مروری بر کارنامه علمی پژوهشی محمد گلبن

محمد گلبن، کتابشناس، فهرست‌نگار، تاریخ‌نگار و مصحح متون قدیمی، روز جمعه 20 اردیبهشت بر اثر سکته مغزی درگذشت و مجلس ترحیم این چهره بزرگ و فقید فرهنگی کشور روز، سه‌شنبه 24 اردیبهشت در مسجد نور واقع در میدان فاطمی برگزار شد. فهرستی از آثار پرشمار او در این گزارش معرفی و مرورشده‌اند.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمد گلبن در سال 1314 در روستای کهیاز از توابع اردستان استان اصفهان به دنیا آمد. او کتاب‌شناس، فهرست‌نگار، تاریخ‌نگار و شاعر بود. از این چهره فعال در حوزه کتاب، حدود 40 مقاله در زمینه پژوهش در تاریخ مطبوعات ایران از دوره مشروطیت تا سال 1332 برجای مانده است. نخستین مقاله پژوهشی گلبن در سال 1345 در مجله «بررسی‌های تاریخی» منتشر شد.
آثار و کتاب‌های منتشر شده مرحوم گلبن را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: کتاب‌های حوزه فهرست‌نگاری و کتابشناسی، تصحیح متون قدیمی، یادنامه‌ها و...
«کتابشناسی صادق هدایت»، «کتابشناسی زبان و خط فارسی»، «کتابشناسی نگارگری ایران؛ از آغاز تا سال 1357»، «فهرست 30 ‌ساله سالنامه دنیا»، «فهرست 19 ساله مجله آینده»، «فهرست توصیفی مقالات جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌ها از آغاز تاکنون» و «مجموعه مقالات فاطمه سیاح» نام برخی کتابشناسی‌ها و فهرست‌نگاری‌های منتشر شده محمد گلبن است.
از یادنامه‌هایی که به کوشش مرحوم گلبن منتشر شده، نیز می‌توان به «بلندآفتاب خراسان؛ یادنامه استاد محمد تقی ملک‌الشعرای بهار به مناسبت پنجاهمین سالگرد درگذشت او» و «گلزار خاموش: یادنامه بانو راضیه دانشیان همراه با مقالاتی درباره زنان» اشاره کرد.
تصحیح و انتشار «سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورخ»، «سفرنامه میرزا ابوالحسن ایلچی به روسیه»، «سفرنامه رکن‌الدوله به سرخس»، «سفرنامه ترکستان و ایران»، «سفرنامه سیف‌الملک به روسیه، شرح سفارت میرزا عباسقلی ‌خان نوری سیف‌الملک به روسیه» و « گزارش کویر: سفرنامه صفا ‌السلطنه نائینی» نیز در کارنامه علمی مرحوم گلبن دیده می‌شود.
«در آیینه تاریخ : خاطرات سیاسی عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام» و «حقوق بین‌الملل» نیز با تصحیح و اهتمام گلبن منتشر شده‌اند. کتاب «حقوق بین الملل» حاوی مجموعه درس‌هایی است که توسط میرزا حسن‌خان پیرنیا مشیرالملک (مشیرالدوله) سیاستمدار و دانشمند، از 15 شعبان 1317 تا 15 صفر 1319 در مدرسه‌ سیاسی تدریس شد.
«سرگذشت و آثار تصویرگر بزرگ میرزا ابوتراب خان غفاری کاشانی»، «اردستان‌نامه؛ معرفی شهر اردستان و همچنین گردآوری برخی مقالات پیشتر منتشر شده درباره این شهر در دو جلد»، «محاکمه محاکمه گران» و «مدرس در تاریخ و تصویر» نیز از تالیفات تحقیقی و پژوهشی گلبن هستند.
همچنین برخی آثار مرحوم محمدتقی بهار ملک‌الشعرا با اهتمام این کتابشناس فقید منتشر شده‌اند. نام این آثار از این قرار است: «بهار و ادب فارسی: مجموعه 100 مقاله از ملک‌الشعرا بهار»، «فردوسی‌نامه ملک‌الشعرای بهار» و «ترجمه چند متن پهلوی بهار». همچنین کتاب «نقد و سیاحت؛ بررسی ادبیات ایران و اروپا با مجموعه احوال و آثار» اثر فاطمه سیاح نیز با اهتمام گلبن منتشر شد. گلبن 15 هزار جلد کتاب و دو هزار نسخه نشریه را از کتابخانه شخصی خود به کتابخانه مجلس اهدا کرد. وی در شعر و شاعری نیز دستی داشت. بخش‌هایی از سروده بلند او درباره روستای «کهیاز» را که در آن متولد شد، با هم می‌خوانیم: «ای مامن و زادگاهم ای کهیاز / فرزند تو با تو رازها دارد / ای خفته میان بستر بس کوه / وز سنگ به برتنت ردا دارد / زنجیری قله‌های فولادین/ فولاد تن تو را کجا دارد / ای بستر رودخانه‌ات در صبح/ در سینه فضای غم‌زدا دارد / دوش ‌و بر خرسکوه تو از دور/ چون تازه عروسکان جلا دارد...»