شگردهای امریکا برای حضور در ایران- قسمت چهارم

اعطای تابعیت امریکایی به شهروندان ایرانی

اشاره:

امریکا برای حضور در ایران به عنوان کشوری با ژئوپلتیکی استثنایی در منطقه، به غیر از نیازمندی به جلب حمایت از سوی ایرانیان باید به فکر اروپاییان حاضر در ایران که دارای سابقه حضوری نسبتاً طولانی داشتند به عنوان معارضان منافعش می بود.

مصون داشتن منافع امریکا از تعرض اروپاییان، به او آموخت تا ضمن دوری از روشهای سنتی اروپاییان یعنی استخدام «جاسوس» و «مزدور»، و با توجه به ثروت زیاد از راههای دیگری مبتنی بر وضعیت سیاسی و اقتصادی آن زمان ایران به «اشتیاق زایی»، «مریدپروری» و «مدیون سازی» با انتخاب از میان اتباع ایرانی یا به صورت عمومی در دوره های مختلف زمانی برای نفوذ خود استفاده کند.

که از نمونه های بارز آن می توان

- حضور در صنعت قالیبافی ایرانیان.

- اعزام مسیون (مبلغین مذهبی) به ایران.

- تأسیس مدرسه برای شهروندان ایرانی توسط مسیونرها

- اعطای تابعیت امریکایی به شروندان ایرانی

- تأسیس خیریه با مرکزیت خارج از کشور

- تأسیس بیمارستان

- ایجاد اغوا در رجل سیاسی وقت ایران به عنوان دستآویزی برای راهی از سیتره انگلیس (این اغواگری تا باقیمانده های نسل قاجار و کودتای سیاه 28 مرداد 1332 اثر داشت)

******

توضیحی کوتاه در مورد اسناد:

از زمان عقد قرارداد ننگین ترکمن چای (منعقده در 22 فوریه 1828 برابر با 02/12/1206 هجری خورشیدی) که در بندهای هفتم تا نهم آن حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) برای اتباع روسی در ایران پذیرفته شد.

همچنین با عقد قرارداد دوستی و تجاری ایران و امریکا (منعقده در 13 سپتامبر 1856 برابر 22/06/1235 هجری خورشیدی) حق قضاوت کنسولی را برای اتباع امریکایی به رسمیت شناخته شد.

طی این مدت کشورهای دیگر اروپایی در قراردادها (در معاهده پاریس در 1856 میلادی برابر با 1235هجری خورشیدی پس از شکست ایران از انگلیس در جنگ هرات) و یا بصورت قانونی نانوشته خود را از این حقوق بهره مند می ساختند.

البته همه ایران قراردادها از اواخر 1299 تا 1306 در حکومت پهلوی اول لغو شد، لکن در حکومت پهلوی دوم کاپیتولاسیون در حال برگشتن بود که با اقدامات حضرت امام خمینی رحمت علیه از (1342 تا 1343) آن طرح عقیم ماند.

امریکا به بعضی از ایرانیان که هم جهت با منافع امریکا بودند و شهروندان ایرانی که به امریکا مسافرت می کردند (گذرنامه تابعیت) می داد و به آنها تابعیت امریکایی می داد، و با توجه به امتیاز قرارداد دوستی و تجاری با ایران، برای رسیدن به مقاصد خود آنها را تحت حمایت قرار می داد و از اعمال حاکمیت ایران بر آنها مصونیت ایجاد می کرد.

اسنادی راجع به: اعطای تابعیت امریکایی به شهروندان ایرانی

صفحه: 1صفحه: 1

مشخصه سند: GH1325-K5-P2-5،1

----------------------

تاریخ: 17 رجب 1325 (برابر با 1286/06/03 هجری خورشیدی)

از: کارگزاری امورخارجه ارومی (1)

دستخط مبارک در طبق اظهار سفارت اتازونی (2) در خصوص حکم از وزارت جلیله امور خارجه در حق شهباز نام مسیحی تبعه دولت علیه ایران (3) زیارت شد. از وقتیکه از سفارت اتازونی خواهش نموده اند که حکمی از وزارت جلیله صادر شود و شهباز مزبور در ارومی بسمت کشیش معرفی گردد، جهت استحضار خاطر اشرف مبارک جسارت به عرض می نماید، همین شهباز نام از اهل ارومی و تبعه دولت علیه ایران است که در مدت اقامت خود در امریکا از دولت مشارالیها پاسپورت تبعیت (4) تحصیل نموده و حالا هم این شخص در امریکا است و یکی از مروجان و معتقدان مذهب با بسیاری که از مذاهب مختلفه داخل امریکا می باشد، مقصود همین شخص است که از وزارت جلیله خارجه حکمی در حق او صادر شوده تا با آزادی در ارومی مشغول ترویج مذهب خود گردد که فعلاً به اعتقاد عاجزانه چاکر که عیب در این مساله متصور است، اولاً همین که این شخص به ارومی آمد مردم را به مذهب خود دعوت خواهد کرد، چند نفری که قبول مذهب او را نمودند آنوقت بعنوان تابعیت داخله (5) از اولیای دولت تحصیل اجازه تأسیس کلیسا و مدرسه خواهد نمود، زمانی که مدرسه و کلیسا را درست کردند بدون تأمل از امریکا یکدونفر مسیونر طلب خواهند کرد و مثل سایر مسیونهای خارجه بنای فرمایشات خواهند گذاشت چنانچه اینقدر میسیونر در ارومی هست به همین قرار کار خودشان را از پیش برده اند در اول اتباع داخله را محرک شده از دولت اجازه مدرسه و کلیسا و مریضخانه (6) و غیره حاصل نموده همین که همه چیز آماده شد خودشان آمده تصاحب کرده مالک این همه نفوذ و اقتدار شده اند. ثانیاً، اوقاتی که آقای شهباز مزبور در ارومی بود در میان محلات مسیحی توی کوچه ها موعظه نموده و نماز خوانده مردم را دعوت به مذهب خود می کرد که گویا در مذهب باب تیس (7) می توان در همه جا موعظه کرد و نماز نمود در این صورت ممکن است که مشارالیه حکمی از وزارت جلیله امورخارجه صادر کرده و مراجعت به اورمی نموده به استظهار (8) حکم مبارک در میان بازار و محلات مسلمین هم مردم را دعوت به طریقة خود نماید که این مساله در ولایت اسلام غیرمجاز و باعث اشکالات و خطر و موجب تصدیع (9) اولیای دولت جاوید آیت (10) خواهد شد در هر صورت منوط به رأی مبارک می نماید

چاکر نوروزی(ناخوانا)

----------------------

صفحه: 2

مشخصه سند: GH1332-K66-P58-6

----------------------

تاریخ: 9 ربیع الاول 1333 (برابر با 1293/11/04 هجری خورشیدی)

از: کارگزاری ارومیه

به: کارگزاری کل

در ظرف این هفته مستر (11) شط(شت) رییس مسیونران (مسیونرها) (12) امریکا در ارومی بکارگزاری آمده اظهار می داشت در این وقعه (13) اخیره به اتباع امریکایی مقین این ولایت خسارت زیاد وارد آورده اند ازعهده غرامت دولتین روس و عثمانی و یا دولت ایران که در خاک این دولت این خسارت وارد شده (افتادگی قلم دارد: چه کسی) برخواهند آمد، فدوی جواب داد: که قبیل مذاکرات باید در مقامات عالیه بشود ولی لازم است از این مسأله مسبوق (14) باشد که اتباع مُسَلّمه (15) دولت امریکا در ارومی نیستند مگر معدودی که گمان نیست به آنها هم خسارتی وارد شده و اگر هم دچار خسارت گردیده باشند نباید آنقدرها بوده و اهمیت داشته باشد و این اشخاص را که تبعه امریکا می دانید اینها از اتباع مُسَلّم (16) دولت علیه ایران بوده که در ضمن مسافرت به امریکا تحصیل پاسپورت (17) نموده اند بعداز مراجعت به خاک ایران نظامنامه تابعیت این دولت علیه شامل حال آنها است، مادامیکه شرایط ترک تابعیت کاملاً منظور نشود تفسیر و تبدیل تابعیت پذیرفته نیست. از قرار معلوم مستر مشارالیه در این خصوص مراجعه به قنسولگری امریکا خواهد و در این جا هم مشغول تهیه صورت خسارت است بعداز اتمام صورتی هم فدوی (18) خواهم گرفت که در کارگزاری موجود باشد، اینهم جسارت است.

امضا: فدوی معتمدالوزرا

----------------------

صفحه: 3

مشخصه سند: GH1332-K66-P58-2

----------------------

تاریخ: 7 ربیع الثانی 1333 (برابر با 1293/12/02 هجری خورشیدی)

از: کارگزاری کل (19) آذربایجان

به: وزارت جلیه امورخارجه

دایر به اظهارت و مذاکرات مستر شط (شت) رییس مسیون امریک (20) در خصوص ادعای خسارت وارده به اتباع آن دولت شرحی نمره (21) 1030 دیروز از کارگزاری آنجا رسیده سواد (22) آن را برای استحضار خاطر مبارک لفاً (23) تقدیم می دارد.به کفیل کارگزاری نوشته شد، جوابی که داده صحیح و به قاعده بوده است.

----------------------

صفحه: 4

مشخصه سند: GH1335-K50-P20-13

----------------------

تاریخ: 17 رجب 1335 (برابر با 1296/02/19 هجری خورشیدی)

از: وزارت امورخارجه

به: وزارت عدلیه (24)

در جواب مرقومه آن وزارت جلیه مورخه 16 برج جاری نمره 831 احتراماً اظهار می دارد که دکتر استفن (استفان) مقیم جلفای اصفهان خود را تبعه امریکا معرفی می نماید و شاید (جدیت کرده) است خود در اتازونی تذکره تابعیت هم تحصیل کرده باشد. ولی وزارت خارجه مشارالیه را تبعه ایران دانسته و تابعیت خارجی او را نمی توان تصدیق کند.

----------------------

شرح واژگان 

(1) ارومی: نام قدیم ارومیه

(2) اتازونی: امریک، امریکا، ینگی دنیا

(3) دولت علیه ایران: «عِلیه» از کلمات تعارف است به معنی دولت بلند پایه، در اینجا، دولت ایران

(4) پاسپورت تبعیت: احتمالاً همان (کارت سبز یا گرین کارت) امریکایی یا چیزی شبیه آن

(5) تابعیت داخله: مقصود تابعیت کشور ایران

(6) مریضخانه: بیمارستان

(7) مذهب باب تیس: عضو کلیسای پروتستان، معتقدین به جدایی دین از سیاست

(8) استظهار: به پشت گرمی، مطمئن

(9) تصدیع: به دردسر انداختن، مزاحم شدن

(10) دولت جاوید آیت: از تعارفات غلو دوران قاجار به معنی دولت پاینده

(11) مستر: آقا (انگلیسی)

(12) مسیونر: مبلغ مذهبی

(13) وقعه: اتفاق، رخداد

(14) مسبوق: مطلع شدن، آگاه شدن

(15) مُسَلّمه: حتمی

(16) مُسَلّم: حتمی

(17) تحصیل پاسپورت: تذکره، گذرنامه (انگلیسی، فرانسوی) به دست آوردن

(18) فدوی: از کلمات تعارف است، فدایی

(19) کارگزاری کل: یا کارگزاری مهام، تشکیلات کارگزاری که در مرکز هر استان نظارت بر کارگزاریهای شهرهای حوزه خود داشت

(20) مسیون امریک: مبلغ امریکایی

(21) نمره: شماره، عدد (فرانسوی)

(22) سواد: کاغذ نامه، ورق نامه در اینجا مقصود اصل نامه است.

(23) لفاً: همراه، پیوست، ضمیمه

(24) وزارت عدلیه: وزارت دادگستری، محاکم قضایی امروزی در قوه قضاییه