6 انقلاب در 7 دهه

داریوش آشوری در کتاب «دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی)» در تعریف و توضیح اصطلاح «انقلاب» می‌نویسد: «انقلاب در لغت به معنای درآمدن از صورتی به صورتی دیگر و دگرگون شدن است. این اصطلاح که در اصل اخترشناسی برای جنبش‌های ستارگان و خورشید به کار می‌رفت، از سده هفدهم میلادی و از زمان انقلاب مشروطیت در ایران» به استعاره برای خیزهای سیاسی و اجتماعی به کار رفته است». با این توضیح می‌توان گفت، ایران سرزمینی انقلابی است و در یک فاصله کوتاه 70 ساله، شش بار تغییر وضع سیاسی موجود را از راه پیکارجویی با قدرت سیاسی، تجربه کرد. در ادامه به طور خلاصه این انقلاب‌ها و دگرگونی‌های بنیادین را یادآور می‌شویم:
1906: انقلاب علیه قاجار - در سال 1906 (1285 هجری شمسی) گروهی از پیشگامان فعال در تجارت، سیاستمداران روشنفکر و روحانیون با خواست «جامعه عادلانه و آزاد» در برابر حکومت مطلقه و ستمگرانه پادشاهان قاجار قد علم کردند.
1921: کودتا علیه قاجار - در فوریه 1921 (سوم اسفند 1299) ، رضاخان که در آن زمان فرمانده بریگارد قزاق بود با توجه به نارضایتی عمومی از مدیریت ناکارآمد، اقدام به کودتا علیه آخرین پادشاه قاجار کرد و توانست سلسله پهلوی را در ایران تاسیس کند.
1941: حمله متحدین و خلع شاه - در حالی که رضاخان به عنوان موسس سلسله پهلوی در ایران سلطنت کرد ، متحدین به این بهانه که باید یک راه تدارکاتی برای نیروهای نظامی از خلیج‌فارس به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی کشیده شود، شرایط را گونه‌ای کردند که رضاشاه از سلطنت کناره‌گیری یا کنار گذاشته شد و ادامه حکمرانی دودمان پهلوی در معرض خطر قرار گرفت.
1946: ناامنی در 2 استان مهم - در سال 1946 (1325 هجری شمسی) به دلایل گوناگون تاریخی، سیاسی و اجتماعی، استان‌های آذربایجان و کردستان با تشویق  کمونیست‌های روسی خواستار خودمختاری از حکومت مرکزی شدند که با جنگ و عملیات نظامی مواجه و سرانجام رهبران این جنبش‌‌ها تسلیم حکومت مرکزی شدند.
63- 1962: نهضت امام خمینی - در سال‌های 1962 و 1963 (1342 هجری شمسی) و در اعتراض به سیاست‌های رژیم گذشته ، ایرانیان به طرفداری از امام خمینی (ره) ، در شهرهای گوناگون به خیابان‌ها آمدند و قیام خرداد 1342 را برپا کردند.
1979- 1978: انقلاب اسلامی -  در حالی که پس از قیام بزرگ 1342، رژیم گذشته، 3 برنامه عمرانی تهیه و اجرا کرد و سیمای سیاسی و اجتماعی ایران دگرگون شده بود، اما شهروندان ایرانی از وضعیت پدیدار شده رضایت کافی نداشته و از اوایل سال 1357 و با شروع اعتراض به سیاست‌های شاه، انقلاب اسلامی را آغاز و در بهمن 1357 با سقوط رژیم شاهنشاهی به پایان رساندند.
برگرفته از کتاب فراز و فرود دودمان پهلوی نوشته جهانگیر آموزگار، پاییز 1375