محمدحسین کشمیری

وی از فرط اشتیاق به فرهنگ و هنر ایرانی و تأثیر این فرهنگ در هندوستان، هیچ اثری را به زبان مادری خویش کتابت نکرده است.

وی از معدود خوشنویسان هندی است که از نظر عیار با استادان بزرگ خوشنویسی ایران همچون: محمدحسین تبریزی، شاه محمود نیشابوری و باباشاه اصفهانی قابل مقایسه است و لهجۀ هندی در آثار او به حداقل ممکن رسیده است.

وی از بهترین پیروان میرعلی کاتب هروی است و آثار ارزشمندش در مقدمه‌ی مرقع گلشن (جهانگیری) گواه این مدعاست. او در دورۀ خود به اوج شهرت رسید و ملقّب به: زرّین قلم، اکبرشاهی، جهانگیری و جهانگیرشاهی گردید با این حال، مهاجرت عبدالرشید دیلمی و گسترش سبک میرعماد در شبه قارۀ هند، سبب شد تا سبک پخته و جذّاب محمدحسین تحت تأثیر قرار گرفته و کمتر بدان توجه شود.

کتابت و خوشنویسی از سپیده دمِ دورۀ اسلامی به جهت پاسداری از قران کریم، بسیار مورد توجه قرار گرفت و کاتبانِ مسلمان به ارجمندترین جایگاه اجتماعی دست یافتند. خوشنویسی تنها هنری است که سلسلۀ شاگردی و استادی آن را به ائمۀ اطهار (ع) رسانده و از آن با عنوان «هنر مقدس» یاد کرده‌‏اند.

با ورود مسلمانان به شبه قارۀ هند و گسترش فرهنگ اسلامی در آن سرزمین، ایرانیان توانستند بیش از دیگر همسایگان بر هنر خوشنویسی هند تأثیرگذار باشند. از جملۀ عوامل اصلی این تأثیر، همسایگی و نفوذ شگرف زبان و ادب فارسی در شبۀ قاره بوده است.

از جمله خوشنویسان هندی که به رقابت با هنرورانِ ایرانی پرداخت، محمدحسین کشمیری (ف 1020 ق.) بود. محمدحسین از قله ‏های خط نستعلیق شبه قاره و از نظر سبک و عیار خوشنویسی تنها هنرمندی است که به پایۀ نستعلیق  نویسان طراز اول همچون میرعلی کاتب هروی رسیده است. وی از اکبر شاه (1014-963 ق.) لقب «زرین قلم» گرفت و  گاه در آثار خود از عنوان «اکبرشاهی» بهره جست. پس از آن در آثاری که در دورۀ جهانگیر پادشاه (1037-1014 ق.) کتابت کرد نیز از لقب «جهانگیری» و «جهانگیرشاهی» بهره‏ مند گشت و بسیار مورد توجه این دو پادشاه بود. ابوالفضل علامی در آیین اکبری وی را  «جادو رقم» خوانده است.

بی شک محمدحسین آثار بسیاری را در عرصۀ کتابت و کتیبه نگاری نگاشته است که از آن میان شمار اندکی در دسترس و انبوهی نیز از میان رفته است. ازجمله کتیبۀ سنگی که جهانگیر از آن در در کتاب تاریخ جهانگیری یاد کرده است. این کتیبه در واقع سنگ مزاری بوده به خط محمدحسین که در کنار مناره‏ ای در جهانگیرپور بر سر قبر آهویی که مورد توجه جهانگیر بوده نصب شده بود. در برخی از آثار نیز امکانِ رقم زدن وجود نداشته است و تنها با جستجو در کتاب‏های تاریخی و تذکره ‏ها و دیگر اسناد می‌‏توان به وجود آنها پی برد. از این رو بسیاری از کتیبه ‏های بازمانده در بناهای سلطنتی آگرا نیز به قلم وی است، از جمله کتیبه‏ های تختِ سنگی جهانگیر و سنگ ‏آبه ‏ای در قلعۀ آگرا که از نظر عیارِ خط نستعلیق، نمی ‏تواند از کسی جز وی باشد.

از آثارِ از میان رفته که بگذریم، کتابت‏‌هایِ رقم دار وی به این قرار است:

1- شش قطعه در مرقع گلشن

2- شش دفتر مثنوی مولوی در کتابخانۀ ملی ملک، تهران

3- لوایح جامی، 138 صفحه، 14 در 24 سانتیمتر در مرکز میکروفیلم نور، دهلی

4- مفردات نستعلیق میرعلی تبریزی در مجموعۀ دکتر بیانی، تهران

5- گلستان سعدی در انجمن سلطنتی آسیایی(Royal Asiatic Society)، لندن

6- دیوان حسن دهلوی، به شمارۀ 132 در کتابخانۀ خدابخش در شهر پتنه، به سال 1010 ق.

7- منتخبی از اخلاق جلالی اثر بهرام بن حیدر مهماندار در کتابخانۀ مجلس شورا، تهران

8- دیوان حافظ در کتابخانۀ بنیاد خاورشناسی فرهنگستان تفلیس، تفلیس

9- آیین اکبری در موزۀ انگلیس(British Museum )، لندن

10- هفت بند کاشی در کتابخانۀ مولانا آزاد، علیگر

11- ده‌ها قطعه‏ و چلیپا در موزه ها، کتابخانه ها و مجموعه‏ هایِ خصوصی هند، ایران و دیگر کشورها.

فهرست مطالب کتاب:

پیش از هر چیز

درآمد

زندگی و هنر محمدحسین

استادان و شاگردان

آثار بر جای مانده

منابع

«محمدحسین کشمیری» نگاشته دکتر حمیدرضا قلیچ خانی در 40 صفحه به شکل مصور از سوی انتشارات پیکره در تهران در سال 92 منتشر شده است.

شماره ثبت این کتاب در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی 525674 می‌باشد.