باز خوانی پرونده یک جنایت

چکیده:

مورد هدف قرار گرفتن هواپیمای ایرباس ایرانی 655  توسط ناو آمریکایی در 12 تیرماه 1367 آن قدر تنفر آمیز است که حتی در کشور آمریکا نیز با انتقاداتی مواجه شد. آمریکایی‌ها برای توجیه اقدام شرم‌آورشان به انواع دروغها متوسل شدند. عمق جنایت موجب شده است که اکثر مقالات و کتب منتشر شده در این خصوص عاطفی و دارای بار احساسی است و کمتر به زوایای فنی پرداخته شده است. بررسی دقیق این جنایت با روشن شدن زوایای مغفول فنی امکان‌پذیر است. در مجموعه ناو وینسنس، عملکرد پدافند هوایی اهمیت فراوان دارد. زیرا هواپیمای ایرانی توسط موشک‌های پدافند هوایی ناو ساقط شد. از این بابت، عملکرد مجموعه پدافند هوایی ناو وینسنس در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت این بررسی، میزان کمکی است که می¬¬تواند  به روشن شدن زوایای تاریک این جنایت نموده و اظهارات مسئولان آمریکایی را نقد نماید. مطالب مطروحه در این بررسی در تاریخ ثبت خواهد شد و از فراموشی بخشی از تاریخ کشورمان جلوگیری خواهد کرد. عدم پرداختن به این موضوع - عملکرد پدافند هوایی ناو وینسنس در این جنایت- منجر به کاهش توان استدلالی در بررسی این واقعه خواهد شد.   

کلید واژه: ایرباس ایرانی، ناو وینسنس، پدافند هوایی، آمریکا و جنایت جنگی.

 

مقدمه

یکشنبه دوازدهم تیر ماه 1367 مصادف با سوم جولای 1988، جهان شاهد جنایتی باور نکردنی از سوی آمریکا بود. مورد هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری ایرانی (که66کودک درآن حضور داشتند) توسط ناو جنگی وینسنس آمریکا و به وسیله موشک‌های پیشرفته استاندارد «SM2» آن قدر تنفرآمیز بود که در بیشتر مطالب منتشر شده در این خصوص به ابعاد عاطفی ماجرا پرداخته شده است و در تعداد کمی از مطالب و مقالات نیز به ابعاد فنی ماجرا اشاره شده است، اما از اصل مطلب که عملکرد ناو وینسنس در بخش پدافند هوایی محسوب می‌شود، غفلت شده است. این مقاله با بررسی سامانه‌های پدافند هوایی ناو وینسنس و عملکرد پدافند هوایی ناو فوق سعی در بررسی دقیق‌تر ماجرا و نشان دادن عمق جنایت دارد.

 

*******

تجسس، کشف، شناسایی، رهگیری و انهدام وظایف پایه واصلی هر مجموعه پدافند هوایی را تشکیل می‌دهد، بنا به شرایط و نوع سامانه، گاهی وظایف فوق به صورت مجزا و توسط دستگاه‌های مختلف که با هم  در ارتباطند، انجام می‌شود و گاهی همه وظایف در غالب یک سامانه  پدافند هوایی انجام می‌شود. یعنی ابتدا هواگرد  توسط رادار تجسس مورد اکتشاف قرار می‌گیرد، سپس عمل شناسایی و تفکیک هواگرد از نظر دوست یا دشمن انجام می‌شود. برخی از سامانه‌ها به صورت مستقل و با استفاده از دستگاه شناسایی دوست از دشمن  هواگرد را شناسایی می کنند. برخی از سامانه‌های پدافند هوایی نیز اطلاعات لازم در خصوص دوست یا متخاصم بودن هدف را از طریق رادارهای پیش اخطار و در مواردی از مراکز عملیات منطقه‌ای  و حتی پست¬های فرماندهی  دریافت می‌کنند. در خصوص سامانه‌های پدافندهوایی دریا پایه نیز استعلام از مرکز فرماندهی یا ناو سرفرماندهی ، رادارهای پرنده و حتی رادارهای موجود در منطقه و استفاده از کتابچه برنامه زمانبندی پروازها، می‌تواند در تشخیص درست هدف موثر باشد.  

در صورتی که هدف، ناشناس تشخیص داده شود، هواپیماهای شکاری  و رهگیر  برای مشاهده از نزدیک هواگرد و شناسایی آن و حمله به آن در صورت دشمن بودن، به پرواز در می‌آیند. در واقع، هواپیماهای رهگیر و شکاری اولین لایه دفاع هوایی موسوم به دفاع هوایی هوا پایه محسوب می‌شوند. موشک‌های پدافند هوایی سطح به هوا (زمین پایه ودریا پایه) هم لایه‌های بعدی پدافند هوایی محسوب می‌گردند. 

در صورتی که به هر دلیل، لایه‌های دفاعی فوق موفق به انهدام هدف متخاصم نشوند، لایه‌های آخر که توپ‌های ضدهوایی و در کنار آنها، دوش پرتاب‌ها با کالیبرهای مختلف هستند که به دفاع از نقطه یا منطقه آسیب‌پذیر می‌پردازند.

اما درخصوص دفاع هوایی در عملکرد ناو وینسنس ابهاماتی وجود دارد که به آن پرداخته خواهد شد. هواپیمای ایرباس A-300-B2-203 ایرانی به شماره پرواز 655 و شناسه IR655 به خلبانی کاپیتان محسن رضاییان 38 ساله به مقصد دبی،290مسافر که در بین آنان تعداد 39 مسافر غیرایرانی و 66 کودک نیز دیده می شد، را در خود جای داده بود.  کاپیتان رضاییان سابقه ی هفت هزار ساعت پرواز را داشت که دو هزار ساعت آن با ایرباس بود.

در آن ایام «ایران ایر» هفته‌ای 2 پرواز از تهران به دوبی روانه می‌کرد. مطابق برنامه مدون، پروازهای فوق پس از برخاستن از تهران، جهت سوخت‌گیری و دریافت برخی خدمات در فرودگاه بندرعباس به زمین می‌نشست و سپس به مقصد دوبی پرواز می‌کرد.

در روز یکشنبه 12 تیر ماه 1367، مطابق برنامه قبلی، هواپیمای فوق مرحله اول پرواز (تهران- بندر عباس) را به پایان رساند. اما، مرحله دوم پرواز (بندرعباس- دوبی) به دلیل مشکلات گمرکی یکی از مسافران، با20 دقیقه تأخیر انجام شد. مسیر پروازی هواپیمای فوق با مشخصات ( A5Q,A5QW ) پیش‌بینی شده بود. 

هواپیمای ایرباس ایران به مقصد دوبی، از باند فرودگاه بندر عباس و در جهت 206 درجه، با هماهنگی برج مراقبت به پرواز در آمد. پس از برخاستن ،  کاپیتان رضاییان ضمن تماس با دفتر ایران ایر در بندرعباس، از طریق فرکانس 8/131 مگا هرتز اعلام وضعیت می‌کند. سپس و در تماس دیگرش با برج مراقبت، ارتفاع خود را 3500 پایی از سطح دریا گزارش می‌دهد. خلبان رضاییان سپس در فرکانس 4/133 مگاهرتز و با برج مرکزی کنترل تهران  تماس برقرار کرده و حضورش را در ارتفاع 7000 پایی اطلاع داده است. آخرین تماس ثبت شده هواپیمای ایرباس با برج بندرعباس 7 ثانیه پس از تماس با برج مرکزی کنترل تهران، انجام می¬شود و انهدام هواپیما نیز در ساعت 1023 و در شرایط صعود از ارتفاع 12000 پائی به 14000 پائی صورت پذیرفته است.

اولین اکو  هواپیمای مسافربری ایرباس در ساعت 1017 به وقت تهران برروی اسکوپ  رادار تجسس   هوایی ناو وینسنس مشاهده می‌شود. در حالی که شناسایی آن هنوز انجام نشده بود به دلیل شرایط خاص منطقه‌ای، اپراتور رادار جستجو بلافاصله افسر مسئول بخش پدافندهوایی ناو را مطلع می‌سازد. این اقدام تحت شرایطی انجام می¬گردد که به دلیل قرار داشتن در شرایط اوج گیری، هواپیمای مسافربری با چشم غیر مسلح نیز قابل مشاهده بوده است. افسر مسئول پدافند هوایی نیز کاپیتان راجرز ، فرمانده ناو وینسنس را مطلع می‌سازد. در واقع هواپیما در ساعت 1015 دقیقه از باند بندرعباس به پرواز درآمده و در ساعت 1023 مورد اصابت قرار می¬گیرد. 

 

شرایط خاص منطقه چیست؟

جنگ ایران و عراق، حضور ده‌ها ناو جنگی آمریکایی در خلیج فارس و دریای عمان که در حمایت از عراقی¬ها و کویتی¬ها در این آب¬ها حضور یافته و بر شدت وخامت اوضاع افزوده بودند، درگیری نابرابر قایق‌های توپدار سپاه با بالگردهای آمریکایی و نیز ناوچه اسکورت وینسنس که در چند مرحله انجام شده بود، حضور یک فروند F14 ایرانی در منطقه که برابر روش و به منظور تأمین فضای هوائی خلیج فارس در برابر حملات روزانه جنگنده¬های عراقی به کشتی¬های تجاری انجام می¬پذیرفت، از جمله مواردی بود که شرایط منطقه را از حالت عادی خارج نموده بود. 

تقابل آمریکائیان با دولت ایران نیز به مرحله نظامی رسیده بود و حمله به کشتی «ایران اجر» ، حمله به سکوهای نفتی «رسالت» و «رشادت» (19اکتبر 1987)، سکوهای نفتی «نصر»، «سلمان» و «مبارک» (18آوریل1988) درگیری با قایق‌های توپ‌دار ایرانی و...، منجر به این شد که آمریکایی‌ها نیز در یک حالت نظامی قرار داشته باشند. ضمن اینکه در همان ایام، حوادثی همچون سقوط بالگرد آمریکایی در فاصله زمانی یک هفته قبل ، حمله به ناو «استارک»  از سوی هواپیمای عراقی ترس شدیدی را بر آمریکایی‌ها مستولی کرده بود.

آنها هزاران کیلومتر دورتر از کشور خود و در آب‌های سرزمینی کشورهای در حال جنگ هشت ساله، خود را همچون طعمه‌ای برای طرفین جنگ می‌دانستند و این فرایند، با برنامه‌ریزی و اهداف بیان شده سیاستمداران آمریکایی تناقض داشت. زیرا سیاستمداران آمریکایی، سربازان خود را جهت حفظ منافع آمریکا به خلیج فارس و دریای عمان فرستاده بودند ولی نظامیان آمریکایی به فکر جان خود بودند و نه تأمین منافع کشور خود، لذا نظامیان فوق متأثر از شرایط آن زمان، تصمیمات غیرعقلانی و شتاب‌زده را تجربه می‌کردند. از جمله این تصمیمات غیر منطقی و شتاب‌زده که توسط فرمانده راجرز فرمانده ناو وینسنس اعمال شده بود، تنظیم  تمام کانال‌های ارتباطی ناو بر روی فرکانس¬های نظامی از جمله فرکانس 243 مگاهرترز بود. در حالی که ارتباط با هواپیمای مسافربری ایرانی از روی یک فرکانس غیرنظامی ممکن بود. 

 

آشنایی مختصر با سامانه¬های پدافند هوایی ناو وینسنس 

ناو وینسنس علاوه بر در اختیار داشتن رادارهای مختلف با کاربری‌های گوناگون و سامانه‌های پدافندهوایی توپخانه‌ای از وجود سامانه‌های پدافندهوایی موشکی ایجس  و استاندارد  که از پیشرفته‌ترین سامانه‌های پدافندهوایی موشکی دریا پایه آن زمان محسوب می‌شد بهره می‌برد.

سامانه پدافندهوایی ایجس که سلاحی سطح به هوا و دریاپایه برای مقابله با موشک‌های ضدکشتی و انواع هواگرد است، دارای یک رادار چند منظوره، سامانه‌های کنترل سلاح و کنترل آتش، رایانه مخصوص تجزیه و تحلیل، سکوی پرتاب موشک، موشک و... است. موشک RIM2 که از هدایت دستوری همراه با امکان ناوبری به صورت خودکار و با استفاده از هدایت اینرسی در بخش میانی مسیر و هدایت آشیانه‌یابی در بخش نهایی مسیر بهره می‌برد، دارای اشتراکاتی در نوع بهره‌گیری در سامانه پدافندهوایی استاندارد نیز می‌باشد. در واقع استاندارد تلاشی در جهت نوسازی سامانه پدافندهوایی کشتی‌های مجهز به ایجس نیز محسوب می‌شود که بعدها به صورت کامل جایگزین ایجس می‌گردد. رادار An/Spy-1a نیز راداری است که مراحل کشف و تعقیب هدف را انجام می‌دهد. 

سامانه پدافندهوایی دریاپایه استاندارد نیز که در اکثر فریگیت‌ها و رزم‌ناوهای غربی از آن استفاده می‌شود و در دو نمونه برد متوسط (دارای موتور سوخت جامد) و برد افزایش یافته یا بلند (دارای موتور دوتراستی سوخت جامد همراه با بوستر سوخت جامد) شناخته می‌شود. این سامانه قابلیت هماهنگی عملیاتی با سامانه ایجس را داراست. آن دسته از موشک‌هایی که قابلیت بهتری در هماهنگی با ایجس دارند و با سیستم آدابتور برای به کارگیری علیه موشک‌های کروز ضد کشتی استفاده می‌شوند که با عنوان «RIM-66C-SM2» شناخته می‌شوند. این موشک‌ها مشابه موشک‌های «RIM-66B» می‌باشند. موشک‌های سری "RIM" عموماً دارای سقف پرواز 20000متر (60000پا)، سرعت حدود 2 ماخ الی 5/2 ماخ است. برد «RIM-66B» حدود34 کیلومتر و برد «RIM-67B» حدود 125 کیلومتر است. سرجنگی موشک‌های فوق عموماً متعارف و حاوی مواد انفجاری شدید همراه با فیوز ضربتی یا مجاورتی است.

 

عملکرد پدافندهوایی ناو وینسنس در مواجه با ایرباس ایرانی  

 فرمانده راجرز پس از اطلاع از مشاهده اکوی هدف برروی اسکوپ رادار سرچ (جستجو ) اعلام آماده باش می‌کند و به اپراتور ارتباط رادیویی ناو دستور می‌دهد که به هواپیمای مشاهده شده در رادار، پیغام اخطار مبنی بر عدم ورود به حریم ناو داده شود. پیغام‌های اخطار (3اخطار) در عرض کمتر از 5 دقیقه برای هواپیمای ایرباس فرستاده شده بود. با توجه به عدم پاسخگویی ایرباس ایرانی به اخطارهای فوق و همچنین عدم دریافت پاسخ از سوی دستگاه شناسایی دوست از دشمن و هم‌زمانی وقایع رخداده با این موضوع و شرایط خاص منطقه‌ای منجر به این شد که سامانه‌های پدافند هوایی موشکی ناو وارد عمل شده و دو فروند موشک سطح به هوا به سمت هواپیمای مسافربری شلیک کند. 

در اینجا چند سوال مطرح می‌شود:

1- آیا اقدامات انجام شده از سوی فرمانده راجرز برای شناسایی و تفکیک اهداف و اطمینان از متخاصم بودن هدف کافی بود؟

2- آیا کاپیتان رضاییان تعمدی در عدم پاسخگویی به پیام‌های ارسالی از سوی ناو وینسنس داشت؟

3- آیا کارکنان پدافندهوایی ناو وینسنس از روش‌های دیگر نمی‌توانستند به نوع هواپیما یا هواگرد مشاهده شده در اسکوپ و نوع عمل (خصمانه یا عدم خصمانه) پی ببرند؟

4- آیا تفاوت بین F14 و هواپیمای مسافربری ایرباس از طریق اطلاعات دریافتی از رادار سرچ و تراک قابل درک نیست؟

5- آیا هواپیمای مسافربری ایرانی عمل خصمانه‌ای از خود نشان داده بود؟

6- چرا به استعلام از ناوهای مستقر در منطقه اهمیت کافی داده نشد و آیا نمی‌شد از هواپیماهای شکاری و ره‌گیرآمریکایی مستقر در منطقه  جهت شناسایی استفاده کرد؟

قبل از پاسخگویی به سئوالات بالا، در نظر قراردادن نکات زیر ضروری به نظر می¬رسد:

الف) اطلاعات پروازی هواپیماهای مسافربری معمولاً حداقل از چند ماه تا یک سال قبل به ایکائو واگذار و آن سازمان نیز به سراسر کشورهای منطقه و شرکت‌های هواپیمایی منعکس می‌کنند.

ب) هواپیمای اف-14 واگذار شده به ایران، هواپیمایی رهگیر با قابلیت اصابت قراردادن اهداف هوایی با استفاده از موشک‌های هوا به هوا است و تسلط این هواپیماها در نبردهای هوایی است. امریکائیان از این واقعیت، به خوبی اطلاع داشته و می¬دانستند که آن هواپیما، هیچ خطری برای آنها ایجاد نمی¬نماید.

ج) اندازه و سرعت هواپیماهای مسافربری با هواپیماهای جنگنده بر روی صفحه رادار کاملاً تفاوت داشته و متصدیان رادارها، به سهولت قادر هستند تا این هواپیماها را از یکدیگر تشخیص داده و تفکیک نمایند. 

د) چرا دولت امریکا در یک فرجه زمانی کوتاه مدت، حاضر به پرداخت غرامت به خانواده قربانیان این جنایت شد. در حالی که اگر توجیه آمریکایی‌ها منطقی بود، نیازی به پرداخت غرامت نبود.

ه) به ناخدا راجرز مدال لیاقت اهداء می¬شود، اما ایشان بعد از بازگشت به امریکا، خود را بازنشسته می¬نماید.

و) از ابتدای جنگ تحمیلی تا آخرین روز آن، حمایت آمریکا از عراق به صورت متناوب وجود داشت. میزان این کمک‌ها به گونه‌ای بود که وفیق السامرایی در خاطرات خود نوشته است: «من فکر نمی‌کنم که آمریکایی‌ها آن قدر که به ما کمک کرده‌اند، به هیچ کشور دیگری حتی به رژیم اشغالگر قدس کمک کرده باشند». در ماه‌های آخر این حمایت به درگیری مستقیم با ایران مبدل شد. آمریکایی‌ها بارها به حریم هوایی ایران تجاوز کردند و حتی در ارتفاع پایین پرواز کرده و یا دیوار صوتی را شکستند. (عسکری، 1394: 253 تا 257)  

 

نتایج حاصله از بررسی¬ها

بر اساس نتایج حاصله از مداقه بر تمامی اسناد و مدارکی که طرفین این حادثه ارائه نموده¬اند و همچنین، با استناد به نتایج حاصله از بررسی¬های انجام شده، تردیدی باقی نمی¬ماند که روند اقدامات انجام شده توسط ناو وینسنس به فرماندهی ناخدا راجرز، اشتباه بوده و بلاتردید آنها مقصر می¬باشند. (در عمدی یا سهوی بودن قصور مطالبی نوشته خواهد شد)

اولین اقدام موثر ناخدا راجرز که می‌توانست از این جنایت هولناک جلوگیری کند، مراجعه به کتابچه راهنمای پروازهای زمان‌بندی شده که از سوی ایکائو تهیه شده و در اختیار آنها قرار داشت، به شمار می‌رود. قرائن چنین بنظر می رسد که ناخدای مذکور به کتابچه فوق که حاوی اطلاعات مفیدی در خصوص پروازها، نوع هواپیماهای مسافربری، کریدور پروازی ، مبدأ و مقصد زمان پروازی و... است، مراجعه نداشته و اگر هم آن را مورد مطالعه قرار داده، به اطلاعاتش توجهی ننموده است. چرا که اگر ناخدای موصوف  نگاه مختصری نیز به دفترچه فوق داشت متوجه می‌شد که درآن زمان مطابق برنامه مندرج در کتابچه فوق، پرواز 655 می‌بایستی با عبور از آسمان خلیج فارس انجام می‌شد. 

مسئله دوم فرکانس مورد استفاده در ارسال پیام ناو وینسنس بود. همان‌گونه که اشاره شد این فرکانس نظامی و غیر قابل استفاده توسط هواپیمای مسافربری بود. این مطلبی نبود که راجرز از آن اطلاع نداشته باشد. او می‌توانست دستور دهد تا با ارسال پیام در فرکانس‌های غیرنظامی، با هواپیمای مسافربری ارتباط برقرار نمایند. عدم انجام این مهم، دلایل مطرح در خصوص عمدی بودن و داشتن قصد قبلی از سوی امریکائیان در ایجاد این حادثه را افزایش می¬دهد.

با توجه به این مطلب و عدم دریافت پیام‌های ارسالی از سوی ناو وینسنس به هواپیماتی مسافربری ایرباس، تعمدی در پاسخگویی از سوی ایرباس وجود نداشت. زیرا ایرباس پیامی از سوی ناو وینسنس دریافت نکرد. بی تدبیری دیگر ناخدا راجرز در عدم استعلام از سایر ناوها و کشتی‌های امریکائی حاضر در منطقه است. بر اساس گزارش کمیته حقیقت‌یاب ایکائو اپراتورهای رادار ناو هواپیمابر فورستال نیز هواپیمای مزبور را به عنوان یک هواپیمای تجاری شناسایی کرده بودند. این واقعیت مهم نیز موضوع عمدی بودن این حادثه را پر رنگ تر می¬نماید. 

مسئله بعدی تشخیص نوع هواپیما توسط اکوی روی اسکوپ می‌باشد. با بلیپ مشاهده شده از هدف، رایانه رادار اطلاعاتی نظیر سمت، برد، ارتفاع و سرعت هواگرد را نشان می‌دهد. اطلاعات مشاهده شده، پس از ردیابی  دقیق‌تر محاسبه می‌شوند.

بنابراین با توجه به اینکه هواپیمای ایرباس در حال اوج گرفتن بود، لذا هر لحظه ارتفاع نشان داده شده توسط رادار بیش از لحظه قبل است. پس احتمال حمله انتحاری و انجام عمل خصمانه نیز منتفی می‌باشد. ضمن اینکه با مقایسه سرعت هواپیما می¬توان متوجه غیر نظامی بودن هواپیما و تفاوت آن با F14 شد. تفاوت ابعاد F14 و ایرباس نیز از طریق رادار قابل مشاهده است.  

ضمن اینکه پس از قفل راداری  بر روی هدف و انجام عمل ردیابی ، صدای خاص ناشی از انعکاس امواج ارسالی (اثر داپلر ) مشخص کننده نوع هواگرد است و تفاوت میان صدای حاصل از امواج برگشتی از بالگرد، هواپیمای ملخ‌دار، موشک، هواپیمای مسافربری توربوجت، هواپیمای جنگی و... هر کدام توسط اپراتور رادار ردیابی به تفکیک قابل تشخیص است. نکته مهم‌تر اینکه مدت‌ها بعد از این فاجعه روزنامه نیویورک تایمز فاش کرد که ناو وینسنس و هواپیمای مسافربری ایرباس هر دو در آب‌های فلات قاره ایران و آب‌های سرزمینی ایران به سر می‌بردند. با توجه به اینکه کاپیتان رضاییان یقیناً در آن لحظات از حضور در آسمان ایران مطلع بود، لذا انتظار دریافت اخطار و حتی مورد هدف قرار گرفتن  بر فراز دریای خودی  را نداشت.

 

سایر امکانات راداری ناو وینسنس

سامانه‌های راداری (SPYA)، رادار شناسایی دشمن (SLQ-32 )، مرکز راداری تحلیل و شناسایی دشمن و هدف نما (IR GMT)، دستگاه کامل شناسایی دوست از دشمن، دستگاه شناسایی و تفکیک امواج مختلف دریافتی (از نظر طول موج، نوع دستگاه فرستنده و...)، دستگاهای مخصوص شنود مکالمات رادیویی و... از دیگر امکانات راداری ناو جنگی وینسنس به شمار می رفت. در خوشبینانه‌ترین حالت باید بگوییم که فرمانده راجرز نتوانست از این امکانات به خوبی بهره ببرد ویا با بی‌تدبیری و ضعف آموزش خود منجر به بروز فاجعه‌ای بزرگ شد. اما اگر چنین مسئله‌ای صحیح باشد و راجرز با بی‌تدبیری در این رخداد ظاهر شد، این سوال مطرح می‌شود که اگر این حادثه بر اثر بی‌تدبیری فرمانده راجرز و عدم تشخیص نوع هواپیما رخ داد، پس چرا راجرز پس از پایان مأموریت به دریافت مدال نائل شد؟

دریافت این مدال فقط با یک دلیل توجیه پذیراست. فرمانده راجرز در مأموریت محوله موفق ظاهر شد و به دلیل موفقیت در مأموریت فوق مورد تقدیر قرار گرفت. مأموریت محوله به ناخدا راجرز چه بوده که او از پس آن با موفقیت بر می‌آید؟

در بررسی عملکرد ناو وینسنس هیچ نکته غیرعادی و خارق‌العاده (غیر از یک مورد) مشاهده نمی‌شود که منجر به کسب مدال و تقدیر شود. تمام اقدامات انجام شده ناو وینسنس از قبیل هدایت و برنامه‌ریزی میدانی برای سایر ناوچه‌ها، هدایت و برنامه‌ریزی اسکورت برخی از کشتی‌ها، حضور در رزمایش‌های دریایی و... از وظایف اولیه هر ناوی در حد و اندازه ناو وینسنس محسوب می‌شود، فقط یک نکته باقی می‌ماند. ناو وینسنس در اجرای مأموریت انهدام هواپیمای مسافربری ایرانی که از رده‌های بالاتر فرماندهی ارتش آمریکا ابلاغ شده بود، موفق ظاهر شد. با بررسی مسائل رخداده در آن سال‌ها متوجه می‌شویم که آمریکا از حمایت پنهان رژیم بعثی فراتر رفته و به جنگ رودررو با ایران وارد شده بود. اعزام 30 ناو جنگی آمریکا به خلیج فارس و دریای عمان، حمله به کشتی « ایران اجر»، حمله  به سکوهای نفتی رسالت، رشادت (19اکتبر1987)، سکوهای نفتی نصر، سلمان و مبارک (18آوریل 1988)، درگیری با ناوها و حتی قایق‌های توپدار ایرانی و... (که اکثرموارد فوق در آب‌های سرزمینی ایران صورت گرفت) نشانه‌های آشکار حمایت آمریکا از عراق و قرارگرفتن رو در روی ایران بود. اما برای اینکه افکار عمومی دنیا از این جنایت آمریکا، بیش از پیش تحت تأثیر قرار نگیرد، آمریکایی‌ها ادعا کردند که ناو وینسنس یک فروند F14 ایرانی را ساقط کرده است. ادعایی که در عرض 24ساعت دروغ بودن آن برای جهانیان ثابت شد و شرمساری ابدی را نثار آمریکایی‌ها کرد.           Ronald Reagan

 

اظهار نظر مقامات آمریکایی    

در ساعات اولیه وقوع این فاجعه، مقامات آمریکایی سعی در کتمان و حتی انکار آن داشتند. در حالی که حدود 100 جنازه از قربانیان جنایت آمریکا از آب های خلیج فارس بیرون آورده شد، سرگرد «مایک اسنپ»  سخنگوی وزارت دفاع آمریکا  در مقر فرماندهی پنتاگون  گفت: «مقامات رسمی آمریکا این گزارش را که هواپیمای مسافربری ایرانی در خلیج فارس سرنگون شده تأیید نکرده‌اند. ما در پنتاگون از گزارش‌های خبری در مورد سرنگونی یک هواپیمای مسافربری ایران آگاه هستیم و می‌کوشیم به واقعیات پی ببریم».

سرهنگ «آرنولد ویلیامز»  سخنگوی دیگر پنتاگون نیز ادعا کرد: «ما هیچ چیز در مورد دخالت داشتن نیروهای آمریکایی در شلیک به سوی هواپیمای ایرباس در اختیار نداریم گو اینکه از این گزارش آگاه هستیم». ساعاتی پس از این اظهار نظرها و متعاقب انتشار تصاویر و اخبار این فاجعه توسط رسانه‌های جهان، «رونالد ریگان»  رییس جمهور وقت آمریکا مدعی شد که نیروهای آمریکایی برای دفاع از خود به هواپیمای ایرانی حمله کردند. ریگان در اعلامیه‌ای ابراز داشت پنتاگون در این زمینه سرگرم تحقیقاتی است تا جزئیات حادثه مشخص شود. دریاسالار «ویلیام کراو»  رییس ستاد نیروهای مسلح آمریکا در همان روز یک شنبه 12 تیر 1367 اعلام کرد که ایرباس ساقط شده ایرانی در تنگه هرمز به وسیله ناو وینسنس سرنگون شده است. 

 

اعلام عزای عمومی در کشور 

پس از این فاجعه، دولت در سراسر کشور یک روز و امام جمعه و استاندار استان هرمزگان در استان هرمزگان 3 روز عزای عمومی اعلام شد. 

 

شرح وقایع بر اساس اسناد و مدارک

«در ساعت 1045 روز 12 تیرماه 1367 ستاد تأمین استان هرمزگان  و منطقه یکم دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هواپیمای ایرباس 655 که از بندرعباس عازم دوبی بود توسط ناوگان آمریکایی وینسنس، مورد اصابت قرار گرفت و در آب‌های خلیج فارس سقوط کرده است و بالگردهای نیروی دریایی مشغول جمع آوری اجساد هستند. در ساعت 1142 از ستاد مشترک ارتش اعلام شد که هواپیمای ایرباس 655 در خلیج فارس سقوط کرده است. در ساعت 1145 در رابطه با وضعیت هواپیمای فوق با دوبی تماس گرفته شد که اعلام شد که هواپیمای فوق به دبی نرسیده است. درخواست دوبی این است که یک فروند هواپیمای G.AIR جهت جستجو به منطقه فرستاده شود. 

دو روز بعد (14 تیرماه 1367) در ساعت 1310 از بندرعباس اعلام شد که دو فروند هواپیمای اف-14 آمریکایی در منطقه سقوط هواپیمای ایرباس حضور دارند».  

 

 

توضیحات فرمانده وقت نهاجا  در خصوص ماجرا

شهید سرلشکر منصور ستاری  فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش در مصاحبه مطبوعاتی خود گفت: «عمل جنایت‌کارانه آمریکا در خلیج فارس بی پاسخ نخواهد ماند.»  وی در یک گفتگوی مطبوعاتی این رویداد را عمدی دانست و اعلام کرد: «حمله دیروز ناوگان دریایی آمریکا به هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران عمدی بوده است و این عمل جنایتکارانه بی‌پاسخ نخواهد ماند...آمریکایی‌ها این همه مدت در خلیج فارس بوده‌اند و تمام پروازها را زیر نظر داشتند و نمی‌توانند در مورد مسیر حرکت پروازهای ما اشتباه کرده باشند و با توجه به اینکه کریدور پرواز بین‌المللی است و هواپیماهای ما از هیچ مسیری جز این حرکت نمی‌کنند، این کریدور منطقه غیرنظامی و غیرجنگی است. آخرین نوتام از جمهوری اسلامی در سال 1988 به شماره (A 32-83) بود که در کریدور پروازی آن در داخل خلیج فارس به خاطر استفاده عراق برای حمله به منابع جمهوری اسلامی ایران منطقه جنگی اعلام شد. آن همتا غرب جزیره سیری منطقه تنگه هرمز و بندرعباس که حتی بیمه‌گزاران بین‌المللی آن را غیرجنگی می‌دانند... از ساعت 1010 تا 1024 یعنی 14 دقیقه آمریکایی‌ها فرصت داشتند که هواپیما را شناسایی کنند.

شب گذشته دریاسالار ویلیام کرا رییس ستاد مشترک آمریکا پس از چند جلسه بحث و گفت‌و‌گو با خبرنگاران مسایلی را برای آنها بازگو کرده است. ما معتقدیم که در این مصاحبه دروغ‌های بسیار زیادی گفته ولی نتوانسته است عمل را توجیه کند. آنها می‌گویند ما در شناسایی هواپیما اشتباه کرده‌ایم. در حالی که در هواپیماهای غیرنظامی، دستگاه شناسایی وجود دارد که هواپیمای غیرنظامی از ابتدای برخاستن از باند این رادار را روشن نگه می‌دارند.

این فرستنده به هر ارگان نظامی و غیرنظامی شرق و غرب جهان که به رادار مجهز باشند اعلام می‌کند که من هواپیمای غیرنظامی هستم و دایم به صورت الکترونیکی ارتفاع هواپیمای خود را با دقت 10 پا در روی زمین گزارش می‌دهد. آمریکایی‌ها با یک رادار شنودی می‌توانند در منطقه ارتباط برقرار کنند. در حالی که سیستم‌های الکترونیکی در هواپیمای مسافربری با هواپیماهای جنگی فرق دارد و آنها بدون استثنا به این گزارش¬ها گوش می‌دهند. مسئله دیگری که مطرح است، اندازه بازتاب راداری یک هواپیمای غول پیکر با 300 سرنشین با بازتاب راداری یک هواپامای شکاری است که به خوبی قابل تشخیص است. مسئله بعدی نوع مانور و اوج‌گیری یک هواپیمای مسافربری است که برای تحرکات گوناگون طراحی نشده است. ضمن اینکه این نوع هواپیماها به خاطر رفاه حال مسافران مجاز به انجام مانور در آسمان نیستند. دریاسالار کراو شب گذشته گفته است که هواپیما خارج از کریدور پرواز بین‌المللی حرکت می‌کرده است. در حالی که لاشه هواپیما در داخل کریدور پروازی سقوط کرده است. 

بنابراین، حرف‌هایی که رییس ستاد مشترک آمریکا می‌زند، به هیچ عنوان واقعیت ندارد و آدم کهنه کاری مانند او علناً دروغ می‌گوید. 

هواپیمای مسافربری ایران در حال اوج گیری با 14 هزارپا ارتفاع به سوی دوبی در حرکت بوده است. سرعت این هواپیما در اصطلاح تکانی نمی‌تواند زیاد باشد.[در حالی که]سرعت در عرف نظامی چسبیده به صوت است. شهید ستاری با اشاره به سخنان رییس ستاد مشترک آمریکا مبنی بر (اینکه کسی که منطقه را منطقه جنگی اعلام می‌کند و در این منطقه جنگی هواپیمای غیرشکاری را به پرواز در می‌آورد، باید منتظر این ریسک‌ها باشد) گفت: دریاسالار کراو باید ثابت کند که چه کسی منطقه را جنگی اعلام کرده است. امروز بیمه گزاران بین المللی حتی آب‌های منطقه را جنگی نمی‌دانند و این مطلب را می‌توان از بیمه لویدز هم پرسید. 

شهید ستاری در جمع بندی سخنانش گفت: جنایت دیروز آمریکا 2 حالت دارد. یا آمریکا راست می‌گوید که در شناسایی هواپیما اشتباه کرده است که ما هیچ اعتقادی به این مسئله نداریم. زیرا معنی این حرف این است که آنها در شناسایی هواپیما در منطقه ناتوانند یا کنترل و فرماندهی بر یگان‌های شناور خود ندارند. همه کشورها بدانند که آمریکاییان برای حفظ امنیت منطقه به خلیج فارس نیامده‌اند. آنها جز نا امن کردن منطقه هیچ وظیفه دیگری ندارند. آمریکاییان یک روز پیش از این حادثه اعلام کردند که ما به دنبال بهانه برای درگیری با ایران هستیم و روز بعد مرتکب چنین جنایتی شدند. در این روز قایق‌های ما در حال گشت زنی مستمر خود در منطقه بودند و کارهای عادی خود را انجام می‌دادند و ما به عنوان نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران هیچ فعالیت پروازی نداشته‌ایم و هیچ هواپیمای شکاری ایران حرکتی را انجام نداده است.

چطور می‌شود که آمریکایی‌ها حمله 16 فروند شکاری عراق را به منطقه لارک یک اقدام خصمانه نمی‌دانند ولی هواپیمای مسافربری که در ارتفاع پایین و با سرعت زیاد حرکت می‌کند، شکاری و جنگی محسوب می‌شود. بنابراین ما معتقدیم عمل دیروز ناوگان آمریکا به عمد صورت گرفته است و این جنایت آمریکاییان بی‌پاسخ نمی‌ماند. با یک نفر در پاریس مصاحبه شده و وی گفته است که موشک حرارتی بوده و احتمالا برای یک هواپیمای شکاری شلیک شده است و چون حرارت موتور هواپیمای مسافربری زیاد است موشک منفجر شده و به آن اصابت کرده است. در حالی که هیچ هواپیمای شکاری ایران در آسمان منطقه نبوده و موشک پرتاب شده از سوی ناوگان آمریکا راداری بوده است».      

شهید ستاری در میزگردی که به همین مناسبت در سیمای جمهوری اسلامی ایران برپا شده بود شرح ماوقع را این گونه تشریح کرد: «هواپیما در ساعت 1015 دقیقه از باند بلند می‌شود و در ساعت 1023 مورد اصابت قرار گرفت. زمانی حدود 8 دقیقه پس از پرواز و 13 دقیقه پس از کسب اجازه از برج مراقبت برای خزش. بحث روی شناسایی میشه. [در پاسخ به ادعای آمریکایی‌ها مبنی بر اشتباه در شناسایی هواپیمای مسافربری به جای هواپیمای جنگنده] با این وسایل پیشرفته‌ای که روی ناوهای آمریکایی هست، من به مواردی اشاره می‌کنم که به این دلایل این مسئله [اشتباه در شناسایی هواپیما] از نظر ما مردود است. هواپیماهای تجارتی و غیرنظامی به رادار شناسایی مجهز هستند که در یک حالت خاص وقتی که عمل می‌کنند –که تمام هواپیماها در این حالت موج پخش می‌کنند- ضمن اینکه خودشان را می‌شناسانند که غیر نظامی هستند، در هر لحظه رادارهایی که این امواج را دریافت می‌کنند به طور اتوماتیک ارتفاع این هواپیما را می‌توانند اندازه گیری کنند، خود هواپیما به صورت الکترونیکی اعلام می‌کند که من ارتفاعم چقدر است. این وسیله فقط روی هواپیماهای غیرنظامی است. هواپیماهای نظامی به این وسیله مجهز نیستند.

این حالت از شناسایی را در اختیار ندارند. [در پاسخ به ادعای آمریکایی‌ها مبنی برحرکت خارج از کریدور هواپیمای ایرانی شهید ستاری با استفاده از نقشه و نشان دادن مسیر پرواز هواپیما و موقعیت ناو آمریکایی گفت:] اینجا محل بندرعباس است هواپیما درست در مرکز کریدور به سمت مقصد خودش به سمت دوبی در حال پرواز بود. این کریدور یک کریدور بین‌المللی است. من نقشه‌ای از خودمان دارم که با رنگ زرد مشخص شده و کریدورهای دیگری که در داخل خلیج فارس و تنگه هرمز و رأس مسندام  موجود است و مورد استفاده هواپیماهای مسافربری و غیرنظامی قرار می‌گیرد. نقشه‌ای که می‌بینید یک نقشه بین المللی است و دقیقاً همین کریدور مشخصاً روی آن پیدا است. محل اصابت دقیقاً در مرکز کریدور است و در این حدود هواپیما مورد اصابت قرار گرفت. دقیقاً روی راه هوایی خودش در حال پرواز بود. اینجا محل حضور رزم ناو وینسنس که این عمل جنایت‌کارانه را انجام داده مشخصاً نشان دادیم. هواپیما به وسیله دوتیر موشک هدایت شونده راداری مورد حمله قرار گرفته است.»  

 

فرمانده غواصان نداجا  از جمع آوری اجساد سخن گفت

امیر دریادار ناصر سرنوشت  در خصوص فرمانده عملیات جمع آوری اجساد مسافران ایرباس 655 ایرانی در مصاحبه‌ای گفت:« بلافاصله بعد از این اتفاق ناگوار از طرف فرمانده محترم نیروی دریایی به من ابلاغ شد که هواپیما در این لحظه مورد اصابت قرار گرفته و در خلیج فارس سرنگون شده و شما به همراه تیمتان به منطقه اعزام شوید. در آن زمان در حال آماده‌سازی تیم برای عملیات برون مرزی دیگری بودیم که بلافاصله به منطقه اعزام شدیم. در همان روز به منطقه رسیدیم. نیروی دریایی در منطقه یکم دریایی بندرعباس با تمام توان ناوها هاورکرافت هلی‌کوپتر و تیم‌های غواصی را بسیج  و شروع کردیم به جمع آوری اجساد. در آن عملیات توانستیم 187 جسد را از آب بگیریم.

لاشه هواپیما را استخراج کنیم و بفهمیم که جعبه سیاه هواپیما کجاست و در چه نقاطی مورد اصابت قرار گرفته است. جهت اطلاع شما [باید بگویم] که این هواپیما توسط 2 فروند هواپیما مورد اصابت قرار گرفت. یکی در قسمت بال و دیگری در قسمت دم... ؛ حمله به یک هواپیمای ایرباس، هواپیمای مسافربری آن هم توسط یک ناوشکن فوق پیشرفته آمریکایی که قدرت تشخیص همه گونه هدفی را دارد، بعید به نظر می‌آید که اشتباه باشد و بعید به نظر می‌رسد که غیرعمد باشد. این کار عمداً انجام شده به دلیل آن که آنها دیگر مانده بودند که چکار بکنند. آنها پیش روی خود کشوری را می‌دیدند که با تمام قدرت و نیرو آمده و به دنبال  استقلال خود است و نمی‌گذارد که پا بگذارند رویش و حرکت بکنند.»   

ناصر سرنوشت مدتی بعد در مصاحبه‌ای حقایق و ناگفته‌های جدیدی در این خصوص مطرح کرد . وی درپاسخ به سئوالاتی مبنی بر تعجیل در تصمیم گیری فرمانده ناو وینسنس و مقطع زمانی این رخداد گفت:« فاکتورهای متعددی می‌تواند در تصمیم‌گیری فرمانده ناو مؤثر باشد که یکی ترس فرمانده است از اینکه هواپیمای در حال پرواز یک هواپیمای جنگی هست یا نیست، در این مورد یا فرمانده قدرت تصمیم‌گیری را از دست داده و یا اطلاعات غلطی به او داده شده و یا اینکه به وی دستور دادند که بزند و فاکتور آخر برای بنده بیشتر قابل قبول است چرا که 2 موشک به سمت هواپیمای مسافربری شلیک شده که نیازی به این کار نبود... ؛ اتفاقات همزمان با ساقط شدن هواپیمای مسافربری ایران نشان می‌دهد که این دستور صادر شده تا هواپیمای مسافربری ما مورد هدف قرار گیرد.

شما نگاه کنید در همان مقاطع 3 فروند ناو جنگی آمریکایی، سکوی نفتی سلمان را مورد هدف قرار دادند که به اعزام ناوچه موشک‌انداز جوشن برای انجامید اما نهایتاً وقتی ناوچه جوشن با «پرچم سفید» برای انجام مذاکرات رفته بود، مورد اصابت 4 موشک از سوی ناوهای آمریکایی قرار گرفت.

در واقع فرمانده ناو آمریکایی، هر که را به وی نزدیک می‌شد، مورد اصابت موشک قرار می‌داد و قدرت تصمیم‌گیری خود را از دست داده بود. زمانی که ما به آنها پیام می‌دادیم که در آبهای سرزمینی ما هستید، می‌گفتند که نه ما در آبهای بین‌المللی قرار داریم. صدای پیام¬ها و اخطارهای فرمانده ناوچه جوشن به ناو آمریکایی و پاسخ‌های مبهم و بی‌سر و ته آنها موجود است». 

سرنوشت از چگونگی ابلاغ مأموریت خود و نحوه انجام آن مطالب بیشتری مطرح کرد. « زمانی که هواپیما مورد هدف قرار گرفت، من به همراه تیمی که در اختیار داشتم در کوهک تهران در حال تمرین برای انجام یک ماموریت برون‌مرزی در یکی از پایگاه‌های عراق بودیم که فرمانده وقت نیروی دریایی از طریق جانشین خود ابلاغ کرد که ما بلافاصله و با همان پرسنل به محل اعزام شویم.

ما هم با همان لباس‌های ورزشی قرمزرنگ که در حال تمرین تکواندو بودیم، به فرودگاه مهرآباد رفته و به منطقه اعزام شدیم و در همان روز حادثه در محل حادثه حضور پیدا کردیم. زمانی که به منطقه رسیدیم، 40 نفر از غواصان منطقه یکم دریایی بندرعباس در حال جست‌و‌جو بودند و ما هم بلافاصله وارد عمل شدیم.

حدود یک هفته تا 10 روز حتی فرصت نکردیم لباس‌های خودمان را عوض کنیم. هوا به قدری گرم و عملیات به اندازه‌ای فشرده بود که نمی‌توانستیم از غذاهای متداولی که در جیره‌های غذایی وجود داشت استفاده کنیم و ما تنها غذایی که در طول این مدت استفاده می‌کردیم نان، پنیر و هندوانه بود. هنگام جمع‌آوری قطعات هواپیما در عمق 37 متری آب در پشت جزیره قشم، گاهی پیش می‌آمد که شب¬ها کوسه یا سفره‌ماهی به ما حمله می‌کردند، اما ما به دنبال دستوری که مبنی بر جمع‌آوری تمامی قطعات هواپیما صادر شده بود، توانستیم همه بقایای هواپیما را جمع‌آوری کردیم.

جمع‌آوری اجساد و بقایای هواپیما با به کارگیری حدود 80 غواص و تمامی امکانات منطقه یکم دریایی، حدود 52 روز طول کشید. 2 ناو «تُنب» و «لاوان»، 2فروند هواناو (هاورکرافت) و 4 فروند بالگرد هم در اختیار ما بود که به صورت شبانه‌روزی کار می‌کردیم. درجه حرارت سطح آب به هنگام انجام عملیات، بیش از 50 درجه بود که کار را خیلی سخت‌تر می‌کرد. اجساد را به هم می‌بستیم و در آخرین مرحله که بالگرد یا هواناو در صحنه حاضر می‌شد، آنها را داخل کیسه‌های مخصوص قرار می‌دادیم تا خونابه در مسیر نریزد. اجساد اکثرا به دلیل ماندن در آب، باد کرده بودند. شلیک موشک دوم هم باعث شده بود تا پوست سر و بدن آنها کنده شود و مسافران از داخل هواپیما به بیرون پرتاب شده و در هوا متلاشی و به کف دریا ریخته شوند.

گوشت بدن اکثر جسدها کنده شده بود و تعداد کمی مثلا کسانی که شلوار جین به پا داشتند، بقایایی از جسد در آنها دیده می‌شد. دل و روده‌ این اجساد بر روی آب شناور بود و ما مجبور بودیم گاهی 40-50 متر این بقایا را جمع‌آوری کنیم. اجساد در تابوت هم جا نمی‌گرفتند و ما ناچاراً آنها را در برانکاردهای توری قرار داده و با هواناو و بالگرد به بندرعباس منتقل می‌کردیم. در نهایت توانستیم جسد 187 نفر از290 مسافر ایرباس را جمع‌آوری کنیم. پس از جمع‌آوری اجساد به سراغ بقایای هواپیما رفتیم و تمامی آن را به همراه جعبه سیاه هواپیما جمع کردیم.

من در طول 8 سال دفاع مقدس فرماندهی عملیات‌های مختلفی را بر عهده داشتم که اولین آنها فرماندهی انهدام سکوهای البکر و الامیه در 1359 و آخرین آن هم فرماندهی جمع‌آوری اجساد هواپیمای مسافربری ایرباس بود.

من حین عملیات جمع‌آوری اجساد، برای غواصان مسابقه شنا می‌گذاشتم و می‌گفتم که 10 نفر اولی که بتوانند مسافت 5 کیلومتری را شنا کنند، مثلا یک نوشابه خُنک بیشتر از سایرین دریافت خواهند کرد. البته از این موضوع، هدف دیگری را دنبال می‌کردیم. می‌خواستم به وسیله شنا کردن، بقایای اجسادی که روی دست و بدن آنها چسبیده بود، در آب شور دریا پاک شود. جمع‌آوری اجساد، صحنه‌های تکان‌دهنده زیادی داشت طوری که وقتی تصویربردار صدا‌و‌سیما از صحنه فیلمبرداری می‌کرد، دچار مشکل شد و نتوانست وضعیت را تحمل کند. دوربین را گذاشت و رفت.

یکی از اجسادی که ما پیدا کردیم، جسد خلبان هواپیما کاپیتان رضائیان بود. جسد را به ساحل منتقل کردیم که روستای (سُنی‌نشین) شیب‌دراز در جزیره قشم بود. وقتی برگشتم، دیدم یک پیرزن بالای سر جسد کاپیتان ایستاده است. به او گفتم نیاز به حضور شما نیست. نیروهای ما برمی‌گردند و جنازه را منتقل می‌کنند. او در جواب گفت: من وظیفه خود می‌دانم که در اینجا باشم تا حیوانات وحشی به این جنازه حمله نکنند.

بعدها شنیدم پیش‌نماز اهالی روستا، ماهی‌گیری در این منطقه را برای 2 ماه ممنوع کرده است. می‌گفت ماهی‌های این منطقه گوشت انسان خوردند و باید مدتی بگذرد تا پاک شوند. مردم هم همین کار را کردند.

دو روز قبل از این حادثه، از طرف نیروی دریایی ارتش، در میهمانی که توسط وابسته نظامی وقت پاکستان در تهران برگزار شده بود، شرکت کردم. وقتی جنازه افراد را آب می¬گرفتیم از داخل جیب یکی از آنها پاسپورتی را بیرون آوردم و دیدم که همان وابسته نظامی پاکستان است که برای رفتن به کراچی، قرار بود با این هواپیما به دوبی رفته و از آنجا به پاکستان برود».

 

رسانه‌ای شدن ماجرا

اخبار ساعت 1400 روز یک شنبه 12 تیر 1367 رادیو از نخستین بخش‌های خبری بود که در خصوص این حادثه اطلاع رسانی کرد. چند ساعت بعد مهندس مجیدی مدیرعامل وقت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در این خصوص گفت: «قبل از این که آخرین خبر این حادثه بسیار وحشتناک را به استحضار بینندگان محترم برسانم و عرض کنم که این پرواز 290 مسافر و کادر پرواز داشته که در آب‌های خلیج فارس و قبل از رسیدن به مرز خود ما مورد اصابت موشک آمریکای جنایت‌کار قرار می‌گیرد. 209 نفر از این مسافرین بزرگسال بودند، 57 کودک زیر 12 سال تا 2 سال، 8 نفر طفل زیر 2 سال و 53 نفر زن و بقیه مرد بودند...».   

سال‌ها بعد مهندس مجیدی حال و هوای روز شنیدن خبر فاجعه را این گونه تعریف کرد: « من در محل کارم نشسته بودم و مشغول انجام امور هواپیمایی بودم. به من خبر دادند که هواپیمایی که 5 دقیقه پیش از بندرعباس به سمت دوبی پرواز کرده، روی رادار نیست و الان خبری از آن نداریم. خب این مسئله خیلی دردناک بود چون در تعریف کار هوایی و هواپیمایی این مسائل تعریف خاص خودش را دارد. بلافاصله من از کارهای جاری دست کشیدم و فعال شدم به جهت اینکه تحقیق کنم که چه اتفاقی افتاده است. جاهایی که می شد تماس بگیرم، تماس گرفتم. آنها تأیید کردند و خبر دادند که بله ما دیدیم که از ناو وینسنس که در خلیج فارس هست 2 موشک به هواپیما اصابت کرده و هواپیما منهدم شده است... .

در همه کنوانسیون‌های بین المللی مصوب شده که جان مسافران هوایی باید در امنیت کامل باشد ولی چه چیزی می‌توانست نظر آمریکا را جلب بکند که به یک هواپیمایی که 290 مسافر پیر جوان کودک زن در آن هستند حمله بکند و 2 موشک به آن حواله بکند. خب این چه التیامی می‌تواند برای آمریکا باشد. در حقیقت آبروی خود را در دنیا و تمام مجامع بین‌المللی برد. واقعاً آمریکا به هیچ قانونه و مقررات بین‌المللی پایبند نیست و آن کنوانسیون‌هایی که خودش عضوش هست و آن را امضاء کرده آنها را زیر پا بگذارد و عملی را انجام بدهد که به هیچ عنوان در دنیا قابل توجیه نیست. این هم عذر بدتر از گناه است. برای اینکه اگر آمریکا قدرت این تشخیص را ندارد [که فرق بین هواپیمای مسافربری و جنگنده را تشخیص بدهد] که هواپیمای مسافربری را به جای هواپیمای جنگی تلقی بکند و به آن حمله بکند، پس معلوم می‌شود که خیلی ناتوان است. خیلی ضعیف است.

ولی این حکایت از پستی و دنائت آمریکا است که می‌فهمد که هواپیما جنگی نیست، مسافربری است، حمله می‌کند به خیال خام خودش که شاید از این طریق بتواند فشاری بر مردم ایران و رزمندگان ایران بیاورد بلکه آنها دست از جنگ‌شان بردارند. همان کاری که در همین زمان دارد انجام می‌دهد.»  

برخی جراید در روزهای اول اطلاعات دقیقی ارائه نکردند. به عنوان مثال تعداد مسافران هواپیما را بر اساس گزارشات اولیه 298 نفر ذکر کرده بودند که این آمار در روزهای بعد اصلاح شد.  

 

خاطرات آقای اکبر هاشمی رفسنجانی از حمله آمریکا به هواپیمای ایرباس ایرانی 

آقای اکبر هاشمی رفسنجانی که در آن سال‌ها علاوه بر مسئولیت ریاست مجلس شورای اسلامی، به عنوان جانشین فرمانده کل قوا در امور جنگ، در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور تأثیرگذار بود، ‌در خاطرات خود از فاجعه هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری ایرانی به نکات جالبی اشاره کرده است. وی به گزارشات مسئولین سیاسی و نظامی کشور در این خصوص و همچنین مخالفت امام(ره) با درخواست اعلام جهاد علیه امریکا در پی حمله ناجوانمردانه به هواپیمای مسافربری ایرانی اشاره کرده است . 

برابر خاطرات وی در روز یکشنبه 12 تیرماه 1367: «آقای [سرتیپ منصور] ستاری [فرمانده نیروی هوایی ارتش] اطلاع داد که یک هواپیمای ایرباس ایرانی بر فراز تنگه هرمز دچار سانحه شده و فرود اضطراری در دریا داشته و از سرنوشت آن بی اطلاعیم. بلافاصله آقای شمخانی اطلاع داد که نیروی دریایی سپاه می‌گوید با ناوها و هلی‌کوپترهای آمریکایی درگیر شده، یک قایق ما و یک هلی‌کوپتر آمریکایی غرق شدهاند و ناو آمریکایی، هواپیمای مسافربری را که همان موقع به آنجا رسیده، با موشک ساقط کرده است. گزارش‌های بعدی همین گزارش سپاه را تأیید کرد. جنایت عجیبی است. 290 مسافر و خدمه شهید شده‌اند. گفتم سریعاً اعلان کنند که آمریکایی¬ها در اعلام اخبار جلو نیفتند».

هاشمی رفسنجانی در ادامه به روز دوشنبه 13 تیرماه 1367 اشاره می‌کند: «در راه مجلس از محل ستاد کل و دفتر فرماندهی، ستاد مشترک و مقر عقیدتی سیاسی ارتش بازدید کردم. ساعت هشت و نیم به مجلس رسیدم. در گزارش‌ها مسئله سقوط هواپیمای ایرباس ایران، همه اخبار را تحت‌الشعاع گرفته و موج وسیع انتقاد و محکومیت علیه آمریکا بلند شده و سران آمریکا به تناقض افتاده¬اند و در انفعال، موضع دفاعی گرفته¬اند ... درباره کیفیت تبلیغات در مورد جنایت اخیر آمریکا مذاکره شد. سپس درباره عملیات آینده صحبت کردیم. قرار شد محدود و کم تبلیغات انجام شود؛ به عنوان اصلاح خط و انهدام دشمن... امروز نامه آیت‌الله منتظری به امام(ره) و جواب امام(ره) منتشر شد. امام(ره) در جواب، دستور حمایت از من در جنگ به ایشان داده‌اند.

متن نامه امام خمینی(ره) خطاب به آیت الله منتظری به این شرح است : 

تاریخ:  13/04/1367 

محل:  تهران، جماران 

موضوع:  پاسخ پیام تسلیت شهادت ده¬ها هموطن در جریان سقوط هواپیمای مسافربری توسط امریکا

بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم

جناب آیت‌اللّه‏ آقای منتظری ـ دامت افاضاته

پیام جنابعالی تسکینی بود بر آلام تمامی کسانی که از شیطان بزرگ، امریکای حیله‏گر ضربه خورده‏اند. مردم آزادۀ جهان همیشه از ابرقدرت¬ها خصوصاً امریکای جنایتکار صدمه دیده‏اند و تا عزم خود را برای رویارویی با کفر و شرک جهانی و امریکای سلطه‏گر جزم ننمایند، هر روز شاهد جنایتی تازه خواهند بود.

مردم شریف ایران باید توجه کنند که امروز، روز مبارزه و جنگیدن با تمام شیاطینی است که حقوق حقۀ تمامی پابرهنگان جهان را صرف عیش و نوش و تهیۀ سلاح¬هایی می‏نمایند که برای همیشه حاکم دنیای گرسنگان باشند.

جنگ امروز ما، جنگ با عراق و اسرائیل نیست؛ جنگ ما، جنگ با عربستان و شیوخ خلیج فارس نیست؛ جنگ ما، جنگ با مصر و اردن و مراکش نیست؛ جنگ ما، جنگ با ابرقدرت¬های شرق و غرب نیست؛ جنگ ما، جنگ مکتب ماست علیه تمامی ظلم و جور؛ جنگ ما جنگ اسلام است علیه تمامی نابرابری¬های دنیای سرمایه‏داری و کمونیزم؛ جنگ ما جنگ پابرهنگی علیه خوشگذرانی¬های مرفهین و حاکمان بی‏درد کشورهای اسلامی است. این جنگ سلاح نمی‏شناسد، این جنگ محصور در مرز و بوم نیست، این جنگ، خانه و کاشانه و شکست و تلخی کمبود و فقر و گرسنگی نمی‏داند. این جنگ، جنگ اعتقاد است، جنگ ارزش¬های اعتقادی ـ انقلابی علیه دنیای کثیف زور و پول و خوشگذرانی است. جنگ ما، جنگ قداست، عزت و شرف و استقامت علیه نامردمی‌هاست.

رزمندگان ما در دنیای پاکِ اعتقاد و در جهان ایمان تنفس می‏کنند و مسلمین جهان هم که می‏دانند جنگ بین استکبار و اسلام است، جهانخواران را آرام نخواهند گذاشت و ضربه‏های خود را بر همۀ کاخ ‏نشینان وارد می‏کنند.

جنابعالی که یکی از ذخایر این انقلاب می‏باشید، با پشتیبانی از آقای هاشمی وقت خود را مصروف در ساختن دنیا[یی]از کرامت و بزرگواری نمایید و مردم شریف ایران نیز بدانند که این روزها دست¬های ناپاک شرق و غرب برای هدم اسلام و مسلمین در یکدیگر گره خورده است، باید نگذاریم که تلاش فرزندان انقلابی‏مان در جبهه‏ها از بین برود. برای برپایی احکام اسلام عزیز دست اتحاد به یکدیگر داده، محکم و استوار تا پیروزی اسلام حرکت کنیم.

مسئولین نظام باید تمامی همّ خود را در خدمت جنگ صرف کنند. این روزها باید تلاش کنیم تا تحولی عظیم در تمامی مسائلی که مربوط به جنگ است به وجود آوریم. باید همه برای جنگی تمام عیار علیه امریکا و اذنابش به سوی جبهه رو کنیم. امروز تردید به هر شکلی خیانت به اسلام است، غفلت از مسائل جنگ، خیانت به رسول اللّه‏- صلی اللّه‏ علیه و آله و سلم - است. اینجانب جان ناقابل خود را به رزمندگان صحنه‏های نبرد، تقدیم می‏نمایم.

انفجار هواپیمای مسافربری، زنگ خطری است برای تمامی مسافرتهای هوایی. باید با تمام وجود تلاش کنیم تا چنین صحنه‏های دردناکی پیش نیاید.

اینجانب به تمامی بستگان این فاجعه تسلیت عرض نموده و خود را در غم و اندوه از دست دادن عزیزانشان شریک می‏دانم. من به جنابعالی و تمام کسانی که برای رسیدن به هدف مقدس پیروزی اسلام تلاش می‏نمایید، دعا می‏کنم.

والسلام علیکم و رحمة‏اللّه‏

13/4/67

روح‏اللّه‏ الموسوی الخمینی

 

قربانیان این جنایت چه کسانی بودند؟

قربانیان این جنایت دارای تابعیت 7 کشور مختلف بودند. افرادی از اتباع کشورهای ایران، امارات، هند، پاکستان، یوگسلاوی، فرانسه و ایتالیا در ایرباس 655 حضور داشتند. تعداد 253 تن ایرانی که از این عده، تعداد 237 را مسافرین و 16 نفر دیگر را خدمه هواپیما تشکیل می دادند. از این تعداد، 37 مسافر غیر ایرانی که شامل 13 نفر اماراتی، 10 نفر هندی، 6 نفر پاکستانی، 6 نفر یوگسلاو، یک نفر فرانسوی و یک نفر ایتالیایی، در این فاجعه جان خود را از دست دادند. وابسته نظامی وقت پاکستان در تهران نیز در میان جان باختگان بود. در مجموع تعداد 66 کودک در این پرواز حضور داشتند.

 

نتیجه‌گیری

با در نظر گرفتن وقایع رخداده در ایام منتهی به 12 تیرماه 1367 و مداخله مستقیم آمریکا در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و رودرویی مستقیم با ایران و بررسی ادعاهای آمریکا در خصوص واقعه حمله به هواپیمای مسافربری ایرانی، حضور ناو وینسنس در آب¬های سرزمینی ایران-که بدون اجازه از سوی ایران بوده است- و در نظر قرار دادن نحوه عملکرد مجموعه پدافند هوایی ناو وینسنس در برابر ایرباس ایرانی، تجهیزات فنی ناو وینسنس، اعتراف به اشتباه عملکرد ناو وینسنس از سوی مقامات امریکائی، سابقه درگیری‌های آمریکا علیه ایران به ویژه در ماه‌های آخر جنگ و اقدام امریکا در پرداخت غرامت به خانواده قربانیان، می‌توان به این نتیجه قطعی رسید که حمله به هواپیمای ایرانی یک برنامه از پیش طرح ریزی شده بود و به هیچ وجه ادعای بعدی امریکائیان مبنی بر «اشتباه در تشخیص نوع هواپیما» صحت ندارد. 

فرمانده راجرز و کارکنان موثر ناو وینسنس از همان ابتدا هم می‌دانستند که هواپیمای ایرانی یک هواپیمای مسافربری است. با جمع بندی شواهد و مدارک موجود مشخص شده است که حمله به هواپیمای ایرانی با اطلاع از ماهیت هواپیما رخ داده است. لذا این عمل جنایت جنگی محسوب می¬گردد. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول اسامی مسافران پرواز 655 ایران ایر  در 12 تیرماه 1367

 

ردیف نام و نشان توضیح ردیف نام و نشان توضیح ردیف نام و نشان توضیح

1 محسن رضائیان

(کاپیتان) خلبان 101 محمد علی عرفی (تبعه هند) 201 حمیدرضا قیومی

2 محمد رضا امینی جزء مهندس پرواز 102 حیات تقی زاده کرمانی 202 ش عامری سیاهویی

3 شادمهر طالبی سرمهماندار 103 مرتضی قادری نژاد 203 الف عامری سیاهویی

4 کامران تیموری کمک خلبان 104 شاه جهان بخشی زاده 204 الف عامری سیاهویی

5 جلال نادری مهماندار 105 ف- قادری نژاد 205 معصومه عامری سیاهویی

6 میرزاعلی زارع لواسانی مهماندار 106 س- قادری نژاد 206 عبدالحسین قیائی

7 نقی ترابیان مهماندار 107 منیژه قاسمی 207 زازیلا لولاآور

8 مینا مویدالاتولیه متولی 108 مه لقا قرائی 208 امیرحسین قیایی

9 میر علی اکبر محسنی مقدم مهماندار 109 اسماعیل شب خیز 209 منادخت قیایی

10 ژاله بنائیان مهماندار 110 مریم سلماکی 210 امیدعلی بندی

11 حمید بدخشان نوری مهماندار 111 دُرمحمد سه بخش 211 حسن بندی

12 محمدرضا اکبر مقدم 112 یحیی علی عسکری موسی آبادی 212 ش بندی

13 علی شهبازی 113 عبدالله اسلامی 213 محمود بندی

14 سودابه ترابی نیا 114 یارعلی دهقانی مدیسه 214 مهناز بندی

15 حمید متولیان 115 سیدجواد موسوی حرخوی 215 اعظم بندی

16 حسین نیک ملکی 116 آمنه زنگنه 216 معصومه بندی

17 محمود دژبان پور 117 احمد عالی پور 217 م بندی

18 حسین امامی میبدی 118 ابراهیم پام 218 فاطمه نساءاژدهایی

19 کانتری دولاب 119 د- صالح 219 محمد دوزنده

20 حسین توکلی بامکان 120 عبدالله مدنی 220 ا- اسلوب

21 غلامحسین نوشادی 121 فاطمه کارگزار 221 ا- دوزنده

22 رجبعلی رضوان 122 فرید کارگزار 222 فاطمه مهماندار رضایی کهریزی(نیری)

23 محمد کاگربیده 123 فرهاد کارگزار 223 محمدرضا رضایی نیری

24 اردشیر خسروی فارسانی 124 عبدالرحمن ورساوه 224 محمدتقی رضائیان نیری

25 یدالله چشم میشی 125 خانم خ محمدکالی 225 ابراهیم انصاریان

26 لطف الله فیاض بارجینی 126 شهربان خانم اژدها 226 جواد آقایاری

27 حسین دهقان چناری 127 اکبر حسین پور 227 منصور امیدی

28 سهیلا دهقان چناری 128 یوسف خانی فری 228 موسی خبر

29 محمد صادق دهقان چناری 129 صدیقه قتالی 229 م- ح خبر

30 روح الله دهقان چناری 130 شمیسه قتالی 230 هادی خبر

31 فاطمه فریدزند 131 سیدمحمد قتالی 231 آمنه خبر

32 عیدمحمد نوروزی چلچه 132 خدیجه صدیقی 232 مرتضی خبر

33 عادفیه شاکری 133 سیدعبدالله شایعی موسوی 233 سکینه وحدانی

34 محمدرضا شفیع زاده 134 زینب قتالی 234 سیدعبدالرضا صمدی

35 امیر عابد شاهی 135 شمس الدین بهزادی 235 اشرف صمدی

36 حسن علی محمد (تبعه شارجه) 136 ولی زارع خورمیزی 236 سیده طاهره صمدی

37 فهد حسن همراه (تبعه شارجه) 137 مراد زارعی 237 فاطمه صمدی

38 فیصل حسن همراه (تبعه شارجه) 138 مرتضی سخایی 238 طیبه صمدی

39 فاطمه حسن همراه (تبعه شارجه) 139 ابوالفتح رشیدپور 239 بدریه شهداد ابراهیم (تبعه دوبی)

40 مکیه غلام علی 140 محمدعقیل بهزادی 240 ا - جامعی

41 فلاح حسن همراه (تبعه شارجه) 141 علی اصغر اکرمی 241 م- جامعی

42 کیومرث آقایی قیماسی 142 علی اصغر اکرمی اکرم 242 هدی خطیب

43 عبدالرحیم کمال 143 علی ملاح 243 احمد جعفرزاده بی بی نازنین

44 رضا کمانچی 144 سکینه ملاح 244 انتونیو کاپوتا(تبعه ایتالیا)

45 علی محمد مالک ثابت 145 رجبعلی محمدی 245 سیروس کشکولی

46 اسمالی حسین اریف 146 نعمت الله رضوی ارانی 246 علی کشکولی

47 اسفندیار شیروانی فیل آبادی 147 مرتضی تحویلیان 247 محمد کشکولی

48 محمد آسایش زارچی 148 علی مشجاعی 248 مریم اسدجعفری

49 عبدالله یوسفی چرمهینی 149 سیدحسین گنجی 249 عبدالله مراغی زاده

50 فریدون قدیمی مهینی 150 پروین گنجی ابراهیم آبادی 250 غلام عباس جعفری

51 بهادر سرفرازی 151 مژگان گنجی 251 زینب باقی زاده

52 شیرمحمد امیری 152 خلیل آریافر 252 رحمت پاکدامن

53 رحیم منتخبی اول 153 احمد گچینی زاده 253 فرشته ساعدی

54 جمعه احمدی 154 فاطمه میرگچینی 254 عفت خانوم شجاعی

55 روز خاتون سابقی نژاد 155 ابراهیم بیگی 255 میررحمت نقیب زاده جلالی

56 مریم مرادی پور فرزند 156 فاطمه زیدسرایی 256 سیمین محمد (تبعه شارجه)

57 غلامعلی بحرینی 157 پانته آ بیگی 257 فاطمه محمد (تبعه شارجه)

58 احمد علی زاده 158 پریسا بیگی 258 عارفه ارشاد (تبعه پاکستان)

59 احمد احمدی 159 دُرمحمد کهرازه 259 وجیهه ارشاد (تبعه پاکستان)

60 محمد شجیعی 160 بی بی ملک نارویی 260 اهریما ارشاد (تبعه پاکستان)

61 شمس علی عزیزی سورشجانی 161 فریبا کهرازه 261 منیر ارشاد (تبعه پاکستان)

62 گمشاد ابراهیم نژاد 162 سیدکامل انصاری 262 غلام رمضانی

63 احمد درستی 163 محمد قلی پور 263 سعید کمالی

64 مریم شناسی 164 حمل ریسباف 264 صدیقه هنر(کمالی)

65 رسول اسماعیل زهی قلعه بیدی 165 ولی محمد سیر سور رئیسی 265 مرید ارشد

66 محمدحسن شفیعی سورک 166 سیدعبدالرحیم ادسون 266 محمدحسین جدی

67 پنجشنبه اغول 167 رجبعلی فاصلی هامانه 267 کارنام ساتیانا رایانارائو (تبعه هندوستان)

68 آقاجان محمد باغبان 168 آرمان کهرازه 268 علی خدادادی

69 حسین زراعی مهرجردی 169 مسعود اتحاد 269 پروانه خواجه میرکی پور

70 مراد دهقانی سرجو 170 آسیه عطاری نژاد 270 زهرا ممدلی

71 نور محمد دهقانی 171 عایشه عبدالرحیم 271 کیوان دریس

72 اسماعیل لطیفی 172 منامحمد عبدالله عبدالرحمن (تبعه دوبی) از اعضای خانواده سرگرد عبدالعزیز رییس وقت پلیس دوبی 272 رایکومیلو کویچ (تبعه یوگسلاوی)

73 محترم لطیفی 173 وحیده محمد عبدالله عبدالرحمن (تبعه دوبی) از اعضای خانواده سرگرد عبدالعزیز رییس وقت پلیس دوبی 273 سیناد چیراک (تبعه یوگسلاوی)

74 حسن امامی 174 محمد عبدالله عبدالرحمن (تبعه دوبی)، از اعضای خانواده سرگرد عبدالعزیز رییس وقت پلیس دوبی 274 استافکو جاک (تبعه یوگسلاوی)

75 عبدالصمد دهقان زهی ناوک 175 محمدابراهیم شایان 275 داوک موبه جودیک (تبعه یوگسلاوی)

76 محمدعلی اطهری نجف آبادی 176 شهنود ریگی 276 یوگول جاب کرال جویچ (تبعه یوگسلاوی)

77 غلامعلی رستمی حیدرآبادی 177 خان محمد رهبر 277 سلوگودن نسکویچ (تبعه یوگسلاوی)

78 هیبت الله سلطانی سورکانی 178 عبدالله رهبر 278 رام کرام روکالا (تبعه هندوستان)

79 اقدس سلطانی 179 اسماعیل ریگی 279 کالا پانا روکالا (تبعه هندوستان)

80 عبدالشکور اسماعیل زهی 180 ابره ریگی 280 ایلی پروپاها (تبعه هندوستان)

81 تاج محمد محمد زهی 181 مسعود رهبر 281 یوکالاسمان رحمان (تبعه هندوستان)

82 سبزعلی پکوک 182 رقیه بی نیاز 282 شکری اولیایی

83 جمال الدین قنبرزهی گرگیج 183 سارا آوازه 283 س- جامعی

84 عیدو قنبرزهی گرگیج 184 محمد خراسانی پور 284 محمد خیر

85 یوسف احمدی فرد 185 لیلا آوازه 285 حسام حسن

86 شهاب عزیزی 186 زهرا خراسانی پور 286 محمد کارگزار

87 قدرت زراعی حیدرآبادی 187 فاطمه خراسانی پور 287 سیدفخرالدین قتالی

88 عبدالله شه بخش 188 پرویز یونسی 288 پرهام بیگی

89 غلامخان شه بخش 189 مراد رواق 289 آرمان بهزادی منش

90 ملک خارکوهی 190 حمیدرضا افضلی 290 زهرا رضایی نیری

91 گل محمد اسماعیلی 191 رجبعلی محمدخان

92 محمدبهاءالدین (تبعه پاکستان) 192 خالد محمد عبدالله عبدالرحمن (تبعه دوبی) از اعضای خانواده سرگرد عبدالعزیز رییس  وقت پلیس دوبی

93 یعقوب دهانی کنگی 193 احمد محمد عبدالرحمن (تبعه دوبی) از اعضای خانواده سرگرد عبدالعزیز رییس وقت پلیس دوبی

94 علی بخش ربیعیان صادق آبادی 194 صالح احمد عبدالله (تبعه دوبی)

95 آمنه زنگنه 195 هلن نری عیسی

96 کریم راد احمدزاده 196 حوریه رستگار

97 عزیز الحسن عرفی (تبعه هند) 197 سیدمحمدرضا بهزادی منش

98 وجیهه عرفی (تبعه هند) 198 سیدمحمدعلی بهزادی منش

99 ایران عرفی (تبعه هند) 199 احسان شهرزاد (تبعه پاکستان)

100 تاج حسن عرفی (تبعه هند) 200 اسحاق عامری سیاهویی

 

منابع:

 

**اسناد

*مجموعه اسناد مرکز اسناد ستاد تبلیغات جنگ در خصوص اصابت قرارگرفتن هواپیمای الجزایری، هواپیمای ایرباس 655 ایرانی و...

*مجموعه اسناد پدافند هوایی نیروی هوایی تحت عنوان «پدافندهوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، جلد8، وقایع سال 1367».

 

**کتب

*عسگری، شاداب، 1394، قرائتی جدید از هشت سال دفاع مقدس(ویژه اساتید، محققان، فرماندهان و دانشجویان)، تهران، انتشارات آتشبار، چاپ اول

*هاشمی، علیرضا، 1389، دفاع و سیاست؛ کارنامه و خاطرات سال 1366 هاشمی رفسنجانی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول

 

**فایل صوتی و تصویری مصاحبه

*فایل تصویری مصاحبه شهید سرلشکر منصور ستاری در خصوص پرواز ایرباس 655

*فایل تصویری مصاحبه دریادار بازنشسته ناصر سرنوشت در مستند تلوزیونی سراج (روشنگری) تهیه شده توسط گروه حماسه و دفاع شبکه یک سیمای ج.ا.ا

*فایل تصویری مصاحبه مهندس مجیدی مدیر عامل وقت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در مستند تلوزیونی سراج (روشنگری) تهیه شده توسط گروه حماسه و دفاع شبکه یک سیمای ج.ا.ا

 

**مقالات

*جهان‌فر، رضا، کرمی، فهیمه، 1392، مقاله « آشنایی با سامانه موشکی استاندارد (برد متوسط)» منتشر شده در همشهری آنلاین دوشنبه 3 تیر 1392، کد مطلب: 220135، به نشانی 

http://hamshahrionline.ir/details/216874

*کرمی، فهیمه، 1392، مقاله « زندگینامه شهید ستاری،فرمانده نابغه و پدافندی نیروی هوایی» منتشر شده در پرتال اطلاع رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران به نشانی http://www.aja.ir

 

** جراید و نشریات

*روزنامه جمهوری اسلامی، دوشنبه 6 تیرماه 1367، صفحه 3

*روزنامه جمهوری اسلامی، دوشنبه 13 تیرماه 1367، صفحه 10

*روزنامه اطلاعات، دوشنبه 13 تیرماه 1367

 

**سایت‌های اینترنتی

 

*خاطره روز 28 اردیبهشت سال 1366 آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی مندرج در http://hashemirafsanjani.ir

* « یک مقام سابق عراقی فاش کرد: جزئیات تازه از همکاری آمریکا با رژیم صدام در جنگ تحمیلی‌» منتشر شده در جام جم آنلاین شنبه 15 تیر 1387، شماره خبر: 100942878496، به نشانی 

http://www1.jamejamonline.ir/printable.aspx?newsnum=100942878496

*پایگاه خبری تحلیلی جنوب ایران به نشانی 

)http://www.jonoubiran.com/view/240

* خبرگزاری فارس به نشانی 

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930408001389

*ناگفته‌های جمع‌آوری اجساد ایرباس ایرانی در گفت‌وگوی فارس با دریادار سرنوشت، گفت‌وگو از: علی عباسی‌مزار و مهدی بختیاری، منتشر شده در خبرگزاری فارس به نشانی 

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930408001389

*سایت اینترنتی تاریخ ایرانی به نشانی  http://tarikhirani.ir/

*پایگاه اطلاع رسانی هاشمی رفسنجانی به نشانی  http://hashemirafsanjani.ir 

*«خاطرات هاشمی از حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران و نامه منتظری » منتشر شده در سایت تحلیلی خبری عصر ایران به نشانی

   http://www.asriran.com/fa/news/283255

*http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930308000038

 

*پایگاه اینترنتی مطالعات مدیریت بحران به نشانی 

http://www.bohraan.com/NewsDetail.aspx?itemid=2150

 

*لیست اسامی قربانیان فاجعه 12 تیر ماه 1367 منتشر شده در پایگاه اینترنتی 655 به نشانی

http://ir655.ir/content.php?page=news&id=44