تاثیر ویرانگر جنگ جهانی اول در تبریز
در سوم اوت سال 1914 که جنگ جهانی اول آغاز شد ایران فقط در ظاهر کشور مستقلی به شمار می‌آمد. احمدشاه قاجار تازه به سن هجده سالگی رسیده و تاجگذاری کرده بود قدرت و اختیاری نداشت. قریب هفت هزار سرباز روسی که به عناوین مختلف درایالات شمالی کشور حضور داشتند به موجب قرارداد 1907 روس و انگلیس برای خود حقوق و امتیازات خاصی در شمال ایران قائل بودند. انگلیس‌ها هم در جنوب کشور فرمانروایی می‌کردند و حکم دولت ایران فقط در مناطقی که به عنوان «بی‌‌طرف» تعیین شده بود خوانده می‌شد. با شروع جنگ جهانی اول روسها که با عثمانی‌ها درگیر شده بودند یکبار دیگر بدون توجه به اعتراض دولت ایران نیروهای خود را وارد ایران کردند و در اواخر سال 1914 در حدود هفتاد هزار سرباز روسی نواحی شمال غربی ایران را در طول سرحد عثمانی اشغال کردند. انگلیس‌ها هم از سمت جنوب نیروهای خود را وارد خوزستان کردند و به متصرفات عثمانی در بین‌النهرین حمله‌ور شدند. با حمله نیروهای عثمانی به خاک ایران و به دنبال جنگی که در نزدیکی تبریز بین قوای روس و عثمانی در گرفت روسها ناچار شدند این شهر را تخلیه کنند. شهر تبریز در جریان این جنگ به آتش کشیده شد و خسارات فراوانی به مردم شهر وارد آمد. نیروهای روس که تا نزدیکی جلفا عقب‌نشینی کرده بودند با رسیدن قوای کمکی از روسیه دست به حمله متقابل زدند و پس از شکست نیروهای عثمانی در جنوب جلفا روز 30 ژانویه 1915 مجدداَ تبریز را اشغال کردند. نیروهای روس سپس به سمت غرب حرکت کرده در بهار سال 1915 رضاییه را از نیروهای عثمانی پس گرفتند و تا حدود دریاچه وان پیش رفتند. قوای روس در 16 آذر 1294 از قزوین به تهران حرکت کرده، 18 آبان وارد کرج شدند. به دنبال حرکت قوای روس به سمت تهران عده زیادی از رجال و نمایندگان مجلس به سمت قم حرکت کردند و در آنجا کمیته دفاع ملی را تأسیس کردند. روز 22 آبان به علت نزدیک شدن قشون روس به تهران تصمیم انتقال پایتخت گرفته شد. اما در 23 آبان وزیرمختار روس و انگلیس احمد شاه را ملاقات کردند و او را از انتقال پایتخت به اصفهان منصرف ساختند. آخرین حد پیشروی روسها در ایران در فوریه 1917 بود، ولی از این تاریخ به بعد به علت بروز انقلاب در روسیه و سقوط حکومت تزاری وضع نیروهای روسیه در ایران هم دچار آشفتگی شد. این آشفتگی پس از انقلاب دوم روسیه در اکتبر 1917 و روی کار آمدن حکومت بلشویکی به حد اعلی رسید و نیروهای روسی دچار تفرقه و پراکندگی شدند. به موجب قرارداد صلح «برست‌لیتوفسک»که روز سوم مارس 1918 بین آلمان و حکومت بلشویکی روسیه امضا شد روسها متعهد شدند نیروهای خود را از ایران اخراج کنند و بقایای نیروهای روسی هم تا اواخر بهار همین سال ایران را تخلیه کردند. ولی نیروهای انگلیس تا کودتای 1299(1921) در ایران ماندند.
خبرگزاری فارس ، 15 آذر 1392