18 دی 1402
روابط ایران و اسرائیل در دوران پهلوی دوم
همکاری اقتصادی رژیم پهلوی و رژیم صهیونیستی
اسرائیل در زمینه اقتصادی از ویژگی‌های خاصی برخوردار بود: الف- این رژیم با حمایت مالی سرمایه‌داران بزرگی همچون روچیلد پاگرفت و زیر چتر حمایت مالی سرمایه‌داران بزرگ یهودی در نقاط مختلف جهان می‌زیست. ب- فعالیت تجاری و اقتصادی یکی از پیشه‌های موروثی یهودیان در طول تاریخ محسوب می‌شود و آنان برای طلا و قدرت نهفته در آن ارزشی خاص قائلند. به گمان صهیونیست‌ها؛ طلا، سرمنشأ تمامی قدرت‌هاست و آن که زر دارد، می‌تواند حاکم بلامنازع جهان باشد. از این رو در لابلای پروتکل سران صهیون، جملات متعددی درباره طلا و نقش آن بیان شده است. در پروتکل پنجم آمده است:«کلیه چرخ‌های دستگاه حکومت‌ها احتیاج به موتور دارد و این موتور که همان «طلا» است، در اختیار ما می‌باشد. کار علم اقتصاد سیاسی این بود که مقام سرمایه را بالا برد و روشن است که افتخار تأسیس و تثبیت این دانش از آن ماست.» پروتکل بیست‌ودوم:«دهشتناک‌ترین نیروی عصر حاضر، یعنی «طلا» در دست ماست.» و پروتکل دوم:«دست ما پر از طلاست و می‌دانیم که این طلا را در مقابل دریاهایی از خون و عرق‌هایی ریخته شده، به دست آورده‌ایم.» ج- اسرائیل در منطقه از موقعیت خاص اقتصادی برخوردار بود. پشتیبانی مالی یهودیان سرمایه‌دار از این رژیم موجب گردید تا اختلاف فاحشی بین این رژیم و دیگر کشورهای منطقه به وجود آید. بنا به اعتراف ساواک:«این کشور[=اسرائیل] از نظر پیشرفت‌های اقتصادی هیچ‌گونه تجانس با کشورهای هم‌جوار خود و حتی اغلب کشورهای آسیایی و افریقایی ندارد.» د- بیشتر یهودیان مستقر در ایران از نظر اقتصادی در وضعیتی مناسب به سر می‌بردند و با چپاول سرمایه ملت مسلمان ایران به طُرق گوناگون، روز به روز بر سرمایه خود افزوده، دامنه فعالیت و نفوذ خود را گسترش می‌دادند.
اسرائیل و یهودیان ایرانی در زمینه اقتصاد با یکدیگر همکاری‌های چشم‌گیری داشتند که بسیاری از آنها از چشم ساواک مخفی نبود و سازمان اطلاعات و امنیت ایران به خوبی از آن آگاه بود. گزارش‌های متعدد ساواک، خود به خوبی گویای این نکته است. اما هرگز کمترین اقدامی از سوی سران امنیتی یا نهادهای دولتی ایران به منظور مقابله یا کنترل این همکاری مشاهده نمی‌شد و در عوض هر نوع مساعدتی به آنها صورت می‌گرفت. هم‌چنین سرمایه‌داران یهودی که از پایگاه‌های مهمی در اقتصاد ایران برخوردار بودند، امکانات خود را در خدمت مطامع سران صهیونیستی قرار می‌دادند:«در حدود تاریخ ۳۶/۱۰/۱۸[۱۳] عده‌ای از سرمایه‌داران یهود[ایران] تبعۀ اسرائیل در ایران [...] کلیه وجوه نقدی خود را پس از تبدیل به دلار به بانک‌های آمریکا منتقل کرده‌اند.» در گزارش دیگر ساواک در این‌باره، از سرمایه‌داران یهود ایران به عنوان «عامل دولت اسرائیل» یاد شده است:«دولت اسرائیل فعالیت دامنه‌داری را برای انتقال سرمایه ایرانیان یهودی به این کشور آغاز کرده است. عوامل دولت اسرائیل در ایران [در این ارتباط] افراد ذیل هستند: ۱- صیون القانیان، تاجر معروف. ۲- داود القانیان، تاجر معروف. ۳- موسی کرمانیان، رئیس آژانس یهود.* ۴- رفائیل شادی، مدیر بیمه ایران.» بنگاه‌های اسرائیلی نیز در این راستا نقش اساسی ایفا می‌کردند:«اکثر فعالیت‌های سرمایه‌گذاری ایرانیان یهودی توسط بنگاه‌های اسرائیلی زیر انجام می‌گیرد: ۱- بنگاه انوسترز در اورشلیم.[...] ۲- بنگاه ایریس در تلآویو. ۳- بنگاه امین در تلآویو.»
در یکی از گزارش‌های ساواک در زمینه فعالیت‌های اقتصادی اسرائیل در ایران این‌گونه آمده است:«فعالیت‌های اقتصادی: کشور مذکور [اسرائیل] در زمینه انتقال سرمایه‌داران کلیمی و مهاجرت آنها فعالیت‌هایی دارد که گزارشات متعددی در این مورد دریافت شده. هم‌چنین از طریق جوامع یهودی ایران کمک‌های مالی زیادی به صورت اعانه به کشور هدف [اسرائیل] می‌شود.» محمدرضا به عنوان شخص اول مملکت، رئیس ساواک را مأمور می‌کند که در زمینه همکاری اقتصادی با اسرائیل مذاکره و به آنها کمک کند:«آقای «لوبرانی» رئیس نمایندگی اسرائیل در ایران [...] مطالبی به شرح زیر اظهار داشت که از شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه می‌گذرد (آقای لوبرانی اظهار داشت که این مطالب بعد از مذاکرات خصوصی نامبرده با نخست‌وزیر اسرائیل ابراز می‌گردد):[...] به نظر من همکاری ایران و اسرائیل در زمینه‌های اقتصادی می‌تواند پیرامون مسائل مربوط به کشاورزی، پتروشیمی، مالی و تسلیحاتی جامه عمل بپوشد.[...] اعزام گروه اقتصادی اسرائیل به ایران بعد از تعیین تاریخ بازدید این گروه و نیز تعیین گروه متقابل ایرانی از طرف تیمسار ارتشبد نصیری (که به فرمان شاهنشاه آریامهر مسئولیت این امر را به عهده دارند) امکان‌پذیر خواهد بود.[...] پیشنهاد می‌کنم که از طرف ساواک یک نفر رابط و مسئول امور اداری در هیأت مدیره همکاری اقتصادی دو کشور گنجانیده شود تا هماهنگی‌های لازم را با ساواک که مسئول اجرای این طرح است انجام دهد.[...] زمینه‌های همکاری دو کشور دقیقاً به وسیله گروه‌های اقتصادی دو طرف تعیین خواهد گردید.» ژنرال ضمیر، رئیس سابق سرویس اطلاعاتی اسرائیل به منظور بررسی و چگونگی دریافت کمک‌های اقتصادی، به ایران سفر کرده و با رئیس ساواک به عنوان نماینده محمدرضا در این زمینه ملاقات می‌کند. وی در جلسۀ مزبور می‌گوید:«هدف ما از همکاری اقتصادی که شاهنشاه شما را برای این منظور تعیین فرموده‌اند این است که ما استراتژی مشترکی با ایران داشته باشیم. گرچه گام‌ها ممکن است طریقی جدا داشته باشند.»
اگر چه اسرائیل که از سوی سرمایه‌داران یهودی حمایت می‌شد، از وضعیت اقتصادی متفاوت با کشورهای منطقه برخوردار بود، ولی بر اساس خُلق و خوی تاجرمآبانه، می‌کوشید از رژیم پهلوی نیز کمک‌های مالی دریافت کند. آنان با عرضه گزارش‌هایی، خود را رژیمی که دچار مشکلات اقتصادی است جلوه می‌دادند و تقاضای وام و کمک از ایران می‌کردند. بر این اساس، نماینده اسرائیلی در مذاکرات چنین می‌گوید:«گزارش مختصری را خدمتتان تقدیم می‌کنم که ثابت می‌کند اسرائیل با کسر بودجه‌ای مواجه است که نمی‌شود با آن کاری کرد؛ این کسر بودجه اثر مستقیم روی موقعیت استراتژیکی اسرائیل دارد؛ و اسرائیل تقاضا دارد که شاهنشاه اسرائیل را یاری دهند و به صورت اعطاء وام به ما کمک نمایند، تا بدین وسیله موقعیت استراتژیکی ما در منطقه مستحکم گردد.» نماینده اسرائیل برای اینکه فقط کمک مالی دریافت کنند و مبادا از سوی ایران به آنها کمک‌هایی از قبیل جنسی، اسلحه یا... ارسال شود، چنین توضیح می‌دهد:«البته منظور ما اسلحه نیست؛ ولی ما باید جاده بسازیم، سیستم پناهگاه‌های خودمان را بهبود ببخشیم و برای مقابله با یک جنگ احتمالی آماده شویم.»
---------------------------------------------------------------------------------
* موسی کرمانیان عضو فعال «تشکیلات صیونیت ایران» بود، لیکن به طور رسمی سمت ریاست آژانس یهود را بر عهده نداشت.
منبع: ساواک و دستگاه اطلاعاتی اسرائیل؛ عبدالرحمن احمدی؛ مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ صص ۵۴ تا ۵۸