زندگینامه آیت‌ الله العظمی میرزا هاشم آملی

روز 7 اسفند 1371 آیت الله میزرا هاشم آملی در سن ۹3 سالگی درگذشت.

میرزا هاشم لاریجانی در سال ۱۲۷۸ در روستای پردمه لاریجان شهر آمل، به دنیا آمد. وی در دوران کودکی، به فراگیری ادبیات عرب و مقدمات علوم پرداخت و تحصیلاتش را در لاریجان، تهران، قم و نجف تکمیل کرد.

آیت‌الله آملی سیزده ساله بود (۱۳۳۴ ق) که برای ادامة تحصیل به حوزة پررونق تهران عزیمت کرد و به مدرسه علمیه سپهسالار که زیرنظر آیت‌الله مدرس اداره می‌ شد شتافت و مورد توجه و عنایت ویژه آن بزرگوار قرار گرفت و این مدت دوازده سال به طول انجامید، کیفیت آشنایی و بذل توجه مرحوم شهید مدرس به ایشان را از زبان خودشان بشنویم:
تا سیزده سالگی در آمل بودم و بعد به تهران آمدم جوان غریبی در شهر بودم، نزد مرحوم استاد شیخ حسین نوائی برخی علوم عربی را فرا گرفتم و در مدرسة سپهسالار سکونت داشتم. این مدرسه بسیار نامنظم بود پس از مدتی مرحوم مدرس عهده‌دار مدیریت آنجا شد و تمام آقازاده‌هائی را که اهل کار و تدریس نبودند از مدرسه اخراج کرد و امتحانات سختی را برای ورود به مدرسه قرار داد، وقتی به من برخورد فرمود: چه می‌خوانی؟ گفتم اسفار می‌ خوانم عجب کرد و پرسید: تو با این سن اسفار می‌خوانی! گفتم: بلی، وقت امتحان روشن می‌ شود او از من امتحان گرفت و من خیلی خوب از عهده برآمدم. از آن به بعد مورد توجه مرحوم مدرس قرار گرفتم و حجرة مناسبی به من داد که به تنهایی از آن استفاده می‌ کردم و ماهی پنج تومان برایم مقرری تعین کرد و به خادم مدرسه هم گفته بود تا در شستن لباسها و تهیه خوراک به من کمک کند. آنقدر خوشحال شده بودم که شاید آن شب از خوشحالی خوابم نبرد، مجدانه مشغول تحصیل بودم، درس فلسفه، رسائل، مکاسب و مقداری از درس خارج را در تهران فرا گرفتم ... .

وی در سال ۱۳۰۵ به قم رفت و در آنجا در درس عبدالکریم حائری یزدی، محمد حجت کوه‌کمری، محمدعلی شاه‌آبادی و محمدعلی حائری قمی حاضر شد و در مدت 6 سال از آنان بهره برد.

وی در این مدت دروس فقه، اصول، رجال، حدیث، فلسفه و عرفان را فرا گرفت. پس از دریافت اجازه اجتهاد از دو استاد بزرگوارش آیت اله حایری و آیت اله حجت برای بهره‌وری از محفل پر رونق درسی بزرگان حوزه نجف رهسپار آن دیار شد و پس از زیارت مرقد مطهر باب علم نبی امیرالمؤمنین علی (ع) و طلب توفیق از آن حضرت در مدرسه بزرگ آخوند، سکنا گزید و در درس فقه و اصول آیه اله سیدابوالحسن اصفهانی حاضر شد و ابواب طهارت و حج و بیع را از ایشان فرا گرفت و همزمان در درسهای آیات عظام نائینی و آقا ضیاء عراقی نیز شرکت جست و علاوه بر درس اصول، ابواب فقهی صلات و اجاره و غصب و بیع و قضا را از آقا ضیاء عراقی و معاملات را از میرزای نائینی فرا گرفت.

ایشان پس از مدتی مورد توجه بسیار مرحوم آیت الله آقا ضیاء عراقی قرار گرفت تا بدانجا که از نزدیکان و اصحاب استنقای ایشان گردید و در تدوین حاشیة دوم محقق عراقی بر عروه الوثقی نقش به سزایی داشت. معظم له خود می‌فرمود: ارتباط مرحوم آقا ضیاء عراقی با من بیش از ارتباط استاد با شاگردش بود، بسیاری از اوقات پس از درس همراه ایشان بودم و اشکالات خود را تصحیح می‌کردم حتی برخی از شبها در منزل آقا ضیاء می‌خوابیدم ایشان نیمه شبی مرا بیدار کردند و فرمودند: فکری به ذهنم رسیده است آن را بنویسید. و نیز می‌فرمود: علاقه مرحوم آقا ضیاء به ما به حدی بود که تا زمانی که ما در درس ایشان حاضر نمی ‌شدیم درس را شروع نمی‌ کردند حتی ما شاگرد خانگی آقا ضیاء بودیم ما درس ایشان را سر حرف می‌آوردیم تا بفهمیم مطلب استاد چیست ... .

مرجع فقیه پس از سی سال اقامت در جوار مرقد امیرالمؤمنین علی(ع) به عزم دیدار اقوام و صلة ارحام و سکونت در حوزة علمیه قم ، راهی ایران شد،  وی با استقرار در قم، به تدریس خارج فقه و اصول روی آورد و بیش از سی سال ابواب گوناگون فقه چون، طهارت، صلات، بیع، خیارات و شش دورة کامل اصول را تدریس نموده و تشنگان دانش و معارف اهل بیت(ع) را از سرچشمه زلال علوم خویش سیراب ساخت .   یکی از  شاگردان ایشان دربارة کیفیت تدریس مرحوم آیت‌اله العظمی آملی می‌گوید : از آنجا که استاد ما اصولی بسیار ماهری بودند، درس فقه ایشان آکنده از تحقیقات اصولی بود و دیدگاه خویش را با ذکر تحقیقات اعاظم علمای پیشین و معاصر خود ذکر می‌کردند ایشان هر وقت وارد مطلبی شده و بحث را آغاز می‌کردند تحقیق آن مطلب را از همان اول بیان می‌کردند و تا آخر هم بر روی آن مبنا ایستادگی کرده و ادله مخالفین را به نقدی کشید، معظم له در تدریس خود نظرات موافق را کمتر نقل می‌نمود و اگر از بزرگان مطلبی نقل می‌کرد بیشتر برای نقد و بررسی بود آقا خودشان را مقید کرده بودند که قبل از تدریس حتماً درس را مطالعه و یادداشت نموده و دفترچه‌ای داشتند که بحثها را در آن تنظیم کرده و بعد به جلسه درس تشریف می‌آوردند. آقا به ساعت آغاز و انجام درس بسیار مقید بودند و حتی برای محظورات شاگردان زمان درس را تغییر نمی‌دادند و به رفع اشکالات شاگردان نیز اهتمام می ‌ورزیدند، ‌ایشان خود را در فقه و اصول فدا کردند و هر چه داشتند در غالب این دو علم پیاده کردند معظم له همیشه تأکید داشتند که روی فقه و فقاهت که مبنای اسلام و مرکز ثقل علوم اهل بیت است کار کنید، روش آن بزرگوار این بود که بیشتر به فکر کردن در اطراف مطلب مورد بحث خود اهمیت می‌داد، ایشان در رویه فکری پیرو شیخ انصاری بوده و در فهم و جمع روایات ائمه اطهار(ع) در احکام الهی دقت تام می‌نمود. آنجا که درس اصول معظم له به مباحث فلسفی مربوط می ‌شد بهتر از عهده بر می ‌آمدند مثلاً در بحث طلب و اراده، جبر و اختیار قاعده ‌الواحد لایصدر منه الّا الواحد بسیار جالب بحث می ‌نمودند، درس ایشان یک درس جامع اصولی و فلسفی بود ...

آیت اله العظمی هاشم زاده آملی در راه نشر و گسترش دانش آل محمد(ص) از هیچ کوششی فروگذار نکرد وبیش از پنجاه سال به تدریس علوم اهل بیت همت گماشت و در کنار تدریس، به تألیف و تحقیق نیز دست یازدید و هماره بیش از تدریس مباحث طرح شده را به زیبائی نگاشته و پس از آن به القای درس می‌پرداخت که برخی از تألیفات ایشان از رهگذر همین خصیصه اکنون برجای مانده است، آنها عبارتند از: کتاب الطهاره ، کتاب الصلاه ، کتاب الصوم ، کتاب الرهن و الاجاره ، کتابُ العین ، خیارات ، رساله فی النیه ، تقریرات درس صلاه مرحوم آیت الله العظمی حایری ، تقریرات درس فته آیت الله آقاضیاء عراقی (صلات، اجاره، غصب، بیع و قضا) ، بدایع الافکار، تقریرات درس اصول مرحوم محقق عراقی ،  تقریرات درس اصول مرحوم آیت الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی ، حاشیه بر شرح چغمینی در علم هیئت ، حاشیه بر التحصیل بهمینار در حکمت منطق و ...

آیت الله میزرا هاشم آملی در سن ۹3 سالگی پس از پشت سر گذاشتن سکته‌ا‌‌ی ناقص و یک دوره بیماری، عصر روز جمعه ۷ اسفند ۱۳۷۱ درگذشت.  پیکر پاک آن اسوه علم و تندیس ایمان، عصر روز شنبه هشتم اسفند ۱۳۷۱ بر روی دست دههاهزار نفر از علما و فضلای حوزه علمیه و مردم سوگوار قم و آمل به سوی صحن حضرت معصومه (س) تشییع شد و در حرم مطهر آن حضرت به خاک سپرده شد.