ماجرای مک فارلین چه بود؟

 افتضاح سیاسی موسوم به «مک فارلین» یا به قول آمریکایی ها «ایران-کنترا » در نوامبر 1986 و به دنبال اقدامات پنهان دولت رونالد ریگان فاش گردید. در این ماجرا که با هدف گسترش روابط ایران و ایالات متحده صورت گرفت، با مداخله رژیم صهیونیستی ، محموله هایی از سلاح به ایران تحویل می گردید و بهای این سلاح ها چ دریافت می شد.
گروهی از سیاسیون ایرانی که از این سناریو اطلاع داشتند قول داده بود که همه اقدامات لازم برای آزادی 6 تبعه آمریکایی به گروگان گرفته شده در لبنان توسط سازمانی موسوم به «جهاد اسلامی» را انجام دهند. اما این معامله مخفیانه به یک آبروریزی شرم آور تبدیل گردید که ریگان اعلام نمود که در جریان این فعالیت های همکارانش در کاخ سفید قرار نداشته است.
ماجرا از این جا آغاز شد که سرهنگ «اولیور نورث» از اعضای شورای امنیت ملی آمریکا در اواخر سال 1985 ،اقدامات خود را برای اجرای طرحی آغاز نمود تا گروه های ضد انقلاب نیکاراگوا موسوم به «کنتراها» که علیه رژیم ساندنیست و ضد آمریکایی «ژنرال اورتگا» می جنگیدند، با درآمد ناشی از فروش سلاح های آمریکایی، تقویت و تجهیز شوند. علی رغم این که ریگان از حامیان چنین طرحی بود، اما هیچ مدرک افشا شده ای وجود ندارد که نشان دهد وی اجازه چنین کاری را صادر نموده است.
پس از افشای این معامله تسلیحاتی در نوامبر 1986، رونالد ریگان در تلویزیون ملی آمریکا ظاهر شد و با اعلام واقعی بودن چنین معاملات تسلیحاتی ای ، یادآوری کرد که این معاملات در برابر آزادی گروگان ها، صورت نگرفته است.البته پس از نابودی و از بین رفتن بسیاری از اسناد و مدارک مربوط به این معاملات از سوی همقطاران رونالد ریگان ،روند تحقیقات با مشکلات زیادی روبرو گردید.
سرانجام در 4 مارس 1987، ریگان در یک سخنرانی سراسری تلویزیونی اعلام نمود که مسئولیت همه اقداماتی را که بدون اطلاع وی ، روی داده و به تجارت اسلحه در برابر گروگان ها از سوی ایرانی ها منجر شده، می پذیرد.
به دنبال این رسوایی ، تحقیقاتی از سوی کنگره صورت گرفت و در نهایت همه آنان این نتیجه را اعلام نمودند که ریگان در جریان این فعالیت های همکارانش نبوده است. در پایان نیز ، 14 نفر ازمسئولین به عنوان عوامل این رسوایی معرفی شدند و 11 تن از جمله وزیر وقت دفاع "کاسپر واینبرگر" محکوم گردیدند. البته همه این افراد در آخرین روز ریاست جمهوری جورج اچ .دبلیو بوش (پدر )که در آن دوره معاون رییس جمهور بود، بخشیده شدند.
افتضاح «مک فارلین» شامل دو بخش
*فروش اسلحه به ایران
*در اختیار نهادن درآمد ناشی از این مبادله به ضدانقلابیون «کنترا» در نیکاراگوا بود که بر اساس قوانین داخلی ایالات متحده در ارائه کمک های دولتی به این گروه ها ممنوع بوده است.
این رسوایی زمانی فاش شد که یک روزنامه آمریکایی اعلام کرد ایالات متحده برای آزادی گروگان هایش در بیروت که در دست «جهاد اسلامی» هستند، به تجارت اسلحه با ایران می پردازد.سفیر رژیم صهیونیستی در آمریکا نیز اعلام نمود که این معامله مستقیما با مقامات نظامی ایران صورت گرفته است. همچنین بعدها فاش شد که «کنترا»ها همه مبلغ این سلاح ها را دریافت ننموده اند و مانند گذشته ،برای پیشبرد فعالیت هایشان به درآمد ناشی از قاچاق مواد مخدر ، متکی بوده اند.
برای بیشتر روشن شدن این ماجرا ، نگاهی به ابعاد مختلف آن ضروری است:
*1-نگاهی به بحران گروگان ها در خاورمیانه :
در سال های دهه 70 و 80 میلادی ، گروگان گیری های زیادی در خاورمیانه به وقوع پیوست. گروگان گیری 52 آمریکایی در سفارتخانه ایالات متحده در تهران توسط دانشجویان اصولگرای ایرانی آغازگر مجموعه اقدامات زیادی بود که سال ها در کانون توجه رسانه های دنیا قرار داشت. البته این گروگانها در آغاز دوره ریاست جمهوری ریگان و بر اساس معاهده الجزایر آزاد شدند. در سال 1983 ، اعضای گروه الدعوه بدلیل چند بمبگذاری انتحاری در کویت دستگیر شدند که حزب الله لبنان (به عنوان هم پیمان این گروه) در یک دوره 10ساله ، برای آزادی آنان 30 غربی را که عمدتا آمریکایی بودند، به گروگان گرفت.
*2-تجارت تسلیحات:
در اولین گام ، «میشل لدین» ، مشاور «رابرت مک فارلین» ، رییس شورای امنیت ملی ،از «شیمون پرز» نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی برای انجام این معامله ،کمک خواست.در آن سال ایران در حال جنگ با عراق بود و برای تامین سلاح های مورد نیازش از طرف های غربی با مشکلات زیادی روبرو بود.در این طرح ،سلاح های آمریکایی از طریق یک دلال بین المللی به نام «منوچهر قربانی فر» به گروهی از سیاسیون به اصطلاح میانه رو در تهران تحویل می گردید. آمریکا متعهد شد پس از ارسال سلاح های مزبور ، معادل این تجهیزات را به رژیم صهیونیستی تحویل دهد و مبلغی را به عنوان پاداش ، به دولتمردان صهیونیست پرداخت نماید. «مک فارلین» به صهیونیست ها اطمینان داده بود که دولت آمریکا و شخص رییس جمهور با این معامله موافق هستند.
در سال 1985 ، ریگان برای عمل جراحی روده خود به بیمارستان نیروی دریایی «بیتیسدا» رفت. «مک فارلین» به ریگان که دوره نقاهت خود را
می گذراند گفت که اسراییلی ها برای حمایت از یک گروه از سیاستمداران میانه رو ایرانی ، نیاز به حمایت اطلاعاتی ما دارند. آنان خواهان برقراری روابط پشت پرده با ما ،« مک فارلین» برای اطمینان دادن به ریگان خاطرنشان نمود که ایرانی ها ، «جهاد اسلامی لبنان» لبنان را برای آزاد نمودن 7گروگان آمریکایی ، متقاعد نموده اند.ریگان در این دیدار ، چنین اقدامی را برای پرهیز از پیش دستی شوروی ها، لازم دانست.
در اولین مرحله موشک های ضد تانک «تاو» که قابل هدایت باسیم هستند، در اختیار ایران قرار گرفت.
بعدها ریگان در کتاب زندگی نامه خود با نام" یک زندگی آمریکایی" (1990) یادآوری نمود که وی به شدت نگران سلامت گروگان های آمریکایی بوده و به همین دلیل با این مبادله تسلیحاتی موافقت نموده است. همچنین او خواهان اقدام سریع این گروه ایرانی در آزادی گروگان ها بوده است.
بر اساس گزارش نیویورک تایمز ، این سلاح ها در جریان این معامله های پنهانی دراختیار ایران قرار گرفت:
*20آگوست1985 :96 موشک ضدتانک تاو
* سپتامبر1985: 408 موشک ضدتانک تاو دیگر
*24 نوامبر 1985:18 موشک ضد هوایی هاوک
*17 فوریه1986 : 500 موشک ضدتانک تاو
*27 فوریه1986 : 500 موشک ضدتانک تاو
*24 می 1986 :508 موشک ضدتانک تاو و240 قطعه یدکی موشک های ضد هوایی هاوک
*4آگوست1986 : قطعات یدکی موشک های ضد هوایی هاوک
28 اکتبر 1986: 500 موشک ضدتانک تاو
*3-اولین مرحله مبادله:

در جولای 1985 ، نخستین محموله موشک های «تاو» به «منوچهر قربانی فر» دلال بین المللی اسلحه که که با برخی سیاستمداران ایرانی روابط دوستانه ای داشت ،تحویل داده شد و چند ساعت پس از این اقدام ، «ریورند بنجامین وییر »، گروگان آمریکایی در خیابان های بیروت رها شد.
*4-سانحه هوایی پرواز1285 شرکت «آرو ایر»:
پس از تحویل محموله موشک های هاوک و ملاقات بی نتیجه «مک فارلین» با «منوچهر قربانی فر» در لندن ، پرواز1285 شرکت «آرو ایر» که حامل 250 تکنیسین آمریکایی بود ، در 12 دسامبر 1985 در منطقه «نیوفوندلند» ، سقوط کرد و در همان روز ، سازمان «جهاد اسلامی» لبنان مسئولیت آن را پذیرفت.این همان سازمانی بود که مسئول گروگان گیری های لبنان نیز بشمرده می شد. این حادثه در چهارمین سالگرد انفجار های کویت روی داد. شش سال پیش از آن در کشور کویت شش عملیات انفجاری به طور همزمان روی داد که سفارتخانه آمریکا نیز در میان اهداف آن ها بود.البته با وجود دستگیری چند عضو «جهاد اسلامی » لبنان پس از این حمله ،اعضای حزب الدعوه مسئول اصلی این حملات بودند.تحقیقات مراکز تحقیق هوانوردی در کانادا نشان داد که به احتملا زیاد ،علت این حادثه افت ناگهانی ارتفاع بوده است و البته در بررسی های بعدی(2007) مطابق معمول بدون ارائه هیچ دلیل مستندی، ایران به دست داشتن در این ماجرا متهم شد.
*5-تغییر در برنامه ها:
در 5 دسامبر 1985 «رابرت مک فارلین» از مقام خود استعفا کرد و دریادار «جان پویندکستر» جایگزین وی شد.دو روز بعد ریگان در جلسه ای خواهان تحویل سلاح ها به واسطه هایی میانه رو در نیروهای مسلح ایران شد. با انتقال هوایی این سلاح ها به تهران ، گروگان ها اندک اندک آزاد می شدند. علی رغم پاره ای از مخالفت ها با این معامله، ریگان تصریح می کرد که ما با تروریست ها گفتگو و معامله نمی کنیم و این معامله در برابر برابر آزادی گروگان ها صورت نمی گیرد. همچنین وزیر دفاع "کاسپر واینبرگر" از مخالفان این اقدام به شمار می رفت.
«اولیور نورث» پس از استعفای مک فارلین دو پیشنهاد ، شامل معامله مستقیم با تهران و اختصاص بخشی از درآمد این معامله به گروه های ضدانقلاب نیکاراگوا را مطرح نمود.پیشنهاد نورث 15 میلیون دلار کمک بود که «قربانی فر» نیز 41درصد به آن افزود. با اعلام موافقت مقامات آمریکایی با این طرح ،پیشنهادات «نورث» عملی گردید.
در ابتدا ایرانی ها بدلیل بالا رفتن قیمت از سوی آمریکایی ها از خریداری این سلاح ها خود داری نمودند، اما با انتقال 1000 موشک «تاو» به ایران در فوریه 1986،از خود نرمش نشان دادند.از می تا نوامبر 1986 نیز محموله های زیادی شامل سلاح و قطعات یدکی تسلیحاتی که ایران امکان خرید آن ها را از بازار آزاد نداشت، روانه تهران شد.
اما چنین معامله ای در تضاد با سیاست های کاخ سفید و قانون فدرال موسوم به بولاند بود.عده ای نیز معتقد بودند که باید راه های دیگری برای کمک به شورشیان کنترا در پیش گرفته شود.
در ژانویه همان سال، پیشنهاد گفتگو با مقامات میانه روی ایران مطرح شد. ریگان که امید زیادی به آزادی همه گروگان ها داشت ،با این پیشنهاد موافقت کرد. اما با وجود ارسال مستقیم سلاح ها به ایران ، هیچ گروگانی آزاد نشد.
این بار «مک فارلین» شخصا به تهران رفت تا برای آزادی 4 گروگان باقی مانده با رهبران ایرانی میانه رو گفتگو نماید. اما این مذاکرات ناکام ماند،چراکه در این گفتگو ها خواسته هایی نظیر عقب نشینی اسراییل از بلندی های جولان از سوی ایرانی ها مطرح گردیده بود.
در اواخر جولای 1986 ،«جهاد اسلامی» لبنان ، «مارتین لورنس مارتین جنکو» را آزاد کرد. «ویلیام کیسی» ، رییس سیا خواستار ارسال یک محموله سلاح دیگر به ایران در قبال این اقدام شد و ریگان بدلیل تلاش برای زنده ماندن گروگان ها با این درخواست موافقت کرد.
اما در اکتبر و سپتامبر1986 ، سه آمریکایی دیگر توسط یک گروه لبنانی ربوده شدند و با وجود ابهامات فراوان، گفته می شد که آنان برای جایگزینی گروگان های آزاد شده ، ربوده شده اند.
در 3 نوامبر 1986 و به دنبال افشاگری شخصی به نام به نام مهدی هاشمی در روزنامه لبنانی«الشراع» ،خبر مبادله سلاح در برابر آزادی گروگان ها منتشر گردید. گفته می شود که افتادن یک محموله سلاح ارسالی برای ضدانقلابیون نیکاراگوا و دستگیری 2 همکار سیا در نیکاراگوا ، منجر به افشای آن شده است.
یک رو بعد ایران ، آشکارابه صحت این معامله اذعان کرد و جزئیات سفر سرهنگ «نورث» به تهران را در تلویزیون دولتی ایران بیان نمودند .ریگان هم که در مقابل عمل انجام شده قرار گرفته بود ، در یک برنامه تلویزیونی دلایل خود را اعلام کرد.
بعدها در جریان محاکمه «نورث» در سال 1989 ،مشخص شد که وی اسناد دولتی زیادی را از بین برده است.البته وی مدعی بود که برای حفظ جان همدستان و رابط های خود در ایران و نیکاراگوا به این کار دست زده است. کمی بعد نیز اکثر افراد مرتبط با این رسوایی از مشاغل خود ، برکنار شدند.
*6-کمیسیون تاور:
در 25 نوامبر ،رونالد ریگان دستور تشکیل کمیته ای حقیقت یاب را به ریاست «جان تاور» ، وزیر اسبق خارجه آمریکا ابلاغ کرد .بررسی عملکرد اعضای شورای روابط خارجی در 50 سال گذشته نیز در راس خواسته های ریگان بود.
در 26 فوریه ،گزارش نهایی کمیسیون با توجه به اظهارات 80 شاهد ، منتشر گردید با وجود اعلام اشتباهات مقامات عالی رتبه آمریکایی در این معاملات ، گفته شد که ریگان در جریان ابعاد ماجرا و ارسال کمک به ضدانقلابیون «کنترا »نبوده است.البته در این گزارش از بی توجهی ریگان به عملکرد شورای روابط خارجی، انتقادات زیادی شده بود.
در 18 نوامبر سال بعد ، نمایندگان کنگره که عمدتا دموکرات بودند، گزارش دیگری را منتشر نمودند که در آن، انتقادات بسیار زیادی به ریگان شده بود.ریگان در مقابل ، تاسف عمیق خود را از این ارتباطات محرمانه با ایران اعلام کرد و تا 3 ماه در برنامه های تلویزیونی حاضر نشد. در نهایت ریگان مسئولیت همه این اتفاقات را پذیرفت و گفت که اظهارات گذشته اش در مورد اینکه چنین معامله تسلیحاتی ای در برابر آزادی گروگان ها صورت نگرفته ، نادرست بوه است. همزمان نظرسنجی ها نشان داد که محبوبیت ریگان از 67 درصد به 46 درصد رسیده است. و در آن دوره برچسب "رییس جمهور تفلون" به وی نسبت داده شد.
آمریکایی های مرتبط با این افتضاح با عفو بوش پدر روبرو شدند و تنها "بیل بریدان" به علت سرقت 30میلیون دلار از پول های ارسال شده برای کنتراها ، به زندان محکوم شد تا سرانجام پرونده این رسوایی بسته شود.

روایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی