24 خرداد 1393
انتشار شماره جدید فصلنامه تماشاگه راز
شماره چهارم فصلنامه علمی تخصصی تماشاگه راز(پژوهش‌‌نامه اندیشه‌های استاد مرتضی مطهری) از سوی بنیاد علمی فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری ویژه زمستان 1391 چاپ و روانه بازار شد.
این شماره از فصلنامه تماشاگه راز به ارائه مقالاتی از اندیشه‌های فلسفی استاد مطهری پرداخته که عناوین آن به شرح ذیل است:
بررسی نظریه تابعیت اندیشه از شرایط عینی و ذهنی
استاد مطهری و نقش بنیادی فلسفه در ربط علم به دین
رابطه ماده و صورت
معقول ثانی و مسأله معرفت
تحلیلی از مبانی استاد مطهری درخصوص ملاک بداهت تصوری: بررسی موردی بداهت وجود
بررسی برهان ابن سینا بر مسبوق بودن حادث به ماده با اشاره به دیدگاه‌های استاد مطهری
بازسازی استاد مطهری از برهان تضایف
بررسی نظریه تابعیت اندیشه از شرایط عینی و ذهنی
شهید مرتضی مطهری
چکیده: این مقاله، جلسه اول از مجموعه چهار سخنرانی با عنوان «خدا در اندیشه انسان» است که استاد شهید مطهری در سال 1345 در مسجد صاحب‌الزمان تهران ایراد کرده‌اند. در این جلسه، ایشان نظریه‌ای را که براساس آن اندیشه تابع مطلق شرایط عینی و ذهنی است نقد کرده، با نظریه فلاسفه اسلامی مقایسه می‌کنند.
استاد مطهری و نقش بنیادی فلسفه در ربط علم به دین
مهدی گلشنی
چکیده: پس از ورود علم جدید به جهان اسلام، تفکر پوزیتیویستی حاکم بر آن نیز به جهان اسلام وارد شد و برخی از عالمان مسلمان را به این نتیجه رساند که جهان‌بینی علمی پاسخ‌گوی همه پرسش‌های بشری است. اما با این تلقی از علم، تعارض‌هایی بین علم جدید و جهان‌بینی اسلامی رخ نمود، که در پی آن عده‌ای درصدد تفسیر متون دینی برآمدند؛ برخی علم را در تعارض با دین یافته، یکی از این دو را انتخاب کردند؛ برخی نیز مشکل را در محدودیت جهان‌بینی علمی رایج یافتند و آن را به تنهایی فاقد صلاحیت برای نتیجه‌گیری‌های کلی درباره جهان دانستند.
از نظر آنها، باید علم را در پرتوی نوعی جهان‌بینی جامع‌نگر قرار دارد تا آن تعارض‌ها رخ ندهد. استاد مطهری در زمره نخستین کسانی بود که متذکر غفلت عالمان از بعد فلسفی علم شد و با نشان‌دادن مغالطات فلسفی در برخی استدلال‌ها، به حل چالش‌های مطرح‌شده در مقابل دین، در چندین حوزه مهم علم، پرداخت. در این مقاله به مهم‌ترین این مسائل می‌پردازیم و استدلال‌های استاد را عرضه می‌کنیم.
رابطه ماده و صورت
عبدالرسول عبودیت
چکیده: این مقاله به منظور فهم نظریات توضیحی و انتقادی استاد مطهری درباره ماده و رابطه آن با صورت، که به طور پراکنده و مجمل در برخی آثار ایشان مطرح شده، نگاشته شده است. بدین ترتیب پس از طرح توضیحاتی درباره هیولا و بررسی انواع ترکیب به اختلاف نظر فلاسفه درباره رابطه ماده و صورت می‌پردازیم. در نهایت ترکیب اتحادی این دو را، که همان دیدگاه صدرالمتألهین است و استاد مطهری نیز آن را تأیید می‌کند، با ذکر دو دلیل به تفصیل توضیح می‌دهیم.
معقول ثانی و مسئله معرفت
سید علی طاهری‌خرم‌آبادی
چکیده: استاد مطهری بر آن است که مسئله اصلی معرفت‌شناسی ـ آگاهی به قضایایی که آنها را با حبس نیافته‌ایم ـ را با تمایز میان معقولات اولی و ثانی حل کند. معقولات ثانیه منطقی و فلسفی مفاهیمی هستند که گرچه حسی نیستند، ولی در معرفت ما نقش ایفا می‌کنند و به گونه‌های متفاوتی به ادراک ما از عالم واقع باز می‌گردند.
این مقاله نشان می‌دهد که راه حل مزبور نمی‌تواند مسئله را به درستی حل کند؛ زیرا در واقع پاسخی به پرسش اصلی ارائه نمی‌کند. به علاوه، راه‌حل مطلوب باید بحث را به طور کلی در قالب تصدیقات ارائه کند و با تفکیک میان انواع قضایا، درباره لزوم ارتباط با واقع در هر دسته از قضایا موضع مناسب را انتخاب کند.
تحلیلی از مبانی استاد مطهری درخصوص ملاک بداهت تصوری: بررسی موردی بداهت وجود
رضا اکبری
چکیده: استاد مطهری در ضمن آثار مختلف خود از جمله دروس شرح منظومه، تحلیلی از ملاک بداهت ارائه کرده، ضمن نوشمردن تحلیل خود، از آن به مثابه برهانی بر بداهت مفهوم وجود استفاده کرده است. این ملاک، بساطت مفهومی ناشی از اعم‌بودن مفهومی است. نظریه استاد مبتنی بر پیش‌فرض‌های متعددی است که غالبا به صورت پنهان هستند از جمله: بداهت تصوری به معنای بی‌نیازی از تعریف است؛ تعریف بکارگیری جنس و فصل یا اعراض با توجه به سلسله اجناس و انواع انجام می‌شود؛ ترادف مفهومی وجود دارد و به ما اجازه تعریف مفاهیم را می‌دهد؛ بداهت، وصفی نفس‌الامری برای برخی مفاهیم و مقدم بر رابطه مفهوم با فاعل شناسا است؛ وجود و شیئیت مساوق هستند.
توجه به این مبانی پنهان نشان می‌دهد که نظریه استاد درباره بداهت تصوری در یک شبکه از نظریات مرتبط شکل می‌گیرد، به گونه‌ای که کنار گذاشتن پیش‌فرض‌ها می‌تواند نظریه را از کارایی بیندازد. توجه به این مبانی، ضمن فراهم‌آوردن فهم بهتر از نظریه استاد مطهری، درسی روش‌شناختی نیز به محققان می‌دهد و آن این‌که در بررسی یک نظریه علاوه بر توجه به گفته‌ها و نوشته‌های فرد، توجه به شبکه فکری فرد نیز اهمیت فراوانی دارد.
بررسی برهان ابن سینا بر مسبوق بودن حادث به ماده با اشاره به دیدگاه‌های استاد مطهری
عباس حاج‌زین‌العابدینی
چکیده: ابن سینا قاعدتا «کل حادث مسبوق بماده» را در برخی آثار خود مطرح ساخته و بر آن از طریق مفهوم امکانی، که بر حادث زمانی سبقت دارد، اقامه برهان کرده است. استاد مطهری در برخی آثار خود برهان ابن‌سینا را، از این جهت که مشتمل بر مغالطه اشتراک لفظی بین امکان ذاتی و امکان استعدادی است، مخدوش دانسته است. با وجود این، وی در برخی آثار دیگر با قبول اشتراک معنویِ امکان ذاتی و استعدادی و ارائه تقریری بدیع از ان براساس اصالت وجود، تمامیت برهان ابن‌سینا بر قاعده مذکور را پذیرفته است. در این مقاله بر راجح‌بودن نظر اخیر استاد استدلال می‌شود.
بازسازی استاد مطهری از برهان تضایف
شهناز شایانفر
عبدالله صلواتی
چکیده:
به نظر می‌رسد فرفوریوس نخستین متفکری است که در تفکر فلسفی، بابی با عنوان اتحاد عاقل و معقول گشوده است. در جهان اسلام نیز فارابی و ملاصدرا از آن دفاع کرده‌اند و ابن‌سینا به یک معنا، با آن مخالفت کرده است. ملاصدرا در نگرشی وجودی، به صورت نظام‌مند و مبرهن، به این مسأله پرداخته است. برهان تضایف از جمله براهیم ملاصدرا در اثبات مسأله اتحاد عاقل و معقول است. سبزواری از شارحان برجسته ملاصدرا انتقاداتی را بر این برهان وارد کرده، در مواضعی آن را ناتمام ارزیابی کرده است.
در مقابل، شارحان معاصر فلسفه صدرایی تقریرهای متفاوتی از این برهان اقامه کرده‌اند. استاد مطهری نیز به ترمیم و بازسازی برهان تضایف اقدام کرده، تقریر دیگری از آن به دست داده است. در این جستار، نخست مسأله اتحاد عاقل و معقول طرح می‌شود. سپس تقریر ملاصدرا از برهان تضایف و اشکال‌های وارد بر آن گزارش می‌شود. در پایان نیز پاسخ این اشکال‌ها، به ویژه پاسخ استاد مطهری، و تقریر وی از برهان تضایف و نقاط قوت آن بررسی می‌شود.
شماره چهارم فصلنامه علمی تخصصی تماشاگه راز(پژوهش‌‌نامه اندیشه‌های استاد مرتضی مطهری) به مدیر مسؤولی محمد مطهری فریمانی از سوی بنیاد علمی فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری ویژه زمستان 1391 در 170 صفحه به قیمت 2500 تومان منتشر شده است
رسا