|
یکی از صفات بارز آیت الله بروجردی همت عالی و اراده قوی آن مرد بزرگ بود. مردان نمامی روزگار هم خود را تنها به یک کار و دوکار منحصر نمیکردند، و به انجام کارهای بزرگ اکتفا نمی نمودند.
آنها هر لحظه در فکر ابتکار جدید و بلند پروازی نوی بودند. به همنی جهت رهبران اخلاقی جامعه و سروران دینی همیشه شعاع فکر و فعالیت آنها محیط وسیع تری را اشغال می نمود.
آیت الله بروجردی نیز چنین بود، آن بزرگ مرد تنها در اندیشه این نبود که فقط حوزه علمیه قم را اداره کند؛ بلکه به تمام حوزه های بزرگ و کوچک شیعه در ایران و عراق توجه داشت؛ و تنها در این فکر نبود که به وظیفه تألیف و تصنیف و تدریس و جواب استفتائات شیعیان عمل کند، بلکه عالم اسلام را به طور عموم زیر نظر داشت؛ ایشان تنها به این هم اکتفا نمی کردند وشعاع فکر و اراده خود را به خارج از قلمرو اسلام یعنی ممالک اروپا و آمریکا نیز متوجه کرده و از اعزام مبلغ و نمایندگان خود به آنجا و دلسوزی نسبت به مردمی که دچار جهل و نادانی شده در عرقاب بی دینی وفساد معصیت غوطه ورند؛ غفلت نداشتند.
آیت الله بروجردی این همه کارهای طاقت فرسا را که یکی از آنها کافی است سالها فکر یک مرجع دینی را به خود مشغول سازد و از رسیدگی به امور دیگر باز دارد؛ با کمال سادگی و بدون هیچگونه تظاهر و سر وصدا انجام میداد. تنها فکر میکرد و تنها تصمیم میگرفت و سپس با عزمی راسخ و اراده ای قوی آن را عملی میساخت.
سخنور دانشور آقای فلسفی بارها در منبر مسجد اعظم هنگام ایراد سخنرانی میگفتند: من مکرر به حضرت آیت الله بروجردی عرض کرده ام: امام علیه السلام میفرماید: قدر الرجل علی قدر همته. (یعنی: ارزش مرد بسته به ارزش همت اوست) اگر کسی بخواهد حضرتت را بشناسد، آثار وجودی شما و آثار و ابنیه تاریخی شما را نگاه کند، قطعن شما را خواهد شناخت!
راستی چنین است و آثار وجودی و ابنیه تاریخی آیت الله فقید مخصوصا ساختمان عظیم مسجد اعظم نماینده روح بزرگ و اراده قوی آن آیت‌الله عظمای الهی است.
آثار و ابنیه‌ای که به دستور یا به تشویق یا با اجازه آن مرد بزرگ در شهرها و قصبات و دهات کشور و یا خارج ایران به دستور ایشان ساخته شده بسیار است، تنها در شهر تهران طبق اظهار کیی از مطلعین و نزدیکان آیت‌الله فقید؛ 134 بنا ساخته شده است که یا تمام مصارف آن را آیت‌الله فقید به عهده گرفته و یا در مصارف آن شکرت داشته و اجازه داده‌اند. طبق اظهار همان مقام مطلع در عرض شانزده سال ریاست و مرجعیت آیت‌الله فقید بالغ بر هزار مسجد و مدرسه و کتابخانه و بیمارستان و درستان و حمام و سایر ابنیه خیریه و عام‌المنفعه در ایران و عراق و لبنان و افریقا و اروپا بنا شده است.
همواره افراد منمکن و خیراندیش را به اینگونه امور ترغیب و تشویق می‌کردند و شخصا نیز تا سر حد امکان از کمک و اعانت، مضایقه نمیکردند.
بدیهی است که بعلاوه حوزه علمیه قم و هزاران دانشمند دینی و ده‌ها مجتهدین جوان که آیت‌الله بروجردی از خود به یادگار گذارده و گذشته از تألیفات و تصنیفات قیمتی خود و همجنین کتابهائی که به امر ایشان طبع و نشر شده است؛ تا سال‌های سال و قرن‌ها این آثار چنان تأثیری دارد که هر کس به هر یک از شهرها و کشورهای مزبور سفر کند با دیدن این اماکن آیت‌الله بروجردی را خواهد دید، و از مشاهده آنها نوای دلنشین آیت‌الله بروجردی را میشنوند که از در و دیوار آن آثار و اماکن میگوید:
آثار ما به صفحه گیتی نشان ماست از بعد ما نگاه به آثار ما کنید
اینک به طور اختصار در این بخش قسمتی از این آثار و ابنیه تاریخی که ما توانسته‌ایم اطلاعاتی راجع به آنها به دست بیاوریم و یا شخصا از نزدیک مطالعه کرده‌ایماینک به طور اختصار در این بخش قسمتی از این آثار و ابنیه تاریخی که ما توانسته‌ایم اطلاعاتی راجع به آنها به دست بیاوریم و یا شخصا از نزدیک مطالعه کرده‌ایم؛ از نظر خوانندگان میگذرد:
1- مسجد اعظم
مسجد اعظم قم که یکی از شاهکارهای آیت‌الله‌العظمی آقای بروجردی است در روز یازدهم ذی‌القعده سال 1333 طی مراسم باشکوه و جنب و جوش مخصوص اولین کلنگ بنانی آن به دست آیت‌الله بروجردی به زمین زده شد و بلافاصله شروع به کار ساختمان آن کردند.
قسمتی از محل ساختمان مسجد قبلا خانه‌های شخصی و مسافرخانه بود و از لحاظ اینکه متصل به حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام بود، بسیار بدنما می‌نمود. به علاوه با اینکه شهر قم دارای مساجد بزرگ و کوچک بسیاری است مع‌الوصف در اعیاد و سوگواریها، زوار در حوالی حرم و صحن حضرت معصومه از لحاظ جای سرپوشیده برای انجام فرائض دینی و سنن مذهبی سخت در مضیقه بودند.
از این گذشته سه طرف صحن حضرت معصومه به وسیله مدرسه فیضیه و میدان آستانه و خیابان صحن موزه احاطه شده و فقط یک طرف آن بود که با اتصال به مسافرخانه تاریک و تو در تو و بدنما و خانه‌های شخصی افراد، باعث نگرانی و ناراحتی عمومی بود.
آیت‌الله بروجردی که این ضرورت را به خوبی احساس فرموده بودند تصمیم گرفتند نخست مسافرخانه و خانه‌های افراد را خریداری و سپس آن را خراب کرده و به جای آن یک مسجد بزرگ و آبرومندی که از هر جهت مناسب با احتیاج مسلمین و زوار و مجاورین باشد مجهز به تمام لوازم و وسایل شایسته بنا کنند و چنانکه گفتیم این تصمیم عملی گردید و شخصا با اراده‌ای آهنین و دلی سرشار از توکل به خدواند متعال اولین کلنگ را بر زمین زدند.
اینک یان بنای با عظمت که وراد هفتمین سال تأسیس خود شده و قسمت عمده آن خاتمه یافته است یکی از بزرگترین مساجد اسلامی و بی‌نظیر و به طور مسلم یکی از افتخارات کشور و ملت ایران در نزد دوست و دشمن است.
سفیهانی که به خود اجازه تندروی و خورده‌گیری داده و سخنانی واهی زده و بدین‌گونه سند سفاهت خود را امضاء میکنند، خوب است این فکر را هم بکنند روزی که شاه عباس کبیر مسجد شاه و مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان میساخت هم احمقانی بوده‌اند که بگویند اگر پول آن را به فقا میدادند بهتر از این مساجد بود. اما عقلا میدانند که دو مسجد مزبور در طول چهار قرن گذشته، همواره یکی از افتخارات کشور و ملت ایران بوده، بطوریکه هر بیگانه‌ای که به ایران سفر میکند، حتما از آن بازدید به عمل آورده؛ آن آثار اصیل معماری شرقی و اسلامی را با دیده تحسین مینگرند.
مسجد اعظم نیز با اینکه هنوز تکمیل نشده این واقعیت را به خود گرفته و آوزاده ایران را در شرق و غرب بالا برده سنده زده و معتبری از همت عالی و تصمیم راسخ رهبران دینی و کمک و مساعدت مردم مسلمان ایران را، به دست جهانیان داده است.
باری محوطه مسجد اعظم، یک محوطه وسیع در پانزده هزار متر است که قسمتی زیربنا و قسمتی صحن و قسمتی سایر متعلقات آن را تشکی می‌دهد.
نظر به اینکه زمنی مسجد در کنار رودخانه قم قرار گرفته و شنزار است؛ هنگم بنا نخست پی‌ها را تا عمق دوازده متر بتون ریزی نموده و پس از پر کردن اطراف آن از شنهای رودخانه، شروع به ساختمان کردند.
ساختمان مسجد به سبک معماری اسلامی و دارای دو شبستان بزرگ و گنبد عظیم و دو گلدسته بسیار مرتفع می‌باشد. یکی از مزایای این بنای عظمی این است که تمام آن؛ اعم از شبستانها و گلدستهها و گنبد از بتون آرمه (سیمان مسلح) است و از این حیث بنیانی فوق‌العاده محکم است.
مسجد اعظم دارای کتابخانه مهم (شرح آن جداگانه داده شد) و محل مخصوص برای دستگاه تهویه؛ حجرات خاص قرائت‌خانه، آبدارخانه، کشیک‌خانه است. سقف مسجد تمام از سیمان مسلح و پشت‌بام آن کاملا مسطح و هموار است تا در موقع گرمی هوا بتوان از آن استفاده کرد. گنبد مسجد از آهن و زیر و روی آن آجر چیده و روی آخر آن را بنا است کاشی‌کاری نمایند، که فعلا مشغول می‌باشند.
مصالحی که در این ساختمان باعظمت بکار رفته عبارت است از آهن(تیرآهن، آهن‌های نبشی آهن ورق مفتول) و انواع مختلف آجر و موزائیک و کاشی و سنگ مرمر و سنگهای معمولی و سیمان‌های معمولی و سفید و شیشه‌های معمولی و مشجر که همه از مرغوب‌ترین نوع خود بوده است.
پی‌های مسجد از سیمان مسلح و آهن برداشته شده و یک اسکلت عظیم آهنی تمام شبستان و گلدستهها و گنبد را در بر گرفته است. تمام دربهای مسجد و پنجره ها به جز درب ورودی غربی از آهن ساخته شده است و اطارف شبستانها تا دو مترونیم سنگ مرمر با نوار سیاه مخصوصی نصب شده است.
گنبد عظیم مسجد که در نوع خود بی‌نظیر است از دو پوسته درونی و بیرونی تشکیل یافته و وسط آن خالی است؛ تا زیاد سنگین نشود، کاشی‌کاری توی گنبد به طرزی زیبا و بس بدیع که حاکی از منتهای ذوق و هنر است به اتمام رسیده و فقط مختصری از اطراف ضلعهای آن باقی مانده است.
سراسر گنبدها و محراب‌ها و ایوان‌ها با کاشیهای بسیار ظریف و کتبیه‌های زیبایی تزئین شده و شکوه خاصی به آنها بخشیده است. تمام دیوارهای مسجد و گنبد و گلدستهها بناست کاشی‌کاری شود که فعلا مشغول به این قسمت هستند و غیر از کاشی‌کاری تقریبا دیگر کار مهمی از امور ساختمانی مسجد نمانده است.
برای روشنائی داخل شبستانها لامب‌های (فلوسنت) فراوانی بر سقف نصب و روی آنها با شیشه‌های مشجر پوشانیده شده است، کف مسجد با سنگهای محکم تیره رنگی فرش میشود که اینک قسمت عمده آن به اتمام رسیده و بقیه به زودی تکمیل میشود؛ ضمنا زیرسازی و احتیاطات لازمه برای جلوگیری از سرایت رطوبت به شبستانها به اندازه کافی شده است؛ وضوخانه مشجد به طرز ظریف و آبرومدی ساخته و لوله‌کشی شده است، چاه عمیق مسجد که نزدیک درب غربی است در نئع خود ممتاز و به واسطه مجاورت با رودخانه، آب آن گواراترین آبهای قم است.
تاکنون تقریبا شش میلیون تومان به مصرف این مسجد عظمی رسیده است، البته این مبلغ اعم از پول نقد و مصالح است، بقیه هزینه مسجد هم در حدود دومیلیون است که تقریبا مخارج کاشی‌کاری‌های مسجد خواهد بود.
نظر به اینکه مصالح ساختمانی مسجد را مسلمانان با حداقل قیمت بازار در اختیار مسجد گذارده‌اند و از طرفی هم کوچکترین حیف و میلی در وجوه و نحوه مصرف آن روی نداده است لذا هزینه بنای یک چنین ساختمان باعظمت، به این مبلغ بسیار کم رسیده است.
قسمتی از این مبلغ را آیت‌الله فقید و بقیه را مردم متدین اعم از زن و مرد به مرور پرداخته‌اند.
روز نخست که آیت‌الله بروجردی تصمیم به ساختمان این بنای باشکوه گرفتند سخنور نامی آقای فلسفی در رادیو تهران رسما درماه رمضان ضمن سخنان خود عنوان کرده و مردم مسلمان را در جریان تصمیم آیت‌الله بروجردی برای بنای مسجد اعظم گذاشتند؛ و این خود موجب شد که مسلمانان با هیجان مخصوص و احساسات کم نظیری از این خبر مسریت‌بخش استقبال به عمل آورند.
چه بسا افراد بی‌بضاعتی که در عین تنگدستی با شوق زیاد مبلغ مختصری پرداخته‌اند تا در این افتخار سهیم باشند.
و چه بسا مردان و زنان متمکن و متدین که قسمت مهمی از ثروت خود را در این راه به حساب خدای بزرگ که همه چشم به رحمت و مغفرت او دارند نهاده‌اند و چه بسا تجار معتبر و مردم بااخلاصی که بعلاوه کمک‌های مادیو چه بسا تجار معتبر و مردم بااخلاصی که بعلاوه کمک‌های مادی؛ بطور ناشناس آمده و در ردیف عمله و کارگران مسجد چند روزی نیز کار کرده و سپس شناخته شدند و بعضی هم تاکنون شناخته نشده‌اند.
آقای فلسفی تنها به همان سخنرانی رادیوی خود اکتفا نکردند، بلکه در غالب مجالس و محافل و در فرصتهای مناسب از توجه دادن مردم سملمان به این امر خیر و جلب مساعدت آنها فروگذار نکردند که نویسنده خود در محافل متعدد کاملا شاهد بوده و مانند همه کسانی که سخنور نامی آقای فلسفی را میشناسند عقیده داریم که ایشان در این بنای مجلل و غالب مساجد و مدارسی که از طرف آیت‌الله بروجردی ساخته شده سهم زیادی دارند- این معنی را شخص آیت‌الله بروجردی نیز بارها به خود آقای فلسفی و دیگران می‌فرمودند و برای این مرد نام دعا می‌کردند.
اینک نویسنده این کتاب نیزبا اینکه بنا ندارم در این کتاب به مدح و ذم کسی مبادرت ورزم ناچار به پیروی از روح پرفتوح آیت‌الله فقید خواستم اکنون که سخن از این بنای عظیم رفت؛ اشاره‌ای به جناب آقای فلسفی و خدمات مهم و موثر ایشان هم کرده باشیم.
معمار مسجد از روز شروع ساختمان تاکنون آقای حاج محمدحسین لرزاده معمار و مهددس معروف است، نقشه ساختمان نیز به وسیله ایشان طرح شده است.
امرو ساختمانی مسجد از بدو کار از طرف آیت‌الله فقید؛ به آقای حاج رضا شاه‌پوری از تجار و شخصیتهای معروف دینی تهران که اینک در قم بسر میبرند؛ و آقای حاج ابوالقاسم صاحب جمعی که ایشان نیز از مردان کاردان و متدین و موود نظر خاص آیت‌الله فقید بودند واگذار شده و این دو مرد محترم نیز به خوبی از عهده این خدمت مقدس برآمده‌اند.
تولیت مسجد در زمان آیت‌الله فقید به فرزند ارشدشان آقای سید محمد حسن واگذار شد که اینک به جای پدر در شبستان مسجد اعظم جماعت میگزارند.
آیت‌الله فقید شخصا صیغه وقف مسجد را در این اواخر خواندند. مسجد دارای موقوفات نسبتا معتنابهی است که ذیلا نگاشته میشود:
1- یک دهکده شش دانگ به نام محمدآباد واقع در بروجرد
2- چهل و هفت شعیر از یک قریه نیز در بروجرد به نام (مگسان)
3- سه دانگ از کلیه شش دانگ یک دهکده به نام (سراب زارم) نیز در بروجرد
4- هفت شعیر از شش دانگ (زارم)
5- چهاردانگ از چهارخانه متعلق به یک بانوی متدین واقع در تهران
6- 135 سهم از کارخانه برق قم
7- 18باب مغازه فوقانی و تحتانی از متعلقات مسجد اعظم
از روز شروع بنای مسجد اعظم علما و بزرگان و شخصیتهای مهمی از شیعه و سنی و عرب و عجم که از آن بازدید به عمل آورده‌اند، قصائد و اشعار بسیاری راجع به این مسجد پرشکوه و با عظمت سروده‌اند که ذیلا به چند قصیده آن که به دست ما رسیده است مبادرت می‌ورزیم:
قصیده زیر به زبان عربی اثر طبع یکی از علمای مشهور نجف اشرف علامه مفضال آقای سید محمد هاشمی گلپایگانی است؛ که به حضور آیت‌الله فرستاده و مورد توجه خاص آن فقید سعید واقع شده و بناست بر سر در مسجد بنویسند:
قدست اعمالا و طبت مقاصدا فاسلم فمجدک سوف یبقی خالدا
شیدت بیتا للعباده شامخا و نشرت فجرا للحقیقه صاعدا
هو کعبه الارواحا لاتلقی به مذعشت الا راکعا او ساجدا
و اذا المساجد باهنت باهنت بمقامه لرایت مسجدک الاجل الماجدا
وجهت فیه العصر و هو بسیره متعثر لم یلق غیرک عاضدا
عاثت به الاراء ینشر ظلها جهل رایت به العدو الکائدا
الغرب برسلها لیکبوالشرق فی تاریخه و یعیش نضوا جامدا
فوقفت تکبحه بهمه قائد یزن الظروف مجاهدا و محایدا
جهزت دنا الدین حتی اصبحت حصنا عن الشرع المقدس ذائدا
فهناک فی النجف المشرف حوزه علمیه لم ترض غیرک قائدا
و هنا بقم قد وضعت مناهجا للدین فیه کما رفعت معاهدا
و بکل ناحیه اری لک قمه شماء تخترق الخلود مصاعدا
لله عزمک لم یقف فی وجهه سد ولم یرع الزمان الحاقدا
فی کل یوم منک تظهر ایه تاء النهی فیها کما باهی الهدی
یا آیه‌الله الذی آثاره تبقی علی صدر الزمان قلائدا
قدهز مسجدک العظیم مشاعری فتناثرت لک فی النشید فرائدا
و عرجت فیه الی سماک مسیحا بثناک یرسله ولاک نشائدا
و علی المناره اذن التاریخ (أن فی البیت قد رفع الحسین قواعدا)
(1379)
اثر طبع آقای سید احمد سجادی دانشجوی علوم دینی
تا بعالم پرچم توحید و حق بر پاستی پایه این مسجد رفعت نشان برجاستی
به به از این مسجد اعظم که بس محکم بود چونکه بنیانش بروی پایه تقواستی
شد عبادتگاه مردان حقیقت تا ابد زآنکه بر اهل عبادت بهترین مأواستی
گر بکیوان سرزند ایوان این مسجد سزاست چون که در جنب حریم بضعه موسی(ع) استی
دخت پاک موسی جعفر(ع) امام هفتمین آنکه در شأن و جلالت ثانی زهراستی
کرد تأسیس بنایش آیت عظمای حق آنکه اندر راه دین بس ساعی و کوشاستی
آیت‌الله بروجردی همان مرد خدا کاین زمان بر شیعیان او رهبر و مولاستی
هرکه با وی همقدم گردید در این امر خیر اجر و پاداشش بنزد خالق یکتاستی
ای که زاهل دانشی بنگر در اخبار و ببین بس روایات و احادیثی در این معناستی
هر که سازد مسجدی، اندر سرای آخرت خانه‌ای از بهر او در جنت المأواستی
توشه بهر آخرت تحصیل بنماید کسی کاندراین عالم مر او را دیده بیناستی
گفت سجادی برای سال و تاریخ بنا: (قبله مردان دین این معبد کبری ستی)
(1375)
آقای سید کاظم وفائی
تهران
عروس کنوز قد تحلت بمسجد مکلله تیجانه بالزبرجد
ام الجنه المبنی عالی قصورها باحسن یاقوت و اسنی زمرد
ام المکرمان الا صفیه ابدعت هیولی اعاجیب لصوره مسجد
هوالفلک الاعلی تنزل و ازدهی بزهر الدراری جامعا کل فرقد
الا ان تجدید العجیب من البنا یوکد تأسیس اقتدار المجدد
فدع قصر طهران و بغداد و غیرها و ایوان کسری ان اردت لتهتدی
ودع ارما ذات العماد و نحوا و عرشا لبلقیس کصرح ممرد
ودع اموی الشام و انزل بارض قم و بادرالی هذا و شف ای مسجد
هو المسجد الاعظم بناه یدالعلی و صاحب مجد من سلاله احمد
و آیته العظمی موسس مسجد اساسه تقوی القلب عل موبد
فلو عددت فی الکون بدائع عالم لکان به ختم لذاک التعدد
کأن اللیالی الوالدات بدایعا
أصبن بعقم بعد هذا التولد
2- مدرسه آیت‌الله بروجردی
این مدرسه واقع در ضلع شرقی میدان آستانه حضرت معصومه علیهاالسلام جنب گذرخان و یکی از جالبترین بناهای قم است که خود بر زیبائی بنای مزبور افزوده و مخصوصا برای کسانی که محل قبلی آن را دیده‌اند، بسیار جالب و دیدنی است.
این مدرسه که از طرف آیت‌الله فقید تجدید بنا شده، سابقا مدرسه یک طبقه و دارای چهارده اطاق و مشهور به مدرسه خان بود؛ که در سال 1123 هجری توسط مرحوم مهدی قلیخان ساخته شده بود (الذریعه جلد 7 صفحه 153) مدرسه خان در این اواخر تقریبا از قابلیت انتفاع افتاده و چندان قابل سکونت نبود.
اطاقها تاریک و مرطوب و از هر لحاظ دارای وضع ناگواری بود. به همین جهت آیت‌الله فقید تصمیم گرفتند آن را به صورت یکی از بهترین مدارس مناسب با وضع روز که از هر حیث قابل استفاده باشد در آورند.
|
