قیام قم

نام قم به عنوان شهری مقدس و مذهبی که در بردارنده قلب تپنده تشیع یعنی حوزه علمیه است همواره با قیام همراه بوده است. مکانی که رهبران مذهبی جامعه به مثابه پایه و ستون های استواری همواره به مانند سد سدیدی در مقابل استعمار و استکبار قد علم کرده اند. جایی که به جرات می توان آن را پایگاه اصلی انقلاب اسلامی به شمار آورد. چرا که جرقه نهضت بزرگ اسلامی توسط قائد اعظم، امام خمینی (ره) در این شهر زده شد و پس از آن مستمر و مداوم آتش انقلاب لهیب کشید تا اینکه در 22 بهمن ماه 1357 تمام ایران و چه بسا جهان را روشن ساخت. از جمله شعله های روشنی بخش نهضت اسلامی در این شهر مقدس قیام تاریخی 19 دی ماه 1356 است. قیامی که خود و پیامدهایش سلسله وار تا پیروزی انقلاب اسلامی تداوم یافت. در این مقال به اختصار به شرح واقعه و پیامدهای این قیام عظیم پرداخته خواهد شد. ‏
هر چند ریشه و زمینه های قیامی بزرگ علیه ظلم و جور طاغوت در سراسر ایران و بویژه شهری مهم و دوران سازی چون قم و جود داشت اما از نظر تاریخی قیام 19 دی ماه 1356 قم در پاسخ به گستاخی رژیم و اهانت به ساحت روحانیت و به طور مشخص امام خمینی بر پا شد. ماجرا از این قرار بود که در 17 دی ماه مقاله‌ای با عنوان ارتجاع سرخ و سیاه در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید. دراین مقاله که نویسنده آن، احمد رشیدی مطلق معرفی شده بود، گستاخانه و بی پروا، بی حجابی، فضیلت و حجاب، کهنه پرستی و ارتجاع معرفی و به ساحت مقدس امام خمینی(ره) توهین گردیده بود. هر چند نویسنده اصلی مقاله مشخص نبود اما آنچه هویدا بود و مردم در همان زمان به صرافت آن را دریافتند و مدتی بعد اسناد و مدارک و اعتراف های کارگزاران رژیم پهلوی بر آن صحه نهاد اینکه، شاه در چاپ مقاله، نقش اساسی داشته است. ‏
به هر تقدیر، پخش روزنامه اطلاعات و رسیدن آن به شهر قم، کافی بود تا قم بار دیگر قیام کند. با انتشار مقاله مزبور مدرسین حوزه علمیه قم در بیت آیت الله حسین نوری همدانی گرد آمده و برای پاسخی دندان شکن به این اهانت و گستاخی به شور پرداختند نتیجه مشورت تعطیلی درس های حوزه بود. متعاقب این تصمیم و در صبح روز هجدهم دی ماه، طلاب با تشکیل اجتماع بزرگی، تظاهرات و راهپیمایی خود را آرام به سوی منازل مراجع آغاز کردند و با تجمع در مقابل منازل ایشان، شعار هایی به حمایت از امام خمینی (ره) سر دادند. نیروهای امنیتی رژیم، با یورش به صف تظاهر کنندگان، اقدام به متفرق کردن و ممانعت از راهپیمایی کردند. با این حال عده ای از طلاب در برابر بیت آیت الله العظمی گلپایگانی تجمع کردند و ایشان برای آنان سخنرانی کردند. پس از آن راهپیمایان به سمت بیوت آیات عظام رفتند و به سخنرانی آنان گوش کردند. مردم و بویژه بازاریان قم با دیدن حرکت انقلابی طلاب و روحانیون تصمیم به تعطیلی مغازه های خود در روز 19دی و انجام راهپیمایی گرفتند.‏
روز نوزدهم دی، ساواک و شهربانی به کمک نیروهای کمکی که از تهران وارد قم شده بودند، در سطح شهر،بویژه درحوالی مدارس علمیه و مرقد حضرت معصومه (س) متمرکز شدند. قشرهای مختلف مردم و طلاب، در میدان آستانه تجمع کردند و دوباره راهپیمایی به سوی منازل علمای حوزه آغاز شد. نخست، به بیت آیت الله میرزا هاشم آملی رفتند. ایشان، در سخنانی به بیان عظمت و شخصیت والای امام خمینی(ره ) پرداخته و هیئت حاکمه و رژیم پهلوی را مورد نفرت روحانیت و ملت برشمرد. نیروهای رژیم ،با آرایش ضد شورش و نفربرهای نظامی در خیابان ها آماده شده بودند.‏
هنگام عصر، مردم و طلاب،اجتماع کردند و به طرف خانه آیت الله نوری حرکت کردند. سپس در حالی که جمعیت می خواستند از طریق خیابان ساحلی به خانه آیات سلطانی طباطبایی و مشکینی بروند، یکی از مأموران، شیشه بانک صادرات را شکست و به همین بهانه،اسلحه ها به طرف مردم، نشانه گیری وتیراندازی شروع شد. با بر زمین افتادن تعدادی از مردم، جمعیت در کوچه های اطراف پناه گرفتند و با هر آنچه به دست می آوردند، مقابل مأموران مسلح رژیم ایستادند. جنگ و گریز تا ساعاتی ازشب ادامه یافت.در این روز،دستکم شش نفر شهید و ده ها تن زخمی شدند. ‏ از جمله نمود های جالب توجه در قیام 19 دی ماه در قم حضور دانش آموزان در راهپیمایی بود. توضیح اینکه عصر روز نوزدهم و درحالی که آفتاب این روز رو به افول بود، دانش آموزان دبیرستان های قم، با غرور و شهامت، به صف روحانیون و طلاب پیوستند. نماز جماعت مغرب و عشا در مسجد اعظم برگزار شد و پس از نماز،طلاب و دانش آموزان و مردم همراه و همدل و همصدا با یکدیگر،فریاد زدند: "مرگ بر این حکومت یزیدی"،"مرگ بر این حکومت پهلوی" "دانش آموز، روحانی!پیوندتان مبارک."‏
پس از قیام 19 دی در قم، امام خمینی (ره) که در شهر نجف در تبعید به سر می برد، با لحنی شدید به رژیم پهلوی هشدار داد و آشکارا حکومت ستمشاهی را به مبارزه طلبید، امام در فرازی از بیانات خود که در اول بهمن ماه 1356 انتشار یافت، فرمودند: "من متحیرم که این فاجعه را‌... به کی باید تسلیت بگویم. آیا به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین (ع)، به حضرت حجت (سلام الله علیه) تسلیت بگویم یا امت اسلام، به مسلمین، به مظلومین در تمام اقطار عالم تسلیت بگویم یا به ملت مظلوم ایران ... یا به اهالی قم محترم، قم داغدیده ها، تسلیت بدهم ... یا به حوزه های علم و علمای اعلام ... به کی باید تسلیت گفت و از کی باید تشکر کرد در این قضایا که برای اسلام پیش می آید و این ملت بیدار ایران در مقابل این مصیبت ها استقامت می کند، کشته می دهد، هتک می شود. بی جهت و بدون هیچ مجوزی مردم را به مسلسل بستند ... ملت ایران ملت بیداری است. در عین حالی که این همه ظلم می بیند، کشته می دهد ... مقاومت می کند، ایستادگی می کند و این ایستادگی به نتیجه خواهد رسید هیچ اشکالی نیست که بعد از اینکه ملت ها بیدار شدند و بعد از اینکه زن ها قیام کردند بر ضد دولت و بر ضد این جباران یک همچو ملتی پیروز می شود. ان شاء اللّه."‏
قیام عظیم 19 دی ماه قم نتایج و پیامد های مهمی در پی داشت. اولین پیامد قیام فردای قیام و در شهر قیام چهره نمود. روز بیستم دی، طلاب در جلسات درس خود حاضر نشدند و حوزه، خود به خود تعطیل شد. مدرسان و علما با یکدیگر مشورت کردند تا اطلاعیه ای درمحکومیت کشتار مردم و طلاب صادر کنند.اطلاعیه نوشته شد و به امضای علمای وقت رسید و سپس منتشر شد.
طی این اطلاعیه،ضمن محکوم کردن کشتار مردم، این پرسش مطرح شدکه: "آیا فضای باز سیاسی به این معناست که اگر کسانی به مطالب غیر حقیقی روزنامه ها اعتراض می کنند، در برابر گلوله قرارگیرند؟!" علاوه بر این، این واقعه عظیم و حمایت گروههای مختلف مردمی در تهران و برخی شهرها، در ابراز همدردی با آن، نفوذ و محبوبیت حضرت امام را مضاعف ساخت. به دنبال قیام قم، مدارس عالی و دانشگاه های کشور با اعتصاب و تظاهرات دامنه اعتراضات را گسترش دادند. این قیام عظیم باعث کنار رفتن پرده های فریب و نیرنگ شد، به گونه ای که از این پس شعار اصلی و تکیه کلام مردم " مرگ بر شاه " بود. پوشالی بودن تبلیغات حکومت شاهنشاهی برای ملت برملا گردید و ثابت شد که تا چه اندازه از حرکت های مذهبی هراس به دل دارند.‏اما یکی از ملموس ترین نتایج این قیام تاریخی به جریان انداختن حرکت های مداوم مردمی علیه رژیم بود که به صورت برگزاری چهلم های پی در پی به وقوع پیوست به گونه ای که چهل روز پس از قیام عظیم مردم در قم مردم تبریز به مناسبت چهلم قیام قم به پا خاستند و حماسه ای دیگر را در تاریخ به ثبت رساندند و چهل روز پس از آن مردم در نقاط مختلف در چهلم شهدای قیام تبریز به سوگ نشستند. سوگی که در نهایت طاغوت و طاغوتیان را عزادار ساخت.‏