تاچر در تهران

روز هشتم اردیبهشت ۱۳۵۷مارگارت تاچر رهبر حزب محافظه‌کار انگلیس برای ابراز حمایت کشورش از رژیم شاه وارد تهران شد. 2 روز قبل از او رونالد ریگان نیز با هدف مشابهی به تهران آمد. این سفرها در شرایط اوجگیری انقلاب اسلامی ایران صورت گرفت . مارگارت تاچرکه بیش از یک دهه رهبری حزب محافظه‌کار کشورش را عهده‌دار بود، در 13 اکتبر 1925 در «گرانتهام» شهر کوچکی واقع در 150 کیلومتری شمال لندن دیده به جهان گشود. پدر و مادرش صاحب یک مغازه خواروبارفروشی بودند ولی مارگارت ابتدا لیسانس هنر از دانشکده آکسفورد دریافت کرد و سپس در دو رشته شیمی و حقوق تحصیلات عالیه را ادامه داد و از هر دو فارغ‌ التحصیل گردید. او بعد به ریاست گروه فارغ‌التحصیلان عضو حزب محافظه‌کار در دانشگاه آکسفورد انتخاب شد. در 1951 با «دنیس تاچر» از مدیران ثروتمند صنایع نفت انگلیس ازدواج کرد و از آن پس به «مارگارت تاچر» مشهور شد. حاصل این ازدواج سه فرزند و از جمله یک دختر و پسر دوقلو بود. مارگارت مدتی صاحب شغل وکالت در دادگستری بود. در 1959 به نمایندگی مجلس عوام انگلیس انتخاب شد و در دولت حزب محافظه‌کار در 1970 سمت وزارت آموزش و پرورش را بر عهده گرفت. در 1975 به رهبری حزب محافظه‌کار انتخاب شد. این نخستین بار در تاریخ انگلستان بود که یک زن رهبر یک حزب سیاسی عمده این کشور می‌شد. 1 او در سوم مه 1979 با پیروزی این حزب در انتخابات پارلمانی به نخست‌وزیری انگلستان انتخاب شد. تاچر در نهم ژوئن 1983 برای بار دوم و در 11 ژوئن 1987 برای بار سوم در این سمت ابقا گردید. او این سمت را تا 22 نوامبر 1990 بر عهده داشت و سپس در پی 11 سال نخست‌وزیری و 15 سال رهبری حزب محافظه‌کار از مقام خود استعفا داد و جای خود را به «جان میجر» وزیر دارائی جوان کابینه خود سپرد. تاچر بعد از کناره‌گیری از نخست‌وزیری به عنوان نماینده حزب محافظه‌کار در پارلمان باقی ماند و به فعالیتهای سیاسی خود ادامه داد.
جنگ انگلیس و آرژانتین بر سر مالکیت مجمع‌الجزایر مالویناس (فالک‌لند)، تشدید بحران در ایرلند شمالی، اعتصاب معدنچیان به عنوان بزرگترین اعتصاب تاریخی انگلستان، افزایش سیاستهای نژادپرستانه انگلیس، صادرات نظامی گسترده این کشور به عراق در سالهای جنگ تحمیلی و خصومت مقامات لندن با جمهوری اسلامی ایران مهمترین فرازهای تحولات داخلی و خارجی انگلیس در سالهای حکومت مارگارت تاچر بوده است.
تاچر در سالهای نخست‌وزیری خود تابع و هم‌پیمان سیاستهای امریکا در اروپا بود. در چهارچوب همین نگرش، وحدت پولی اروپا و یا پیمان اتحادیه اروپای بدون مرز، با سیاستهای بازدارنده و کارشکنی دولت خانم تاچر در انگلستان مواجه بود. آن هم پیمانی و این بازدارندگی، سیاست تاچر را در عرصه بین‌المللی به عنوان «تاچریسم» شاخص کرده بود. تبعات فروپاشی کمونیسم و خاتمه جنگ سرد در اروپا که با خوش‌بینی همه دولتهای این قاره مواجه شد، در کابینه تاچر با نوعی تردید و نگرش بدبینانه همراه بود. به همین دلیل اتحاد دو ‌آلمان، شکسته شدن دیوار بلند کمونیستی میان شرق و غرب اروپا و رخدادهای دیگر که محصول طبیعی خاتمه جنگ سرد بود، مورد استقبال تاچر قرار نگرفت و حزب تحت رهبری وی در میان سایر احزاب سیاسی اروپا به انفعال کشانده شد. این عوامل، دلائل اصلی بن بست سیاسی تاچر بود که به اختلافات داخلی حزب محافظه‌کار دامن زد و سرانجام وی را وادار به استعفا و کناره‌گیری از قدرت نمود. مع‌الوصف خط سیاسی تاچر در دوران پس از وی یعنی زمان نخست‌وزیری جان میجر نیز ادامه یافت.
وقتی میجر در جریان انتخابات اول مه 1997 از رقیب خود تونی بلر شکست خورد و با این شکست به حاکمیت 18 ساله حزب محافظه‌کار بر انگلیس خاتمه داد، منابع خبری و سیاسی آن کشور از این رویداد به عنوان پایان عصرتاچریسم بر انگلیس یاد کردند.

سفرتاچر به تهران
مارگارت تاچر از سیاستمداران مورد اعتماد حکومت پهلوی در اروپا بود. او در شکل دادن به نگرش حزب محافظه‌کار انگلیس نسبت به تحولات ایران و جهان نقشی بنیادین داشت. سفر او به تهران در اردیبهشت 1357 از اهمیت خاصی برخوردار بود. تاچر بلافاصله پس از ورود به تهران رهسپار کاخ نیاوران شد و با شاه دیدار کرد. در این دیدار «آنتونی پارسونز» سفیر انگلستان در ایران و دو تن از نمایندگان مجلس عوام انگلیس شرکت داشتند. 2 تاچر در این ملاقات راجع به فروش جنگ‌افزارهای انگلیسی به ایران و ساختمان مجموعه صنایع نظامی حوالی اصفهان و تأسیسات بندری بندر عباس با شاه مذاکره کرد. او گفت «خریدهای دفاعی ایران باعث بوجود آمدن هزاران شغل در صنایع انگلستان شده و به مبارزه با بیکاری در این کشور کمک شایانی کرده است.» 3

خصومت تاچر با جمهوری اسلامی ایران
به فاصله 10 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دولت جیمز کالاهان ـ نخست‌وزیر وقت انگلستان ـ توسط وزیر خارجه خود «دیوید اوئن»، دولت موقت مهندس مهدی بازرگان را به رسمیت شناخت ولی 2 ماه پس از این شناسائی در اردیبهشت سال بعد مارگارت تاچر نخست‌وزیر جدید انگلیس اعلام کرد کشورش در باب شناسائی سیاسی ایران تجدید نظر خواهد کرد. این اعلام سرآغاز سیاستی بود که تاچر طی 11 سال زمامداری خود در قبال جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفت.
اولین موضعگیری خصمانه تاچر در برابر انقلاب اسلامی اعلام موافقت کشورش با پیشنهاد بعضی مقامات امریکایی دائر بر لزوم حمله نظامی به ایران در پاسخ به تصرف سفارت امریکا در تهران بود. به همین دلیل در فروردین 1359 از درخواست امریکا برای پیوستن به تحریم اقتصادی ایران حمایت کرد و در اردیبهشت 1359 از مداخله نظامی امریکا در طبس حمایت کرد. چند روز پس از این حمله، سفارت ایران در لندن هدف حمله تروریستی قرار گرفت و سبب به شهادت رسیدن 2 دیپلمات ایرانی به نامهای لواسانی و صمدزاده گردید. در پی مرگ محمد‌رضا پهلوی در 1359 وزارت خارجه انگلیس بیانیه‌ای حاوی اظهار تأسف نخست‌وزیر و کابینه این کشور انتشار داد. در سال 1360 کنسولگری ایران در منچستر و دفتر هواپیمایی ایران در لندن سه بار مورد حمله و اشغال عناصر ضد انقلاب قرار گرفتند. در خرداد 1363 دولت تاچر 5 دیپلمات ایرانی را از انگلستان اخراج کرد که با عکس‌العمل متقابل ایران مواجه شد.
انتشار کتاب وهن‌انگیز «آیات شیطانی» توسط سلمان رشدی و حمایت مغرضانه دولت تاچر از این اقدام و سپس فتوای امام خمینی مبنی بر مهدورالدم بودن نویسنده کتاب، تنش بزرگی در روابط ایران و انگلیس به وجود آورد. پس از آن با مصوبه مجلس در شانزدهم اردیبهشت 1368 روابط دو کشور به طور کامل قطع شد.
در سال 1368 سخت‌ترین برخوردها از سوی دولت انگلستان به ویژه با دانشجویان ایرانی در انگلیس صورت گرفت. در این سال علی‌رغم اظهارات داگلاس هرد وزیر خارجه وقت انگلیس مبنی بر بهبود روابط دو کشور، تاچر ایران را کشوری تروریست معرفی کرد و به سخنان رهبر انقلاب مبنی بر ابقای حکم فتوای امام انتقاد کرد در همین سال تعداد 248 نفر از نمایندگان مجلس عوام انگلیس طی بیانیه‌ای خواستار اخراج ایران از سازمان ملل و جایگزینی نماینده سازمان مجاهدین خلق در آن سازمان شدند.4 اما پس از 1368 (1989م.) روابط دو کشور به سمت تشنج‌زدایی پیش رفت. به دنبال پوزش مقامات انگلیسی و اعتراف آنها مبنی بر احترام به دین اسلام، با مجوز شورای عالی امنیت ملی طی اعلامیه‌ای وزارت امور خارجه در مهر 1369 برقراری روابط سیاسی دو کشور را اعلام کرد.
احمد ساجدی

پی‌نوشت‌ها:
1. عملکرد 11 ساله دولت محافظه‌کار مارگارت تاچر، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی وزارت امور خارجه، محمد شکرانی، ص 5.
2. روز شمار انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ج 3، ص 238.
3. روز شمار، همان.
4. روابط ایران و انگلستان، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، ج 1، ص 53.