌ای اعلام کرد بانک رفاه کارگران به وزارت کار منتقل می‌شود.... البته هژبر یزدانی 25 میلیون تومان وام گرفت...» (به نقل از دادگاه انقلاب 28 تیر 58). در زمان هویدا خزانه دولت همچون حساب شخصی شاه بود و پرداخت‌ها به دلائل مختلف انجام می‌گرفت. یکی از پرداخت‌ها به مؤسسات علمی امریکا را که اسناد آن ارائه شده عیناً می‌آوریم: «... وزیر دربار شاهنشاهی در نامة محرمانه به هویدا نخست‌وزیر می‌نویسد: حسب‌الامر مطاع مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر مقرر است مبلغ یک میلیون دلار جهت کمک به دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا از طرف دولت حواله گردد، خواهشمند است دستور فرمایید اقدام مقتضی در این باره به عمل آورند و نتیجه را اعلام فرمایید تا از شرف عرض پیشگاه مبارک همایونی بگذرد. هویدا به خط خود در زیر نامه خطاب به مجیدی وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌نویسد در امتثال مطاع مبارک ملوکانه ظرف دو هفته از هر محل که امکان دارد نسبت به تأمین وجه مزبور اقدام نمایید. در همین زمان قرار می‌شود نودوپنج هزار لیره نیز به کالج سنت آنتونی در انگلستان کمک شود، یک میلیون دلار تلگرافی از طریق اردشیر زاهدی به دانشگاه جرج واشنگتن هدیه می‌کند و قراردادی به این شرح تنظیم می‌گردد: «وزارت علوم و آموزش عالی دولت شاهنشاهی ایران به منظور تأسیس کرسی آریامهر در دانشگاه جرج واشنگتن مبلغ یک میلیون دلار به دانشگاه کمک هدیه کردند» بعد دنبال قرارداد می‌آید که «دانشگاه جرج واشنگتن به هزینة دولت شاهنشاهی عده‌ای استاد و محقق به ایران می‌فرستد، حقوق و مزایای استادان مطابق موازین دانشگاه به دلار آمریکا به دانشگاه پرداخت می‌شود. به علاوه یک فوق‌العاده ماهانه به ریال برای اجاره‌خانة هریک از اشخاص مزبور جداگانه تعیین و مادام که در ایران اشتغال داشته باشند پرداخت خواهد کرد و برای هریک بلیط رفت و برگشت خود و خانواده‌اش را فراهم بنماید، در ایران از خدمات بسیاری مجانی استفاده کنند...»!!.
در دوره هویدا برای برداشت و صرف وجوه متعلق به ملت، اظهار تمایل فرح و علم و اقبال و ... کافی بود و هر نوع خریدی را مجاز می‌ساخت. نخست‌وزیر هویدا طی نامه‌ای به فریدون هویدا برادرش سفیر و نمایندة دائم در سازمان ملل مبلغ پنج هزار دلار مورخ 9/4/74 حواله می‌کند که بابت کمک به بخش فارسی دانشگاه نیویورک پرداخت نماید. از نخست‌وزیر به امیر شیلاتی سفیر ایران در پاریس مبلغ ده هزار فرانک مقرری 9 ماهة آخر سال 53 آقای پرفسور گریشمن و همچنین سیزده هزار و پانصد فرانک مستمری 9 ماهة ورثه بالتازار حواله می‌شود. رژیم شاه با این پول‌ها تبلیغات می‌نمود و آبرو کسب می‌کرد.
... پرویز راجی آخرین سفیر شاه، در لندن در خاطرات خود از این بخشش‌ها هم گاهی نام می‌برد در یادداشت مربوط به 24/4/56 می‌نویسد: «امروز ناهار را با امیر خسروافشار که به تازگی از ایران آمده صرف کردم... افشار همچنین می‌گفت: اخیراً توسط دربار مبلغ پنجاه هزار دلار به لسلی بلانک که قرار است کتابی درباره شهبانو بنویسد پرداخت شده است... اسدالله علم وزیر دربار این‌طور تشخیص داده که انتشار این کتاب می‌تواند هدیه جالبی برای تقدیم به شهبانو باشد».
کار کتاب به آنجا می‌رسد که نویسنده با وجود دریافت مبالغ هنگفتی اظهار غبن می‌کند و شهرت‌ و آبروی خود را در خطر می‌بیند! همان سفیر در خاطرات 30/4/56 عیناً چنین می‌نویسد: «خانم لسلکی بلانک به سفارتخانه آمد و گفت کتابی را که درباره شهبانو نوشته به پایان برده است ولی ضمناً خوب می‌داند که پس از انتشار کتاب متهم خواهد شد که نویسنده‌ای مزدور است و شهرت خود را به پول فروخته است».
گویا در خارج ایران مسابقه‌ای در اخاذی با عنوان نوشتن کتاب برای خاندان سلطنت وجود داشته و سفرای ایران در کشورهای اروپا معمولاً دلالی این کار را عهده دار بوده‌اند. همین پرویز راجی در یادداشت مربوط به 28 تیر 56 می‌نویسد: «امروز با جرج وایدن فله در سفارتخانه ناهار خوردم که او پس از مقداری گفتگو راجع به مسایل بین‌المللی صحبت را به اصل موضوع کشاند و رغبت خود را به نوشتن کتابی دربارة شاه اعلام کرد و ایدن‌فله می‌گفت. چنانچه با او همراهی شود می‌تواند کتابی درباره شاه بنویسد که همتای کتا ادگاراستو درباره مائو باشد با نام ستاره‌ای برفراز ایران!» به صفحات 81 و 82 کتاب خدمتگزار طاووس، خاطرات پرویز راجی مراجعه شود. امیراسدالله علم در نامة 31/1/53 به هویدا می‌نویسد: «چنانچه خاطر عزیز مسبوق است علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی محبوب ایران! در شب‌نشینی که در هتل والدرف استریانیویورک به منظور جمع‌آوری اعانه جهت مبارزه با سرطان برپاست ریاست عالیه را قبول فرموده که پیام بفرستند و هدایایی مرحمت فرمایند که عبارت است از یک عدد قالی به مبلغ 4800000 ریال و 20 هزار دلار نقد که از طرف وزارت دربار حوال شد دستور فرمایید این پول را به امور مالی دربار شاهنشاهی حواله نمایند» که در 7/2/53 تصویب و ارسال می‌شود. در نامة دیگری دربار به هویدا می‌نویسد: از طرف اعلیحضرت... چهار تخته قالی و قالیچه به شرح زیر:
1ـ قالی کرک و ابریشم به ارزش 489000. 2ـ قالیچة نائین گل ابریشم به ارزش 36000. 3ـ قالیچة پرده‌ای نائین 250000. جمعاً 760000 ریال به ترتیب به سه نفر اشخاصی که لیست آنها ضمیمه می‌باشد مرحمت گردید. مبلغ فوق را در وجه دربار حواله نمایند اسدالله علم، چهار روز بعد در هیئت دولت تصویب و مبلغ خواسته شده تقدیم می‌گردد. اینها نمونه‌هایی از هزاران برداشت‌های سالیانه است). در نامة دیگری خیلی فوری و محرمانه، دربار از دولت می‌خواهد 42345 لیره چک ارسال دارند تا بابت 50 درصد ارزش سرویس غذاخوری و کارد و چنگال والاحضرت ولیعهد پرداخت شود. نامه‌ای دیگر تقاضا می‌شود مبلغ 1859883 فرانک فرانسه بابت ارزش اثاثیه کاخ والاحضرت همایون ولیعهد در کیش حواله گردد. 19/7/35.
در نامة دیگر 21/7/52 دربار به هویدا می‌نویسد که حسب‌الامر شهبانو 789/54 لیره انگلیسی برای سرویس غذاخوری و کارد و چنگال حوالة دربار صادر گردد. نظیر این اسناد زیاد است و نمایانگر صرف وجوه ملت (اسناد در کیهان 26 تیر 58 انتشار یافته).
طبق اسناد به دست آمده در همین دوره در یک مورد 134 میلیون تومان صرف تعمیر کاخ‌های سلطنتی می‌شود و در همان زمان 28 میلیون تومان هزینة تعمیر مدرسة ولیعهد می‌گردد.(سند منتشره در کیهان، 23 تیر 58).
در سند دیگر چنین آمده: «جناب آقای نخست‌وزیر به فرمان مطاع اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر مقرر گردید آپارتمان بانو اسکندر میرزا همسر مرحوم اسکندر میرزا در لندن خریداری گردد، به منظور تسریع در اجرای فرمان مطاع آپارتمان مذکور به قیمت 140 هزار پوند (هم ارز ریال) 20673520 ریال و مبلغ 3450 ریال بابت کارمزد جمعاً 20676970 ریال از بودجة سازمان خریداری گردید مستدعی است اوامر عالی را در مورد واگذاری مبلغ فوق صادر فرمایید، نصیری. مبلغ فوق در 19/8/54 در جلسة هیئت دولت مطرح و تصویب گردید و به سازمان تأدیه شد. (اول مرداد 58 کیهان).
در آن زمان دربار شاه 2600 نفر حقوق بگیر رسمی داشت که هر ماه میلیونها تومان حقوق به این حساب پرداخت می‌شد. هزینه‌های غیرمعمول دیگر جای خود را داشت. در کیهان 16 خرداد 58 هاشم صباغیان گزارشی دارد که قابل توجه است... خاندان پهلوی از لحاظ تلفن و تلکس 308 میلیون ریال بدهی گذاشتند (از جمله شهناز 3 میلیون، مادر شاه 5/7 میلیون. و شمس 13 میلیون) بدهی دربار از لحاظ خاویار به شیلات بیش از 2 میلیون ریال بود. بودجة سفارتخانه‌ها هم از دستبرد این گروه مصون نبود. فریدة دیبا در سفر به دهلی‌نو ده عدد سفرة کوچک مخصوص به مبلغ 21 هزار روپیه از بودجه سفارت می‌خرد و در سفر فرح به عراق فقط کرایة 4 نفر از خانم‌های خیاط ایتالیایی (به نام باتینی، والنتینو، مرکوری و موریس) که برای تهیة لباس فرح 14 مرتبه رفت و آمد داشته‌اند بیش از 2 میلیون ریال پرداخت شده و در آذر 57 بهای آخرین لباس به مبلغ 22110620 ریال توسط سفارت داده شده است. یک دست لباس ساتن صورتی برای فرحناز در 20/9/59 از مزون ایتالیا به مبلغ 8515932 ریال خریده شده. بدهی خاندان پهلوی به بانکها که در تاریخ گزارش جمع شد 21707891293 ریال بوده است. دفتر فرح یکی از مراکز مهم فساد مالی بود، خریدهای‌ آن نشان می‌دهد مثلاً سه عدد ستون و یک گوی از مفرغ از ایتالیا به مبلغ یک میلیون دلار خریداری شده. یک مجسمة نیم تنة برنزی از فرح توسط ژاپنی‌ها به مبلغ 50 هزار دلار، کتابی در پنجاه جلد تهیه شده هر جلد 50 هزار ریال. همین دفتر از جری لوئیس هنرپیشه امریکایی که خودش اظهار علاقه نموده برای برنامة هنری به ایران بیاید دعوت کرده هزینه‌های گزاف مسافرت وی را دولت پرداخته و مبلغ پنجاه هزار دلار هم دستمزد دریافت داشته و البته بلیط هواپیما دو سره او و همراهانش از امریکا و تدارک ارکستر 20 نفر خاص! جداگانه بوده است. تمام این اقدمات برای 60 دقیقه برنامه هنری انجام گرفته است.
در دوره هویدا شرکت‌ها و سازمانهای دولتی به فساد کشیده می‌شدند. در کیهان 9 شهریور از رسیدگی به وضع شرکت واحد اتوبوسرانی گزارش بود که از گم شدن! 180 اتوبوس شرکت خبر می‌داد!
ایوانف مورخ روسی در تاریخ نوین که به فارسی ترجمه شده در صفحه 258 مواردی از فساد و ارتشا و اختلاس را به‌عنوان بیماری به عالی‌ترین مقام‌های دولتی، سرایت کرده چنین بینان می‌دارد: «هر چند یک بار در کشور مبارزه با فساد اعلام می‌شود و مقام‌های دولتی گوناگون به اتهام دزدی و سوءاستفاده از اموال دولتی تسلیم دادگاه می‌شوند، مع‌الوصف این جرایم در حال گسترش است... در اواخر فوریه 1976 عطایی فرمانده نیروی دریایی ایران و نه تن از افسران نیروی دریایی به علت سوءاستفاده دزدیهای کلان در نیروی دریایی... تسلیم دادگاه شدند...
28 فوریه 76 آیندگان خبر داد شهردار تبریز، عاملی مدیرعامل طرح عمران و آبادی عباس‌آباد متهم به سوءاستفاده شدند. در مارس 76... چهار سرهنگ تمام، سه سرهنگ دوم، یک سروان و 11 تن غیرنظامی کارمند ادارة مهندسی ارتش به مدت‌های مختلف تا 5/2 سال به زندان محکوم شدند. در همان تاریخ 15 تن از کارخانه قند اصفهان و فرماندار پیشین اصفهان... و تعدادی از کارمندان ادارات به اتهام رشوه محکوم شدند. مدیر پیشین بانک بیمه بازرگانی شرافت به جعل و سوءاستفاده از اعانه‌هایی به آسیب‌دیدگان سیل متهم گردید.