26 اسفند 1402
جنابِ «جمبول»!
اشاره: جان بول(John Bull) نماد بریتانیا به طور عام و انگلستان به طور خاص است. شخصیت جان بول در سال ۱۷۱۲ میلادی خلق شد. این شخصیت معمولاً به صورت مردی میانسال و تنومند که نیم‌تنه یا جلیقه‌ای به نقش پرچم بریتانیا پوشیده است تصویر می‌شود. این نماد برای بریتانیا همچون نماد «عموسام» برای آمریکا است. «جان بول» زمانی در ایران به «جمبول» به فتح یا ضم جیم شهرت داشت.
*******
پرده اول:
در ایام جمهوری‌خواهیِ رضاخان، هفته‌نامه «قرن بیستم» در هفتم تیرماه ۱۳۰۳ در صفحه اول خود کاریکاتور مردی خرسوار را به تصویر کشید و در کنار کاریکاتور مزبور چنین نوشت:«جنابِ جمبول بر خر جمهوری سوار شده، شیره ملت را مکیده و می‌خواهد به سرِ ما شیره بمالد!»؛ در صفحه دوم هم در شعری با عنوان «جمهوری سوار!» به «تفصیل جناب جمبول!» پرداخت:
... هر که اندر خانه دارد مایه‌ای
همچو یاسی دارد او همسایه‌ای
یاسی ما هست ای یار عزیز
حضرت جمبول یعنی انگلیز
آنکه دایم کار یاسی می‌کند
وز طریق دیپلماسی می‌کند
مُلک ما را خوردنی فهمیده است
بر سرِ ما شیره‌ها مالیده است ...
این شعر سرودۀ میرزاده عشقی بود. بعد از انتشار این شماره، نشریه قرن بیستم به سرعت توقیف شد و میرزاده عشقی، شاعر، روزنامه‌نگار و صاحب‌امتیاز نشریه قرن بیستم نیز در ۱۲ تیرماه ۱۳۰۳ به دست عوامل رضاخان به قتل رسید.
پرده دوم:
در ایام نهضت ملی‌شدن صنعت نفت، مجله «توفیق» در یکی از شماره‌های خود به تاریخ ۲۳ مردادماه ۱۳۳۱، با چاپ کاریکاتوری از «جمبول» در هیبت یک دزد دریایی بر روی جلد این نشریه، در ادامه در صفحه دوم این‌گونه آورد:
«... یا مثل آن دزد دریایی که یکی از اسماء خبیثه‌اش «جانبول» است و سالیان دراز «خربزه‌های مناطق نفت‌خیز!» ما را دزدید و خورد و برد و هیچ فکر این را هم نکرد که یک روزی باید پای لرز آن بنشیند و حساب پس بدهد! معلوم نیست این بی‌‌همه‌چیز چقدر خربزه خورده که هرچه «می‌لرزد» تمامی ندارد...نفت ملی شد؛ کارشناسان انگلیس اخراج شدند؛ قانون خلع ید اجرا شد؛ جلوی دزدی وزارت دریاداری انگلیس گرفته شد؛ کنسولگری‌هایش بسته شدند؛ بانک لاکردارش تخته شد؛ اوضاع اقتصادیش پاشیده شد؛ نوکران حلقه به گوش و سرسپردگان درگاهش تارومار شدند...و در خلال این احوال، این دزدِ دغل لرزید و لرزید و لرزید و هنوز که هنوز است می‌لرزد و باز هم خواهد لرزید ...».