مجموعه گزارش‌های محرمانه انگلیسی‌ها از شخصیت‌های ایرانی

خبرگزاری فارس- مهناز سعیدحسینی: ایرانی‌ها مدت‌ها است که انگلیس و انگلیسی‌ها را عامل فتنه و اتفاقاتی می‌دانند که در داخل کشور می‌افتد و این عقیده تا بدانجا پیش رفته است که ریشه همه اتفاقات ناخوشایند را انگلیس‌ها بدانند و بگویند کار، کار انگلیسی‌ها است. البته تشخیص ریشه این دخالت‌ها چندان هم بی‌پایه و اساس و صرفا برپایه ظن و گمان نیست.

ما چیزهایی دیده‌ایم به قول معروف دم خروس از پس وقایعی بیرون زده که دیگر  قسم حضرت عباس انگلیسی ها را باور نمی‌کنیم. اما این دخالت‌ها و تاثیر گذار بودن آنها در چه چیزی ریشه دارد؟ جواب این سوال بدیهی مشخص است؛ اطلاعات . دیگر امروز کسی نیست که نداند گردآوری اطلاعات درباره امور داخلی کشورها برای دولت‌هایی که در پی حفظ منافع خود در آن کشور هستند، چه قدر ضروری است و همین اطلاعات باعث به ثمر رسیدن نقشه ها و پیشبرد اهداف دولت‌های سلطه جویی چون انگلیس در کشورهای دیگر شده است و همواره ماموران سیاسی و کارگزاران دولت انگلیس سردمدار و پیشگام سایر کشورها در جمع آوری اطلاعات بوده‌اند و این رفتار انگلیسی‌ها در اوایل سده نوزدهم میلادی و همزمان با گسترده تر شدن روابطشان با ایران از یک سو و اجرای یک نظام اداری در وزارت امور خارجه انگلستان از سوی دیگر باعث شد که این گردآوری اطلاعات نظم و نسق بهتری پیدا کند و در قالب گزارش‌هایی تهیه شود.

این مطالب در ابتدا شامل اطلاعات، اظهارنظرها و توصیه‌های بسیار ضروری درباره رخدادهای سیاسی و اجتماعی می‌شد و در طول زمان جامع‌تر و کامل‌تر شد. البته در میان این مستندات شجره نامه‌ها و گزارش‌های تهیه شده در مورد خاندان‌ها، برگزیدگان سیاسی، نظامی، ‌اقتصادی، مذهبی و وضعیت اجتماعی و اقتصادی و اخلاقی آنها جایگاه ویژه‌ای دارد. این اطلاعات ابتدا درباره شخصیت‌های درجه اول ایران گردآوری می‌شد اما با گذشت زمان شمول بیشتری یافت تا جایی که در اوایل قرن بیستم جورج چرچیل دبیر شرقی سفارت بریتانیا که ماموری فعال و کارآزموده بود، توانست جلد دیگری به گزارش‌های گردآوری شده پیش از آن، از سران و شخصیت‌های ایرانی گردآوری کند. او این مطالب را برای استفاده ماموران و فرستادگان «دولت اعلی حضرت پادشاه انگلیس »تهیه می‌کرد که کاملا سری و محرمانه بودند. او در محافل و انجمن‌ها و حتی مجلس شورای ملی حاضر می‌شد و گزارش و خلاصه‌ای از اتفاقات پیش آمده را ثبت می کرد.

بخشی از کتاب «رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی» نتیجه گزارش‌ها و اطلاعاتی است که چرچیل از شخصیت‌های ایرانی گردآوری کرده است.

بخش دیگر این کتاب به پژوهش‌های مشابه لوئی رابینو اختصاص دارد که شرح مختصری از دیپلمات‌ها و کنسول‌ها و فرستادگان نظامی و بازرگانی ایرانی و انگلیسی تهیه کرده است. پدر رابینیو مدیر بانک شاهنشاهی ایران بود. او مدتی در این بانک کار کرد و سپس در شهرهای مختلف ایران به خدمت کنسولگری انگلیس درآمد و  نتیجه تحقیقاتش درباره ایران چند جلد کتاب شده است.

بخش دیگر از مطالب کتاب نوشته‌ها گزارش‌های سر ریدر ویلیام بولارد است که از سال 1939 به مدت 6 سال در ایران به سر برده است. میزان دخالت‌های او در امور داخلی ایران حد و مرزی نداشت تا جایی که هیچ یک از سفیران و وزیر مختاران انگلیس در ایران تا آن زمان چنین حق و حقوقی برای خودشان قائل نبودند. بولارد تقریبا هر سال شرح حال رجال و گزیدگان اجتماعی ابران را با ذکر محرمانه بودن آن برای وزارت امور خارجه و دیوان هند در لندن ارسال می‌کرد که بخشی از گزارش‌های بولارد مطالب این کتاب را تشکیل می‌دهند و سرانجام نتیجه فعالیت‌ها این سه فرد انگلیسی در ایران کتابی شده است که آنها تک تک افراد نامدار ایران در دوره پهلوی و قاجار را شناسایی کرده و در گزارش خود آورده اند. چرچیل و رابینو برخلاف بولارد  صرفا به موقیعت اجتماعی و سمت‌های رسمی مقامات ایرانی توجه داشته‌اند  اما چرچیل در پاره‌ای موارد به شرح دودمان خاندان‌های ایرانی و اقوام و سوابق تاریخی آنها نیز می‌پردازد.

اطلاعات این کتاب را غلامحسین میرزا صالح به فارسی ترجمه کرده است و نام افراد آمده در این گزارش‌ها به ترتیب حروف الفبا در کتاب گردآوری شده است. همچنین در کتاب مترجم ذکر کرده است که اطلاعات آمده درباره هر فرد توسط کدامیک از از گزارشگران گردآوری شده است.

انتشارت معین این کتاب را در 456 صفحه با قیمت 18هزار تومان منتشر کرده است.