بازخوانی کودتای نوژه

  در 18 تیر 1359 کودتایی برعلیه نظام جمهوری اسلامی در ایران کشف وخنثی گردید که از لحاظ شیوه وطراحی عملیات در هیچ جای جهان سابقه نداشت. در این کودتای نافرجام که به کودتای نوژه (1) معروف شد، قرار بود محوریت با نیروی هوایی باشد و از هواپیماهای جنگنده و بمب افکن استفاده گردد. کودتای نوژه که حاصل طراحی چندین نهاد اطلاعاتی و امنیتی و سیاسی بود، ابعاد بسیار وسیعی داشت و به گونه ای طراحی شده بود که احتمال شکست در آن صفر بود. در مرحله  اول این کودتا می بایست هواپیماهای بمب افکن به بمباران مراکز حساس سیاسی و انقلابی می پرداختند و سپس مردم بی دفاع را که برای دفاع از انقلاب به میدان آمده بودند به وسیله  شکستن دیوار صوتی می ترساندند و در صورت نیاز، از بمب های چند تنی برای کشتن مردم استفاده می شد.
نحوه عملیات نیز چنین بود که کودتا با استفاده از فرماندهان پیشین نیروی هوایی، ژاندارمری و واحدهای دیگر ارتش رژیم شاه انجام می شد و کشتی های جنگی بیگانه نیز در آستانه کودتا به سواحل ایران نزدیک می شدند و با حملات موضعی کودتا را یاری می نمودند و پس از وقوع کودتا، دول بزرگ از جمله دولت آمریکا بلافاصله دولت جدید را به رسمیت می شناختند.
عملیات کودتا قرار بود به طور هم زمان در تهران و سایر شهرهای بزرگ به اجرا درآید و اماکنی مانند مدرسه فیضیه، اقامتگاه امام(ره)، کمیته مرکزی، نخست وزیری، میعادگاه های نماز جمعه و ... توسط هواپیماها بمباران شود. بنا بود کودتاگران در این بمباران از بمب های خوشه ای و آتش زا استفاده کنند. آنان حدود 30 فروند هواپیما و 60 نفر خلبان و حدود 500 نفر افراد فنی و نظامی را برای شرکت در عملیات آماده کرده بودند.
به گفته  تعدادی از افراد دستگیر شده در جریان کودتای مذکور از جمله تیمسار محققی، ”بیت امام“ نخستین و مهمترین هدفی بود که باید بلافاصله بمباران می شد. حمله به بیت امام(ره) مرکز ثقل کودتا را تشکیل می داد و به معنای به دست آوردن کلید پیروزی کودتا بود. برای سران کودتا کاملاً مشخص بود تا زمانی که امام (ره)زنده است، مردم با یک کلمه ایشان به خیابان ها ریخته و عمل کودتا را عقیم خواهند کرد... به همین جهت از بین بردن امام (ره)یکی از مهم ترین هدف های کودتا بود و برای اجرای آن بیش از سایر هدف ها، هواپیماها و مهمات سنگین در نظر گرفته شده بود.
در مرحله  بعدی این کودتا و پس از اینکه تهران و شهرهای بزرگ به صورت مناطق جنگ زده و ویرانه درآمد، نیروهای کماندو وارد عمل می شدند و به پاکسازی مناطق می پرداختند. به جز هواپیماهای بمب افکن و شکاری که در این عملیات به کار گرفته می شد و به دلایل امنیتی تعداد دقیق آن اعلام نشده است ، ازتعدادی از افسران ودرجه داران لشکر یک (گارد جایدان سابق) ، لشکر دو، لشکر 92 زرهی اهواز، لشگر 81 باختران، نیروهای ویژه هوابرد (نوهد) و سایر گروه های ارتشی ، به علاوه ی حزب دموکرات، کومله و گروه های تجزیه طلب آذربایجان، کردستان، سیستان ، بلوچستان، خوزستان و ... استفاده می شدکه سرنخ اصلی این  عملیات براندازی در دست شاپور بختیار وتیمسار اویسی در خارج از مرز های ایران قرار داشت واز این کانال همه ی این گروه ها در جریان کودتا قرار داشتند و آمادگی خود را برای درگیری مسلحانه حفظ نموده بودند. به علاوه قرار بود در صورتی که کودتا دچار مشکل شد، کشور عراق هم وارد عمل شود و به کودتاگران کمک کند. در صورت ادامه بحران، آمریکا خود به صورت مستقیم وارد عمل می شد و با استفاده از پایگاه ها و ناوهای خود در منطقه ، به حمایت از کودتاگران می پرداخت.
به هر حال ، کودتا سه روز قبل از وقوع ، به علت تشویش و نگرانی یکی از عناصر شرکت کننده در آن و اطْلاع یافتن خانواده وی ، از موضوع ماجرا فاش می شود . خانواده این خلبان که وفادار به انقلاب و امام(ره) بودند و بخصوص مادر وی ، او را ملزم به افشای اطلاعات خود در مورد کودتا کرد و او نیز موفق شد آیت الله خامنه ای و حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی را مطلع کند . به این ترتیب ، صبح روز چهارشنبه 18/4/1359 طرح کودتا توسط این فرد ، لو می رود . مقام معظم رهبری این واقعه را چنین تعریف می‌کنند:
" حدود اذان صبح دیدم که در منزل ما را به شدت می‌زنند، من رفتم دیدم می‌گویند یک ارتشی آمده و با شما کار واجبی دارد، دیدم یک نفر تکیه داده به دیوار، با حال کسل و آشفته و خسته سرش را فرو برده، گفتم شما با من کار دارید، بلند شد و گفت: بله گفتم: چکار دارید؟ گفت: کار واجبی دارم و فقط به خودتان می گویم... من به حرفش حساس شدم ... احتمال این بود که سوءنیتی داشته باشد اما دیدم نمی‌شود به حرفش گوش نداد ... یک جایی گوشه حیاط نشستیم ... آثار بیخوابی و خیابانگردی و خستگی و هیجان در او پیدا بود. خلاصه آنچه گفت این بود که در پایگاه همدان اجتماعی تشکیل شده و تصمیمی بر کودتایی گرفته و پولهایی به افراد زیادی داده‌اند، به خود من هم پول داده‌اند ... قرار است جماران و چند جای دیگر را بمباران کنیم پرسیدم: کی قرار است این کودتا انجام شود؟ گفت: امشب. من دیدم مسئله خیلی جدی است و باید آن را پیگیری کنم، در این بین این احتمال را می‌دادم که یک سیاست باشد و بخواهند ما را سرگرم کنند، اما در عین حال اصل قضیه آنقدر مهم بود که با وجود این احتمالات، لازم بود آن را پیگیری کنیم."
 لازم به ذکر است ،که تنها چند ساعت پس از افشای کودتا بوسیله خلبان فوق یکی از درجه داران تیپ نوهد،به کمیته مستقر در اداره دوم ستاد مشترک مراجعه کرد و پس از افشای کودتا و اعتراف به اینکه قرار است بهمراه 11 نفر دیگر در بر اندازی جمهوری اسلامی شرکت کند یک پاکت حاوی بخشی از طرح عملیاتی کودتا را در اختیار کمیته فوق قرار داد.به این ترتیب بفاصله چند ساعت از سوی دو عنصر جذب شده به کودتا،اقدام به "ضد کودتا" شد،و چشمان انقلاب در برابر خطری که در چند گامی اش کمین کرده بود، گشوده شد.این "ضد کودتا"گر چه بوسیله دو فرد،که از اقدام یکدیگر بی اطلاع بودند،صورت گرفت ولی عمل این دو،در واقع ترجمان اراده یک ملت انقلابی علیه ضد انقلاب بود.گاه چنین است که توان و نیروی یک ملت در یک یا چند فرد گمنام ،بی هیچ ویژگی مشخص که به آنان صفت قهرمانی دهد ،تراکم می یابد و آن فرد یا افراد ،حتی گاه بی آنکه از ابعاد تصمیم و عملکرد خود آگاه باشند وارد صحنه میشوند و تحولات تعیین کننده ای را می آفرینند.
امام خمینی (ره) پس از پایان عملیات خنثی سازی کودتا (20/4/59) در حسینیه جماران سخنرانی کردند . ایشان در بخش هایی از سخنان خود چنین به مسئله کودتا اشاره کردند:«... این احمق ها  نفهمیدند اینرا که با چهار تا مثلا سرباز، سربازها که با این ها موافق نیستند، باچهار نفر از این درجه داران  و امثال اینها می شود یک مملکت سی وپنج میلیونی که همه مجهز هستند ،اینها بتوانند فتح کنند. اینها غلط فکر کردند. اینها نفهمیدند که شوروی با همه سلاح های مدرنی که دارد و با همه ابزاری که دارد در افغانستان پوزه اش بخاک مالیده شده است»
پانویس1: علت  معروفیت این عملیات نظامی به نام "کودتای نوژه" به آن دلیل است که این کودتا بایستی از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان آغاز و سپس تهران وسایر شهرستانها را در بر می گرفت ولی در اصل این کودتا  توسط ضد انقلاب با نام " نقاب "که نام اختصاری  «نجات قیام انقلاب بزرگ» می باشد، نامگذاری شده بود.
منابع:
1.کودتای نوژه ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، تهران ،چ چهارم،1384
2- محمدی ری شهری ، محمد ، خاطره‌ها ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، تهران ،چ چهارم،1388
3-نیمه پنهان ،سیمای کارگزاران فرهنگ وسیاست ،دفتر پژوهشهای موسسه کیهان،ج3 ،چ هفتم،1378
4-صحیفه امام خمینی(ره)،ج 13،سخنرانی روز 20 تیر 1359
5-روزنامه کیهان، شنبه 21/4/1359

پورتال جامع علوم انسانی