به مناسبت تشکیل شورای انقلاب در 22 دی ماه 1357

ناگفته‌هایی از شورای انقلاب به روایت اسناد

هرچند تشکیل شورای انقلاب در پیروزی انقلاب اسلامی نقشی بسیار برجسته ایفا نمود اما این نقش هرگز آنگونه که باید در مباحث مربوط به انقلاب اسلامی انعکاس نیافته است. بررسی، مقالات و گفتگوهای ارائه شده در این زمینه نشانگر ضعف کمی مفرط در مورد شورای انقلاب می باشد.

از لحاظ کیفی آثار ارائه شده فوق الذکر به خوبی عملکرد شورای انقلاب را بررسی و تحلیل نموده اند. اما خلائی که در این زمینه احساس می شود این است که به علت جذابیت و اهمیت بالای موضوع فوق کمتر به این سوال که شورای انقلاب چرا به وجود آمد پرداخته شده است. در بیشترآثار ارائه شده یا به این مسئله پرداخته نشده و یا به یک یا چند جمله اکتفا شده است.

این مطلب آنجا اهمیت می یابد که تنها با بررسی چگونگی و چرایی این تصمیم تاریخی امام، عظمت و دوراندیشی ایشان در تشکیل این نهاد میسور است.

در این نوشتار برآنیم تا هرچند بصورت ناتمام زمینه‌ها، اهداف، کارویژه‌ها چگونگی تشکیل شورای انقلاب را محور بحث قرار دهیم.

زمینه‌های تشکیل شورای انقلاب

حوادثی که پس از فاجعه 17 شهریور 57 روی داد نشان داد که تصمیم به کشتار مردم بی دفاع در این روز یک انتحار نابودکننده برای رژیم پهلوی بود. از فردای آنروز سیر تحولاتی که به سقوط رژیم انجامید شتابی صدچندان گرفت.در ماه‌های باقیمانده تا بهمن اختلافات در باریان اوج گرفته بود. اختلاف و تمرد به امری عادی در بین ارتش تبدیل شده بود و شاه کم کم امید خود را از دست رفته می دید.

سفر امام به پاریس یک ماه پس از 17 شهریور تحقق یافت و برخلاف پیش بینی‌ها این سفر دست امام را برای هدایت انقلاب باز نمود. فضای پیش آمده در فرانسه باعث شد تا موانع از سر راه ارتباط ایشان با یارانشان برداشته شود. بر خلاف فضای بسته ای که صدام برای امام خمینی (ره) ایجاد نموده بود، بعد از گذشت مدتی از ورود امام، مسئولان فرانسوی که در ابتدا امام را از فعالیت سیاسی منع کرده بودند، بر اساس سیاست منفعت محور خود مصلحت را در عدم مقابله با نهضت اسلامی مردم ایران دیدند. با تقلیل یافتن محدودیت‌ها رفت و آمد یاران امام برای تبادل نظر با ایشان و هدایت موثر انقلاب فرانسه آغاز شد. ایده تاسیس نهادی به نام شورای انقلاب از دل همین رفت و آمد‌ها و تبادل نظرها متولد شد.

از سوی دیگر بازگشت به وطن، یکی از مهمترین برنامه‌هایی امام بود. رژیم پهلوی که از خطرات بازگشت امام خمینی (ره) به وطن آگاه بود تا آنجایی که توانست از بازگشت ایشان جلوگیری کرد.در ایام مورد بحث خلاء رهبری اجرایی نهضت اسلامی در کشور براحتی احساس می شد. از همین رو گسترش نابسامانی نیروهای انقلاب را تهدید می نمود. به ویژه آنکه نبود رابطه میان مردم و امام خمینی (ره) که نقطه وحدت نیروهای انقلاب بودند زمینه را برای بروز اختلافات فکری برخی جریانات فعال تازه کار در نهضت با پیروان مکتب فکری امام فراهم سازد.

جدای از مطالب فوق اصل مشورت اصلی مهم در اسلام و بالتبع اندیشه امام بود.این اصل در فضای انقلابی آن زمان و در نهضتی که بر ضد دیکتاتوری شاه شکل گرفته بود نمودی خاص داشت. رهبران و مبارزان با توجه به تصوری که از استبداد و حکومت فردی داشتند، مایل به تکرار آن تجربه‌ها نبودند. به همین دلیل به طور طبیعی باید شورای انقلاب تشکیل می شد.

یکی دیگر از مواردی که در بحث زمینه‌های تشکیل شورای انقلاب قابل طرح می باشد، مسئله مشروعیت و مقبولیت این تصمیم می باشد.

مردم ایران از سالها پیش از پیروزی انقلاب امام خمینی (ره) را به عنوان منادی آرمانهای ناب اسلام به رهبری نهضت خود برگزیده بودند.جبهه‌ای که اعضای آن را اکثریت مردم تشکیل می دادند در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی گسترده تر و منسجم تر گشت. افراد و گروه‌هایی که با تکیه بر آرمان‌ها متفرقه ای چون سوسیالیسم، لیبرالیسم و... در مبارزات خود طرفی نبسته بودند اینک به نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) پیوسته بودند.

از سوی دیگر بیدارگری‌ها و همچنین نفس اوج گیری نهضت اسلامی زمینه را برای گسترس بیش از پیش نهضت فراهم ساخت. در سالهای منتهی به پیروزی انقلاب مقبولیت امام خمینی (ره) و اعتماد مردم به ایشان نیازی به اثبات نداشت و این امر با اندک نگاهی به شعارها، خواسته‌ها و حتی ریشه و تاریخ قیام‌ها و حماسه‌های پانزده سال گذشته امر واضح و غیرقابل انکاری بود.

این اعتماد در اندیشه امام خمینی (ره) جایگاه بالایی داشت. امام در پیام تاسیس شورای انقلاب در کنار حق شرعی خود، همین مطلب را اشاره می کند.

« به موجب حق شرعی و براساس رای اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام «شورای انقلاب اسلامی» مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتا تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد.»1

در ابتدای متن اساسنامه شورای انقلاب نیز می خوانیم: «به حول و قوه الهی بر اساس ابراز اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران نسبت به رهبری مرجع عالیقدر امام خمینی (ره) و به موجب حقوق ناشی از مقام رهبری دین، شورایی به نام شورای انقلاب از طرف ایشان برطبق این اساسنامه تعیین و عهده دار وظایف مندرج در آن می گردد...»2

تشکیل شورای انقلاب

بنیاد این شورا در آذر ماه همان سال در پاریس و با مشورت امام خمینی (ره) با یاران خود ریخته شد. شهید آیت الله بهشتی که در پاییز 57 به دیدار امام خمینی (ره) رفت در زمینه تصمیم امام مبنی بر تشکیل شورای انقلاب می گوید:

«در پاییز 57، امکان ملاقات با امام در فرانسه فراهم آمده بود. دوستان مختلف به دیدار ایشان در پاریس می رفتند. یکی از مسائلی که ایشان با دوستان مطرح می کردند این بود که چه کسانی هستند که می توانند در ساماندهی به نیروهای عظیم بسیج شده ی مردم ایران سهیم بوده و نقشی داشته باشند و چه کسانی هستند که می توانند پس از موفقیت در اداره ی جامعه مسئولیتی بر عهده بگیرند. بنابر این برای ایشان دو مطلب مطرح بود : 1- کسانی که بتوانند در ایران با حضورشان به همگانی تر و گسترده تر شدن حرکت اجتماعی شتاب بدهند 2- کسانی که پس از پیروزی بتوانند در اداره ی جامعه نقشی بر عهده بگیرند».3

امام خمینی چند ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی فرمان تشکیل شورای انقلاب را صادر کردند که نامه ایشان به شهید بهشتی در همین رابطه است. به دلیل شرایط اختناق و سرکوب در ایران، تشکیل این شورا و اعضا و جلسات آن به صورت مخفی بود، اشارات و رموز نامه نیز حاکی از آن است. نامه مذکور در تاریخ 14 آبان 1357مرقوم گشته است.متن نامه بدین شرح است:

«موضوع: ضرورت تسریع در معرفی اعضای پیشنهادی شورای انقلاب با هماهنگی آقای مطهری

بسمه تعالی

ذی‌الحجه 1398

پس از اهدای سلام و تحیت،

وقت دارد سپری می‌شود و من خوف آن دارم که با عدم معرفی اشخاص، مفسده پیش آید. بنا بود به مجرد آمدن ایشان «م. ط» [شهید مطهری] با اشخاص مورد نظر یکی یکی و جمعی ملاقات کنید و نتیجه را فوراً به این جانب اعلام کنید. و نیز مرقومی که معرف باشد با خط و امضای عدد معلوم بفرستید. من در انتظار هستم و باید عجله شود، و نیز استفسار از بعضی آنها برای مسافرت به خارج. در هر صورت همه موضوعات که به شما و ایشان تذکر داده شد، لازم است با عجله انجام گیرد و اگر اشخاص دیگری نیز پیدا شد ملحق شود. و السلام».4

نگرانی‌های موجود در لحن امام خمینی (ره) در این نامه به خوبی گویای اهمیت بسیار بالای شورای انقلاب در نزد ایشان است. به دنبال نامه فوق شهید مطهری در آبان 1357 به پاریس رفت و با امام دیدار کرد. با ورود آیت الله مطهری به فرانسه تشکیل شورای انقلاب به صورت جدی در دستور کار قرار گرفت. امام خمینی (ره) علاوه بر شهید مطهری، از دیگر افراد مذهبی نیز کمک و مشورت می گرفت.

از جمله این افراد مهندس مهدی بازرگان بود که نهضت آزادی ایران را در سال 1340 تاسیس کرده و در آن تشکل به مبارزات سیاسی خود ادامه داد.5 امام خمینی (ره) علیرغم علم به اختلافات اندیشه ای و تاکتیکی ملی مذهبی‌ها با آرمان‌ها و باورهای خود در انقلاب اسلامی و همچنین پیوستن دیر هنگام تشکل آنان به نهضت اسلامی به رهبری ایشان، به آنان فرصت حضور در سطوح بالا را اعطا نمود. در جریانات مربوط به شورای انقلاب چه در امر تصمیمات ابتدایی و چه بعد ز آن، ملی مذهبی‌ها و در راس آنان بازرگان حضور داشتند.

دکتر ابراهیم یزدی از دیگر اعضای نهضت آزادی ایران در زمینه ی دستور امام خمینی (ره) به مهندس بازرگان برای عزیمت به پاریس می گوید:« مرحوم مطهری با دستورات و برنامه‌های معین از پاریس به ایران بر گشتند. سپس پیرو صحبت و درخواست [امام] خمینی، من به ایران زنگ زدم و با مرحوم مهندس بازرگان صحبت و دعوت کردم که بیایند پاریس»6.

بدین ترتیب مهندس بازرگان نیز به پاریس رفت و در طی همین سفر رهبری امام خمینی (ره) را رسماً پذیرفت. امام خمینی (ره) در 18 دی 57 پاسخ به نماینده زیس جمهور فرانسه که حامل پیامی از جانب کارتر برای امام بودند، اظهار داشتند:« تاکید می کنم اگر بخواهید آرامش در ایران حاصل شود، راهی جز این نیست که نظام شاهنشاهی که قانونی نیست کنار برود و ملت را به حال خود باقی بگذارند تا من یک شورای انقلابی تاسیس کنم از اشخاص پاکدامن برای نقل قدرت، تا امکان مناسب جهت حکومت مبعوث ملت انجام گیرد.»7

در نهایت موجودیت شورای انقلاب به عنوان اولین و بنیادی ترین ارکان قدرت سیاسی و عالی ترین نهاد تصمیم گیری در کشور بعد از امام خمینی (ره)، در تاریخ22 دی ماه 1357 و به فاصله یک ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی با پیام امام رسما اعلام شد:

«بسم الله الرحمن الرحیم

سلام و تحیت بر ملت قهرمان و شریف ایران! سلام بر شهدای راه حق

اکنون که روز پیروزی ملت شجاع نزدیک می‌شود، اکنون که خون‌های پاک عزیزان بی‌گناهی که برای دفاع از حق و حقیقت به دست جلادان خون‌آشام شاه بر زمین ریخته شده است بارور می‌گردد، لازم می‌دانم مراتب ذیل را به اطلاع ملت ایران و مردم جهان برسانم:

1 - به موجب حق شرعی و براساس رای اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام «شورای انقلاب اسلامی» مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است؛ از آن جمله ماموریت دارد تا شرایط تاسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد. دولت موقت در اولین فرصت که مناسب و صلاح دانسته شود به ملت معرفی و شروع به کار خواهد نمود... ».8

صدور این پیام، 22 دی ماه را به نقطه عطفی از برای نهضت اسلامی تبدیل نمود. تا پیش از آن تاریخ نیرو‌های انقلاب نمی دانستند انتقال قدرت چگونه صورت می گیرد. همچنین بعضی فرصت طلبان تصور می کردند از حیث تشکیل حکومت و سازماندهی و اداره امور نارساییهایی وجود دارد و در صدد بر آمده بودند که طرح و نقشه ارائه نموده و خود عهده دار این مرحله باشند. حتی دسته‌هایی تنها به همین منظور اعلام موجودیت نمودند.9 این نخستین بار بود که رسماً از سوی رهبر‌کبیر انقلاب، تشکیلات و برنامه‌های آینده حکومت اسلامی اعلام می‌شد.

اعلام رسمی موجودیت شورای انقلاب از سوی امام خمینی (ره)، رژیم و رسانه‌های جمعی را به تکاپو انداخت تا از هویت اعضای آن اطلاع پیدا کنند.ولی پنهانکاری درست اعضای شورای انقلاب باعث شد تا نه عوامل رژیم موفق به شناسایی آنان شوند و نه رسانه‌های جمعی اطلاعی از آن به دست بیاورند. 10 روزنامه اطلاعات در مطلبی با عنوان «خبر نگاران تلاش گسترده ای برای اطلاع یافتن از اعضای شورا آغاز کرده اند» در زمینه اعضای شورای انقلاب می نویسد:«صبح امروز روزنامه‌های پاریس کم و بیش نام‌های مشابهی را از اعضای شورا انتشار داده اند که قطب زاده، یزدی، بنی صدر، بازرگان، و مدنی از آن جمله هستند، ولی این نام‌ها بیشتر در حد یک شایعه است».11

حجت الاسلام‌ هاشمی رفسنجانی می گوید:« قبل از پیروزی انقلاب به خاطر مسائل امنیتی، شورای انقلاب کاملاً سری بود و رژیم تا پایان عمرش نتوانست چیزی از آن شناسایی کند و به همین جهت صورت جلسه تهیه نمی شد و هیچ گونه اثر قابل استناد به جای نمی گذاشتیم.».12

مخفی نگاه داشته شدن اسامی اعضای شورای انقلاب نه تنها موجب مصون ماندن آنان از گزند عوامل رژیم پهلوی گشت، بلکه باعث شد که سران رژیم در تحلیل اوضاع دچار اشتباهی فاحش گردند. چه، اینکه با توجه به حضور امام خمینی (ره) در فرانسه، تصور همگان این بود که شورا در خارج تشکیل شده و به فعالیت خواهد پرداخت. این امر دست اعضای شورای انقلاب را در کشور برای تسریع و توسعه اقدامات خود بازتر گذاشت.

اهداف تشکیل شورای انقلاب

مروری بر اهداف تشکیل شورای انقلاب، نشانگر آن است که هم اصل تاسیس شورای انقلاب و هم وظایفی که بر عهده آن گذاشته شده بود از دور اندیشی و دقتی موشکافانه رهبر انقلاب و یارانشان سرچشمه گرفته است.

پر واضح است که رسیدن به تمام آنچه امام خمینی (ره) و یارانشان در زمان تاسیس شورای انقلاب در ذهن داشتند به راحتی میسور نمی شد. چه،اینکه ممکن است آنان اهدافی را در این خصوص در ذهن داشته اند که در تاریخ ثبت نگردیده و از سوی دیگر ممکن است تاسیس شورای انقلاب برای نهضت اسلامی برکاتی به همراه داشته که جزء اهداف اولیه امام و نزدیکان ایشان از تاسیس شورا نبوده است. به هر روی مواردی که بدان اشاره خواهد شد را می توان جزء اهداف تاسیس شورای انقلاب و یا کارویژه‌های آن پیش از پیروزی انقلاب اسلامی دانست؛

سه هدف ساماندهی انقلاب، وارد آوردن آخرین ضربات به پیکر نیمه جان رژیم سفاک پهلوی و کمک به اداره کشور پس از پیروزی را می توان از اصلی ترین و کلی ترین اهداف تاسیس شورای انقلاب دانست. در حالی که شاه آخرین تلاشها را برای استمرار رژیم سلطنت انجام می داد و قدرتهای حاکم بر منطقه هم کوشش داشتند راه حل مناسبی که با منافعشان تطبیق داشته باشد بیابند همه نیروهای مخالف انقلاب به تشکیل حکومت بختیار رضایت دادند و به توافق رسیدند. به خصوص آمریکا مستقیما مسئولیت نگهداری بختیار را بر عهده گرفته و تمام کوشش‌های باطن و ظاهر را به کار می گرفت تا به نحوی شعله‌های انقلاب ولو به صورت موقت خاموش سازند. در این میان رهبری انقلاب به موقع ضربات مهلکی را بر رژیم در حال احتضار وارد می ساخت که تشکیل شورای انقلاب یکی از همین تصمیمات کوبنده بود.13

تاسیس شورای انقلاب از جهات متعدد به تسریع در سرنگون ی رژیم پهلوی و ساماندهی و تقویت انقلاب کمک نمود که این جهات را می توان بخشی از اهداف جزئی تر تاسیس شورا دانست ؛

1. ارایه تصویری فرهنگی و انسانی از انقلاب در داخل و خارج

 جدای از تلاش‌هایی که شورای انقلاب در راستای معرفی چهره انقلاب اسلامی انجام داد، نفس تصمیم امام به تاسیس شورای انقلاب کمک شایانی به ابهام زدایی از اذهان ملت‌ها و دولتها و همچنین معدود هموطنانی داشت که هنوز واقعیات انقلاب و اندیشه‌های برگرفته از اسلام امام خمینی (ره) را درک نکرده و باور نداشتند که ایران پس از 2500سال از حکومتی مردمی برخوردار گشته است.

 تکیه بر شورا و مشورت، ایجاد فضایی برای هم اندیشی اندیشه‌های متفاوت و استقبال از عضویت کسانی که تا دیروز راهی جدای از نهضت داشتند در این شورا، توانست به ارائه تصویری فرهنگی و انسانی از انقلاب در داخل و خارج کمک نماید.

 2 و3. کاهش روحیه شاه، ارتش و حامیان خارجی رژیم و تقویت روحیه نیروهای انقلاب

امام خمینی (ره) با روح الهی خود چنان به نصرت الهی و سرنگون ی رژیم سلطنت یقین داشتند که در فاصله چند ماه مانده به پیروزی انقلابی که در آن زمان بسیاری پیروزی آن را امری عجیب و دور می پنداشتند، به برنامه ریزی ریز و دقیق در خصوص انتخابات مسئولان بعدی کشور پرداختند. این یقین و اطمینان در 22 دی ماه 57 جهانی شد. نفس اعلام رسمی تاسیس شورایی که وظیفه آن انتقال قدرت از رژیم پهلوی به دولت انقلابی می باشد به معنای مهر انقضا و پایان یافته تلقی نمودن کار رژیم شاه بود. این امر اثر تخریبی بسیاری در روحیه رژیم و حامیانش به جای گذارد. اینک آنان کم کم انتقال رسمی قدرت را به نیروهای انقلاب می دیدند. امری که پیشتر هرگز آن را باور نداشتند. برای سران رژیم پهلوی چاره ای جز فرار باقی نمانده بود. آنان یک به یک مخفیانه و با تنها گذاردن همدستانشان از کشور می گریختند. اوضاع در میان نظامیان نیز بهتر از این نبود. آنان یا از کشور فرار نموده و یا به صف نیروهای انقلاب پیوستند.

اما در دیگر سو مردم انقلابی قرار داشتند.آنان شاهد به خاک و خون کشیده شدن هزاران هم سنگر خود بودند و از سویی بختیار را می دیدند که با اطمینان از بقای خود و گذرا بودن «طوفان» سخن می گفت. اعلام تاسیس شورای انقلاب و در حقیقت اعلام مرگ رژیم پهلوی به طرز شگرفی بر روحیه آنان تاثیر گذاشت و قدم‌های آنان را در مبارزه با طاغوت راسخ تر ساخت. این امر به مردم که پیروزی را نزدیک می‌دیدند دلگرمی بیشتری بخشید و در کنار مبارزات حیات بخش انقلاب، نشانه‌های یک حرکت سازنده را برای آینده انقلاب آشکار کرد.

4. گفتگو با برخی مسئولان رژیم بویژه نظامیان با هدف کاهش هزینه‌های انقلاب و تسریع در تحقق آن با کمترین خشونت

نحوه برخورد با ارتش به عنوان مرکز ثقل قدرت حکومت توسط امام، در تاریخ انقلابهای جهان منحصر به فرد و بی نظیر می باشد. جلوتر از همه و حتی فرماندهان نظامی و نخبگان حاکم، امام دریافته بود که ارتش از دو قشر بالا و پایین تشکیل شده است. از این رو سعی وافری به عمل آورد که مردم با ارتش با احترام برخورد کرده و از اهانت به آنها و مقابله‌های احتمالی مسلحانه اجتناب ورزند. نیز به تبعیت از ایشان، ارتش را برادر خطاب کرده و در مناسبت‌های مختلف به دادن گل و شعار برادر ارتشی: چرا برادرکشی، اکتفا می کردند. تحمل این روش برای مردم بویژه جوانان مبارز سخت بود، اما تحمل و شکیبایی، پیامدهای مثبت این روش را ظاهر ساخت و مردم در شرایط حساس و تاریخی مبارزه، پیوستن ارتش به مردم که به منزله تیر خلاص به رژیم بود مشاهده کردند14.

رویکرد فوق در کنار مسائلی چون وضعیت آشفته دستگاه‌های حکومتی، فرار شاه، افزایش احتمال پیروزی انقلاب اسلامی،اختلافات درونی بسیار در میان قوای نظامی،فرار نظامیان در سطوح مختلف و گرایش نسبی برخی مقامات نظامی به انقلاب زمینه‌های گفتگو میان شورای انقلاب و سران نظامی را جهت جذب آنان به سوی نهضت اسلامی و یا حداقل پیشگیری از برخورد آنان با نیروهای انقلاب فراهم آورد.این گفتگو‌ها مثمر ثمر واقع گشت تشتت قوای نظامی شاه را گسترش داد. نفس وجود این گفتگو‌ها امری مخفی نبود. امام خمینی (ره) در پاسخ به خبرنگاری که پرسید« آیا تا به حال تماسی با رهبران ارتش داشته اید؟ اگر نداشتته اید، در آینده تماس می گیرید؟»، فرمودند: «تماس فی الجمله بوده است.اگر مقتضی بدانیم باز هم تماس حاصل می کنیم. آنها را دعوت به صلاح خود و ملت می کینم. امیدواریم آنها هدایت شوند. ملت از آنها و آنها از ملت هستند. آنها نباید در مقابل ملت مسلسل به کار ببرند. عظمت ملت، عظمت کشور است و عظمت کشور عظمت ارتش.»15

یکی از این دیدارها، قرار دیدار ژنرال قره باغی رئیس ستاد ارتش وقت با اعضای شورای انقلاب بود. شهید بهشتی در این با ره می گوید:«روزی قره باغی و چند نفر از کارگردانان ارتش گفتند که می خواهیم با اعضای شورای انقلاب مذاکره کنیم. این موضوع در شورا بحث شد و اعضا ضمن توافق، مرا به عنوان طرف مذاکره کننده مامور کردند. موضوع را با امام مطرح کردیم ایشان نیز تایید کردند. قرار بود دیدار در منزل من باشد ولی یک روز مانده به قرار، امرای ارتش آن را لغو کردند، با این بهانه که ما در منزل شما امنیت نداریم ولی دو سه روز بعد، ژنرال مقدم به منزل من آمد. مهندس بازرگان هم بود و مذاکره حول و حوش ارتش و انقلاب صورت گرفت.»16

آقای هاشمی با تاکید بر این هدف شورای می گوید:« سیاست کلی این بود که عوامل رژیم را به هر ترتیب با مذاکره سرگرم کنیم و تا آنجا که ممکن است نگذاریم کار به خشونت بکشد تا مردم آماده تر بشوند » 17

این مذاکرات در مواردی چون بحث استعفای بختیار به بن بست رسید و البته در مواردی چون بازگشت امام خمینی (ره) به میهن به ثمر نشست.

5. ایفای نقش رهبر انقلاب در داخل در ایام حضور امام در پاریس

شهید مطهری درباره ی شرایط و فلسفه پیدایش شورای انقلاب، به مهندس عزت الله سحابی توضیح می دهد که در پاریس در حضور حضرت امام مطرح شد که در حال حاضر نهضت در ایران به صورت انقلاب در آمده و حرکت این انقلاب بدون رهبری درست امکان پذیر نیست. رهبر اصلی امام است ولی اولا امام در ایران نیست و ثانیا به تنهایی نمی توانند به همه کاره رسیدگی کنند، در نتیجه در پاریس تصمیم گرفته شد که شورای انقلاب تشکیل شود.یک شاخه ی آن در ایران و شاخه ی دیگرش در اروپا به دست اطرافیان امام باشد.18

با اوج گیری نهضت اسلامی عوامل رژیم بسان غریقی به هر راهی برای نجات رژیم پهلوی متوسل می شدند و در کنار کشتار‌ها تلاش می نمودند با فریب مردم از راه‌های مختلفی چون وعده محدود نمودن اختیارات شاه و یا به قدرت رساندن به اصطلاح میانه روها نهضت را کمرنگ سازند. طبیعی است که در این شرایط نهضت بیش از هر زمانی به حضور رهبر نیاز داشت و خلا رهبری اجرایی در داخل براحتی احساس می شد. شورای انقلاب بهترین وسیله برای مبارزه با نابسامانی‌های نیروها ی انقلاب بود. تصمیم گیری به موقع امام خمینی (ره) در مورد تاسیس شورا توانست خلاء فوق را جبران سازد. طبیعی است که هدایت نهضت در بسیاری موارد نیاز به تصمیم گیری فوری داشت و یا برخی مسائل جزئی تراز آن بود که نیاز به نظر مستقیم امام خمینی (ره) داشته باشد.در این میان شورای انقلاب نقش رهبر انقلاب در داخل را برعهده گرفته و بخوبی آن را به انجام رساند.

جدای از این مطلب شورای انقلاب نقش مجری دستورات امام را در داخل برعهده داشت و همچنین تصمیمات اصلی همه به اطلاع امام خمینی (ره) می رسید و پس از کسب تکلیف به مرحله اجرا در می آمد.19

ذکر این نکته نیز ضروری است که شورای انقلاب علاوه بر اینکه به فرمان امام خمینی (ره) نقش هدایت انقلاب را در داخل کشور بر عهده داشتند، خود بخشی از میلیونها مبارزی بودند که مستقیما در بطن مبارزات قرار داشته و وظیفه نظام بخشی به آن را به دوش می کشیدند. سازماندهی تظاهرات میلیونی مردم تهران در روز‌های تاسوعا و عاشورا مصداقی از این تلاشهاست.

6. ایفای نقش رابط میان مردم و امام خمینی (ره)

علیرغم مخفی بودن اسامی اعضای شورای انقلاب در بدو امر، آنان با تکیه بر اعتبار خود مردم را با اندیشه‌ها و خواسته‌های امام خمینی (ره) آشنا می ساختند و همچنین به مردم بر اساس افکار و تصمیمات امام،جهت می دادند و از سویی خواسته‌های مردم را به اطلاع امام خمینی (ره) می رساندند و در مواردی به دستور و یا اذن ایشان،خود مسئول رسیدگی به این خواسته‌ها می شدند. تامین سوخت مصرفی مردم از جمله این موارد می باشد.

7. ایفای نقش رهبری در شرایط اضطراری (پس از پیروزی انقلاب اسلامی)

یکی از اهداف پیش بینی شده در تاسیس شورای انقلاب انتقال موقت قدرت از امام خمینی (ره) به شورای انقلاب در زمانی محتمل الوقوع است که ایشان به هر دلیلی قادر به راهبری کشور نباشند.

این هدف در اساسنامه شورای انقلاب ذکر شده است. در ماده هفت این اساسنامه تصریح شده است:« در صورت عدم امکان دسترسی به امام خمینی (ره)،به علتی از قبیل مسافرت بیماری فوت و...،شورای انقلاب دارای همان اختیاراتی خواهد بود که امام خمینی (ره) دارا می باشد.»20

8. تبیین راه انقلاب و جلوگیری از نفوذ و سوء استفاده گروه‌های انحرافی

همانگونه که اشاره شد، در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی گروه‌هایی که از نظر فکری سنخیتی با تفکر اسلام ناب امام خمینی (ره) نداشتند نیز برای سهم خواهی به تکاپو افتادند. آنها به طور گسترده ای تلاش نمودند تا مردم را به سوی خود جذب نموده و با گنجاندن شعارهای خود در بین شعارهای اصیل مردم زمینه را برای ادعاهای بعدی در زمینه مطالبه «سهم» خود از انقلاب اسلامی فراهم سازند. پیروان اندیشه‌های مارکس از جمله این افراد بودند و البته برخی گروه‌های سکولار نیز چنین وضعیتی داشتند.

 امام خمینی (ره) با تاسیس شورای انقلاب به اصطلاح آب پاکی را بر دستان آنان ریخته و شورای انقلاب که نخستین نهاد رسمی حکومت آینده و نمادی از تفکر حاکم بر این حکومت بود را مجمع افرادی معرفی نمودند که منحرفین و فرصت خواهان جایگاهی در آن ندارند؛

ایشان با احراز شرایطی چون صلاحیت فردی، اسلام، تعهد، و مورد وثوق بودن خطوط قرمز مسئولان نظام اسلامی را مشخص نموده و افراد و گروهک‌هایی که خود را از این شرایط محروم ساخته بودند و نام خود را در این شورا نیافته بودند، نومید کردند.ایشان همچنین مردم مسلمان را در این خصوص آگاه ساخته و زمینه‌های گرایش آنان را به تفکرات فوق الذکر، بیش از پیش محدود ساختند.

9. معرفی مسئول دولت و زمینه سازی جهت انتقال قدرت به آن

یکی از مهمترین اهداف تاسیس شورای انقلاب معرفی افراد شایسته برای پذیرش مسئولیت در حکومت اسلامی و فراهم آوردن زمینه‌های قانونی به قدرت رسیدن دولت موقت بود.

این هدف رسمی ترین هدف تاسیس شورای انقلاب بود. امام خمینی (ره) در تمام اشارات خود به تاسیس شورا، زمینه سازی برای تشکیل دولت موقت را به عنوان هدف مطرح می ساختند. بدیهی است که بجز این مورد، سایر اهداف ذکر شده سری بوده و یا دلیل و مصلحتی برای بازگویی آن وجود نداشته است و تنها از رفتارهای بعدی شورای انقلاب می توان به این اهداف پی برد.

حضرت امام خمینی (ره) در 25 دی 1357 و در مصاحبه‌ خبرنگار کانال یک تلویزیون فرانسه با ایشان می فرمایند:«هدف این است که «شورای انقلاب» یک حکومت موقتی ایجاد کند که آن حکومت موقت، مجلس موسسان را تاسیس کند برای تصویب قانون اساسی و بعد بقیه کارها».21

شورای انقلاب مجدانه به بررسی نحوه تعیین ساختار سیاسی بعد از انقلاب پرداخت و مباحثی همچون نحوه تعیین ساختار سیاسی بعد از انقلاب پرداخت و مباحثی همچون تشکیل دولت و تشکیل مجلس و ایجاد مجلس موسسان قانون اساسی از جمله بحث‌های مهم شورای انقلاب در راستای جایگزینی دولت و حکومتی اسلامی بود.

اعضای شورای انقلاب در زمینه معرفی مسئول دولت موقت، بر مهندس بازرگان به توافق رسیده و آن را به امام خمینی (ره) پیشنهاد دادند. این پیشنهاد را می توان یکی از مهمترین عللی دانست که امام را به انتصاب مهندس بازرگان به نخست وزیری راغب نمود.

10. رکنی برای قانون گذاری

 از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا 7 خرداد 1359 که مجلس شورای اسلامی رسما افتتاح گردید شورای انقلاب رکن قانون گذاری کشور بود. یکی از وظایف شورا در این مقطع انجام وظایف مجلس بود.امام خمینی در مرقومه ای خطاب به بازرگان و در زمان ریاست وی در دولت موقت به این وظیفه اشاره دارد؛

 «من از شما می‌خواهم که تا انعقاد مجلس شورای اسلامی که شورای انقلاب به منزله آن است، از شورای انقلاب اسلامی و از افراد آن شورا که خدمتگزار به اسلام و به ملت و مورد تایید این جانب هستند پشتیبانی نمایید».22

 شورای انقلاب در طی دوسال، نزدیک به دو هزار لایحه راتصویب نمود.

 منابع:

1. صحیفه نور، جلد 5 - صفحه 426

2 متن اساسنامه شورای انقلاب، روزنامه ی شرق، 83/6/10

3. مرتضی نظری، خاطرات ماندگار از زندگی آیت الله دکتر محمد حسینی بهشتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،تهران،1378،ص199

4 صحیفه نور. جلد 4 - صفحه 307

5.قاسم پور داود، دهه سرنوشت ساز، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،1385، ص17

6. ماهنامه ایران فردا، شماره 51، ص 11

7. صحیفه نور، ج5، ص 377

8. صحیفه نور، جلد 5 - صفحه 426

9. مدنی دکتر سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، دفتر انتشارات اسلامی، 1375، ج2، ص 438

10. قاسم پور داود، همان، ص 25

11.روزنامه اطلاعات، 24 دی 1357، ش 15759، ص 2

12. مسعود رضوی ـهاشمی و انقلاب ـ همشهری ـ ۱۳۷۶ ـ ص ۵۱۱

13. مدنی جلال الدین، همان ص 438

14. اردستانی حسین، بررسی عوامل شتاب دهنده فروپاشی نظام شاهنشاهی، وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی

15. روزنامه کیهان، 14 بهمن 1357

16. نظری مرتضی، خاطرات ماندگار از زندگی آیت الله دکتر محمد حسینی بهشتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1378، ص 177

17. رضوی،همان، ص 163

18. جوانمرد سید احسان، رفتار سیاسی شهید مطهری و انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران،1385، صص 232-231

19. رکهاشمی و انقلاب همان، ص 143

20.متن اساسنامه شورای انقلاب، روزنامه ی شرق، 83/6/10

21. صحیفه نور، جلد 5، ص 467

22. صحیفه نور،جلد 12 - صفحه 150

23. گفتگو باهاشمی، سروش، 2 اسفند 59،ص8-13

خبرآنلاین