«14 اسفند» اوج هماهنگى بنى ‏صدر و سازمان مجاهدین خلق

در 14 اسفند ماه 1359، مراسم سخنرانى بنى‏ صدر در دانشگاه تهران ـ به مناسبت بزرگداشت دکتر مصدق ـ جنجال بزرگى را به‏ وجود آورد. لیبرالیست‏ها و مائوئیست‏ها (حزب رنجبران) و مجاهدین خلق، میتینگ تحریک‏ آمیزى را راه‏ اندازى کرده و افراد مسلح به چاقو، کمربند و پنجه بوکس را در اطراف و اکناف محوطه دانشگاه گمارده بودند تا در صورت فریاد شعار مخالفان، آنها را سرکوب نمایند. برنامه مراسم چهارده اسفند با تمهیدات و فضاسازى‏ هایى بعد از سخنرانى غوغاگرانه 22 بهمن بنى ‏صدر در میدان آزادى و سخنرانى‏ هاى همراه با درگیرى 4 نماینده نهضت آزادى در امجدیه در هفتم اسفند، و هماهنگى گروه‏هاى مؤتلف وى طراحى شده بود. روزنامه انقلاب اسلامى بدون ذکر نام گروه‏هاى مارکسیست و مائوئیست اسامى گروه‏هاى اصلى را که براى شرکت در این مراسم اعلام آمادگى و مشارکت کرده بودند به این شرح انتشار داد:

«جاما، نهضت آزادى ایران، حزب ملت ایران، سازمان مجاهدین خلق ایران، انجمن تعاون هنر مردمى ایران، جمعیت ملى استادان دانشگاه‏هاى ایران.»

 در زمین چمن دانشگاه سخنرانى شروع شد و کف زدن‏ها و سوت زدن‏ هاى متوالى رییس جمهور را به وجد آورد. شعار «مرگ بر ارتجاع» و «درود بر بنى ‏صدر» فضا را پر کرده بود. ناگهان درگیرى کوچکى در گوشه محوطه بین مخالفان و موافقان شروع شد و دو طرف به جان هم افتادند. طرف مجاهدین و بنى‏ صدر این بار با هماهنگى و انسجام بیشترى در درگیرى شرکت و مخالفان را به شدت کتک زدند و سرکوب کردند. درگیرى به بیرون از دانشگاه و خیابان‏ها کشیده شد. رییس جمهور هم از پشت میکروفون دستور سرکوب مى‏ داد و بین مردم و مجاهدین خلق و هواداران بنى‏ صدر چیزى شبیه جنگ رخ داد. خیابان‏ هاى اطراف دانشگاه تهران تا ساعت‏ ها حالت جنگ زده داشت. هواداران سازمان، حزب رنجبران و احتمالاً گروه‏ هاى مخالف دیگر در مسیر خیابان‏ها به بعضى فروشگاه‏ها، ماشین‏ هاى دولتى و حتى پلیس حمله کردند. بعضى شخصیت‏هاى سیاسى، وکلاى مجلس و افسران پلیس در این ماجرا مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. با زحمت زیاد پلیس بعد از ساعت‏ها همکارى با کمیته و سپاه بر اوضاع شهر مسلط شد. از فرداى آن روز تحلیل‏ها و تفسیرها شروع گردید. هرکس نظرى مى‏ داد و در جمع، همه محکوم مى ‏کردند و روز 14 اسفند 59 به عنوان نقطه عطفى در اتحاد لیبرالیسم، مجاهدین خلق و مائوئیست‏ها ثبت شد.

سازمان مجاهدین با برنامه‏ ریزى قبلى و تدارک کافى، گروه‏هاى بیست تا سى نفره میلیشیا را براى شرکت در مراسم چهارده اسفند سازماندهى کرده بود. افرادى که ورزیده ‏تر و داراى هیکل درشت ‏تر از دیگران بودند به عنوان گروه ضربت انتخاب شده بودند.  در جمع ‏بندى درون گروهى بعد از مراسم، مسئولان سازمان گفتند که «در داخل دانشگاه خوب کتک زدیم ولى در خارج از دانشگاه بعضى از میلیشی ها کتک  خوردند.»  رجوى هم در یک تحلیل درون گروهى اظهار داشت که هدف اصلى سازمان از مشارکت در مراسم 14 اسفند و درگیرى‏هاى سازماندهى شده آن، «قدرت نمایى» در مقابل نهادهاى انقلابى بود.

حوادث چهاردهم اسفند 59 ، علنی شدن پیوند گروه‏ هاى ضدنظام با بنى ‏صدر

بعداز چالش‏ها و فراز و نشیب‏هاى مربوط به معرفى کابینه و دولت به مجلس شوراى اسلامى، بنى‏ صدر در سخنرانى 17 شهریور 1359 در میدان شهدا، سخنانى ایراد کرد که منشأ بسیارى از مسائل بعدى شد.

 وى با اشارات و کنایات روشن، نیروهاى پیرو خط امام بویژه رهبران قواى مقننه و قضائیه و روحانیان منتقد خود را مورد حمله قرار داد و فضاى سیاسى کشور را به شدت ملتهب و متشنج ساخت.

    چندى بعد بنى‏ صدر در سخنرانى روز عاشورا، که در میدان آزادى انجام شد، هماهنگ با تبلیغات سازمان مجاهدین خلق و سایر گروه‏هاى معاند، اتهام شکنجه در زندان‏ها را به شکلى کاملاً تهییج‏ آمیز و تحریک کننده مطرح ساخت.

    جنجالى که بنى‏ صدر در مورد زندان‏ها و شکنجه به پا کرد، در روزنامه‏ ها ـ بخصوص نشریات گروه‏ها ـ گسترش یافت. در این میان، نیروهاى تغذیه‏ کننده بنى‏ صدر ـ یعنى مجاهدین خلق ـ حداکثر بهره ‏بردارى را  از این امر کردند و تا ماه‏ها بعد فضاى کشور را به این مسئله و بحران ‏آفرینى‏ هاى خود آلودند.

    پس از انتشار بیشتر گزارش‏هاى ادعایى مربوط به شکنجه و اوج‏گیرى تبلیغات سیاه داخل و خارج در این خصوص، آیت ‏اللّه‏ موسوى اردبیلى دادستان کلّ کشور نتیجه دیدار با امام خمینى را چنین اعلام نمود:

«امام اینجانب را مأمور فرمودند تا هیئتى را براى رسیدگى به وضع زندان‏ها تشکیل دهم و نماینده‏ اى نیز از جانب ایشان در این هیئت عضویت دارند. امام از شایعه شکنجه سخت ناراحت بودند و فرمودند: «هیئت باید با قاطعیت از تمام زندان‏ها بازدید نموده، در صورت ثبوت شکنجه، باید شکنجه‏ گر قصاص شود.... ما انقلاب کردیم تا آنچه در زندان‏هاى زمان شاه معدوم مى‏ گذشت، دیگر صورت نگیرد. اگر چنین چیزى درست باشد، یقیناً امام و ملّت ایران این موضوع را نخواهند بخشید. »

    هیئت تحقیق تشکیل شد و به بررسى امر پرداخت. اعضاى آن عبارت بودند از: حجت‏الاسلام محمد منتظرى از جانب امام، على‏ محمد بشارتى جهرمى از جانب مجلس، دکتر افتخار جهرمى از سوى شوراى نگهبان و حسین دادگر دادستان تهران از سوى شوراى عالى قضایى.

     کار هیئت مزبور ماه‏ها به طول انجامید و همه زندان ‏هاى کشور ـ بدون استثنا ـ مورد بازدید آن قرار گرفت. در پایان تحقیقات، شهید منتظرى نماینده امام چنین اظهارنظر کرد:

«نظام حاکم بر بازجویى‏ ها و بازپرسى و دادگاه‏ها و زندان‏ هاى ما، به هیچ وجه مبتنى بر شکنجه نیست و اگر موارد معدودى دیده شده، بطور استثنایى و از سوى افراد غیرمسئول بوده است. اتهام وارده به روش بازجویى و بازپرسى از طرف یکى از مقامات کشور، به هیچ وجه صحیح نیست.»

    دادستان عمومى تهران نیز، در خاتمه تحقیقات، اظهار داشت:

«زندانیان پیش از هر چیز از بلاتکلیفى و یا در انتظار عفو بودن خودشان مى‏ گفتند و اینکه اصلاً شکنجه وجود ندارد و چرا این سؤال را مى‏ کنید.»

    در پاییز و زمستان سال 59، به رغم گسترش ابعاد جنگ دفاعى ایران در مقابل تجاوز همه‏ جانبه عراق، فضاى سیاسى کشور با تشنجات و درگیرى‏ هاى سازمان و دفتر بنى‏ صدر و سایر گروه‏هاى مؤتلف  وى به شدت بحرانى شده بود. حوادث و اتفاقات مشکوکى در مناطق مختلف موجب افزایش هیجان‏ها و دشمنى‏ ها در تمام سطوح و اقشار جامعه مى‏ گشت. در تهران و کرمان دو نفر در خلال این گونه درگیرى‏ها به قتل رسیدند، در تبریز در بیست و سوم بهمن، طى یک درگیرى شدید در یک دبیرستان خسارات زیادى وارد گردید و عده‏اى مجروح شدند.  یک عضو سابق سازمان بدون ذکر نام طى سلسله مقالاتى در روزنامه کیهان به افشاى پشت پرده درگیرى‏هاى شهرى و برنامه‏ ریزى و اهداف سازمان از این درگیرى‏ها پرداخت. در این مقالات طرح ایجاد جنگ داخلى و شورش مسلحانه منافقین با ذکر نمونه‏ ها و موارد مشخص و مستندى تشریح و تحلیل شده بود.

    جریان سخنرانى آیت‏ اللّه‏ لاهوتى در کوچصفهان (گیلان) به زد و خورد و تیراندازى انجامید و در نتیجه دو محافظ وى و یک تن از مخالفان مجروح شدند. بنى‏ صدر، پس از این حادثه، در جهت حمایت از آقاى لاهوتى دست به اقداماتى زد که به تشدید اختلافات کمک کرد؛ کار بالا گرفت و مطبوعات هوادار طرفین، یکدیگر را مورد حمله قرار دادند. چهل نماینده مجلس نیز طى نامه ‏اى به رییس مجلس، آقاى هاشمى رفسنجانى، ماجراهایى مانند درگیرى کوچصفهان را محکوم کردند. آیت ‏اللّه‏ شهید دکتر بهشتى نیز رویه کسانى را که باعث درگیرى و برهم زدن نظم سخنرانى‏ها مى‏ شوند، محکوم نمود.

در کنار تشدید جنگ عراق و حملات جدید گروه‏ هاى دموکرات و کومله به قرارگاه‏ها و محل استقرار نیروهاى نظامى و انتظامى و جهادگران سازندگى در مناطق کردنشین، دو انفجار مهیب در دوم اسفند در تهران 2 نفر کشته و زخمى‏هاى بسیارى را بر جاى گذارد: انفجار نخست در ترمینال میدان آزادى و انفجار دوم در مقابل حسینیه ارشاد در خیابان دکتر شریعتى روى داد.

    هواداران گروه‏ها، بخصوص چریک‏هاى فدایى و مجاهدین خلق، فعالیت‏هاى خود را در مدارس تشدید کردند. برخى از مدارس به آشوب کشیده شد و چند مدرسه تعطیل گردید. از جمله دبیرستان دخترانه خوارزمى در تهران به تعطیلى کشیده شد.

تظاهرات و درگیرى‏ها در خیابان‏هاى برخى شهرهاى بزرگ و کوچک ادامه پیدا کرد. هواداران سازمان غالبا در پوشش طرفداران بنى‏ صدر یک پاى اصلى این درگیرى‏ها بودند. در پنجم اسفند یک بمب ساعتى قوى در تبریز خنثى گردید.

در اجتماع هفتم اسفند در امجدیه، در حین سخنرانى چهار تن از نمایندگان مجلس عضو نهضت آزادى (مهندس بازرگان، دکتر سحابى، دکتر یزدى و مهندس صبّاغیان) و در پى سخنرانى‏ هاى تحریک‏ آمیز نامبردگان که در حمایت از مواضع بنى‏ صدر و مخالفت با روحانیت و نیروهاى پیرو خط امام ابراز شد، اغتشاشاتى بروز کرد. پیش از این مراسم، وزارت کشور در اطلاعیه ‏اى اعلام نمود که اخلالگران در اجتماع امجدیه دستگیر و مجازات خواهند شد.

    چالش بین بنى ‏صدر و مخالفانش در مجلس، بار دیگر اوج گرفت. نمایندگان مجلس یک طرح دوفوریتى ارائه دادند تا دولت بتواند تکلیف وزارتخانه‏ هاى بى‏ سرپرست را روشن نماید. گفت‏ وگوهاى مجلس بین موافقان و مخالفان طرح، باب جدیدى را در سیر انتقاد و دفاع از بنى ‏صدر گشود. به دنبال این مباحث و مسکوت ماندن طرح موردنظر، در یازدهم اسفند ماه، دادستان کلّ کشور، آیت‏ اللّه‏ موسوى اردبیلى، جلسه‏ اى با حضور مسئولان طراز اول کشور (دکتر بهشتى، بنى‏ صدر، رجایى، هاشمى رفسنجانى، باهنر، مهدوى‏ کنى و خامنه‏ اى) در خانه خود تشکیل داد تا به بحران تکمیل کابینه پایان داده شود. در چنین زمینه و فضاى سیاسى ملتهبى، مراسم 14 اسفند در دانشگاه تهران با مشارکت فعال طرفداران بنى‏ صدر و سازمان مجاهدین خلق، برنامه ‏ریزى و اجرا شد.

 شرکت‏ کنندگان در مراسم 14 اسفند

     بخش سازماندهى شده و متشکل جمعیتى که در 14 اسفند در دانشگاه تهران اجتماع کردند، هواداران سازمان مجاهدین خلق بودند.

     روز قبل از مراسم به وسیله سرتیم‏ها از تمام افراد میلیشیا و هواداران سازمان خواسته شد که از صبح پنجشنبه برنامه خود را شروع کنند. تیم‏ها با فرماندهى مشخص و آمادگى کامل براى درگیرى تقسیم شده بودند.

     از جمله شعارهایى که از طرف سازمان با تمرکز بر حملات شدید به حزب جمهورى اسلامى به عنوان نماد متشکل نیروهاى پیرو خط امام، به میلیشیا و دیگر هواداران ابلاغ شده بود چنین بودند: «بنى‏ صدر، بنى‏ صدر، افشاکن»، «مرگ بر چماقدار»، «مرگ بر حزب چماق به دستان»، «حزب چماق به دستان ـ باید بره گورستان»، «نصر من‏ اللّه‏ و فتح قریب ـ مرگ بر این حزبک مردم فریب»، «تا حزب سقط نشود ـ این وطن وطن نشود»، «صدا و سیماى ما، از انحصار حزبى، آزاد باید گردد»، «مرگ بر بهشتى»، «بهشتى، بهشتى، طالقانى را تو کشتى»، «تا بهشتى کفن نشود ـ این وطن وطن نشود»...

    میلیشیا و دیگر هواداران سازمان به صورت منسجم و منظّم قبل از شروع مراسم وارد دانشگاه شدند؛ جلوى تریبون را اشغال کرده و قسمت‏هاى در نظر گرفته شده زمین چمن را پوشاندند.

    پس از شروع سخنرانى بنى‏ صدر و از آغاز برنامه ‏ریزى شده درگیرى‏ها، گروه ضربت سازمان که از افراد قوى متشکّل بود، با کلیه توان و نیرو در درگیرى و هدایت آن شرکت کردند.

     همان گونه که در کتاب غائله چهاردهم اسفند 1359 آمده است:

«... گروه عظیمى از حزب‏ اللّه‏ از صبح روز چهارده اسفند در دانشگاه فعّالانه حضور داشتند. حتى تا پاسى از شب نیز در صحن و اطراف دانشگاه به فعالیت مشغول بودند. مأمورین کمیته‏ هاى اطراف، بویژه پس از آغاز درگیرى‏ها، آن روز علیه بنى‏ صدر فعالانه در تکاپو بودند. تعدادى از پاسداران نیز، که در آن روز در دانشگاه کلاس داشتند، به این جمع پیوستند. هم اینان بودند که در سطح دانشگاه، در میان آن همه جمعیت، مراسم نماز جماعت به پا داشتند. آنان شعار مى‏دادند: «مرگ بر لیبرال»، «بنى‏ صدر ننگت باد»، «ابوالحسن پینوشه ایران شیلى نمی‏شه»...

    با درگیرى وسیع نیروهاى گارد ریاست جمهورى علیه مردم و ضرب و شتم بسیارى از آنان توسط نیروهاى سازماندهى شده میلیشیا و گارد بنى‏ صدر با فرماندهى مستقیم شخص رییس جمهور، اغتشاش 14 اسفند چالش سیاسى اجتماعى وسیع و گسترده‏اى حول مشروعیت و صلاحیت سیاسى و فکرى رییس جمهور پدید آورد. عدم حمایت اکثریت مردم از فراخوان ‏هاى بعدى بنى‏ صدر و گروه‏ هاى سیاسى مؤتلف وى، غائله 14 اسفند را به نقطه عطف سرنوشت سیاسى بنى‏ صدر تبدیل نمود و پس از آن عملاً رییس‏ جمهور کاملاً به رییس یک جبهه محدود گروه‏ هاى سیاسى براى مقابله با نیروهاى پیرو خط امام  مبدل گردید.

دکتر حبیب‏ اللّه‏ پیمان در نشریه «امت» در مقاله ‏اى تحت عنوان «سراب پایگاه توده ‏اى جبهه متحد لیبرالى، خط امپریالیسم و مشکل توده‏ ها»، ارزیابى و تحلیل خود را از ماجراى 14 اسفند این گونه ارائه داده است:

«هدف مشترک همه عناصر و گروه‏هاى تشکیل دهنده این جبهه [ = جبهه متحد لیبرالى] که در روز پنجشنبه [14 اسفند] متفقا در دانشگاه حضور یافتند، ساقط کردن دولت [رجایى] و بیرون کردن حزب جمهورى [اسلامى] از صحنه حیات سیاسى جامعه و روى کار آوردن یک حاکمیت لیبرالى به رهبرى رییس جمهور [بنى‏ صدر] است. تا این مرحله همه اتفاق‏ نظر دارند، اگر چه پس از آن هر گروه و شخصیت راه و هدف خاص خود را دنبال خواهد کرد. سازمان مجاهدین [خلق] بعد از یک تردید کوتاه مدت، در ادامه حمایت از بنى‏ صدر، مجددا در ائتلاف کامل با وى و دیگر اعضاى جبهه متحد لیبرال‏ها قرار گرفت و همان طور که قبلاً بارها تحلیل کردیم، در حقیقت جایگزینى بنى‏ صدر و لیبرال‏ها را در مرحله اول پذیرفته و جایگزینى خود را به مرحله دوم موکول کرده‏ اند. نهضت آزادى که چندان بى‏ میل نیست مستقلاً نقش رهبرى جبهه را مانند پیش به دست گیرد با وجودى که سعى مى‏ کند که گاه به طور مستقل ابراز وجود نماید و با بنى‏صدر مرزبندى کند (سخنرانى بازرگان در مجلس و میتینگ امجدیه) ولى مطمئن است که بدون قبول رهبرى بنى‏صدر در این مرحله راه نجاتى ندارد. به همین جهت مانند سازمان مجاهدین [خلق] به طور کامل در میتینگ [14 اسفند ]دانشگاه شرکت جست. تکلیف بقیه گروه‏ها نظیر جبهه ملى روشن است. اینها و کوچک‏ترها در حقیقت پیچک‏هایى شده ‏اند که جز با تکیه بر تنه درخت دفتر هماهنگى، قدرت خودنمایى و حیات ندارند... این که این جبهه همان جبهه متحد انقلابى ادعایى [سازمان ]مجاهدین [خلق] در برابر ارتجاع مى‏باشند، آنان باورشان شده بود که پایگاه عظیم توده‏اى دارند و به این «سراب» دل خوش بوده و نقشه‏ها طرح مى‏کردند. ما مطمئن بودیم که در اولین فرصت که مرزبندى قاطع ترى به عمل آید، اکثریت توده ‏ها در صف انقلاب قرار گرفته، لیبرال‏ها و متحدین آنها را به کلى تنها مى‏ گذارند و تنها همان اقشار سرمایه‏دار و متوسط برایشان باقى مى ‏ماند. اجتماع روز پنجشنبه [14 اسفند] این پیش‏بینى را ثابت کرد و دیدیم که زمین چمن دانشگاه را عمدتا همین اقشار به اضافه هواداران سازمان [مجاهدین خلق] پر کردند. و از آن توده‏هاى میلیونى و چند صد هزار نفرى خبرى نبود. » 

سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج 2