جایگاه زن در روزنامه اختر

به جرات می‌توان گفت که در این مورد، روزنامه اختر بیش از دیگر نشریات داخل و خارج از کشور، نه‌تنها در پرداختن به مسائل و مشکلات بانوان ایرانی پیشگام بود، بلکه در طرح مسائل گوی‌ سبقت از نشریات آن زمــان نیــز ربوده بود. با نگاهی به محتوای روزنامه اختر مشخص می‌شود که این روزنامه معتقد به حضور فعال زنان در مشارکت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه بوده است. از آنجا که در سر راه حضور و مشارکت بانوان ایرانی مشکلات و محدودیت‌هایی وجود داشت، روزنامه اختر درصدد برآمد تا ضمن بیان این مشکلات و محدودیت‌ها افکار عمومی جامعه را نیز وادار به پذیرش حضور بانوان در مشارکت‌های اجتماعی کند.

برای تحقق این هدف اقداماتی ضروری بود با بررسی مطالب روزنامه اختر چنین معلوم می‌شود که این روزنامه در مرحله اول با توسل به اقدامات فرهنگی و مسائل تربیتی ضرورت حضور فعال زنان را مطرح کرد و در مراحل بعد با بیان موارد و مثال‌هایی از حضور بانوان غیرایرانی خصوصا در ممالک اروپایی و نتایج مثبتی که از این مشارکت‌ها نصیب جامعه شده بود به طرح این مساله پرداخت که یکی از مهم‌ترین دلایل توسعه و پیشرفت جوامع اروپایی مشارکت زنان در جامعه است. روزنامه اختر برای تحقق اهداف فوق‌ به انتشار مقالات و موضوعات مختلف در زمینه‌های گوناگون می‌پرداخت که مهم‌ترین آنها عبارت بودند از بیان اقتصادی و تاکیدی مسائل مختلف زنان مانند وضعیت پوشش و آراستن موی و لباس، حجاب، نظافت و مسائل بهداشتی.

مسائل زناشویی در میان اقوام مختلف، طرح وضعیت زنان در جوامع مختلف با ضرورت احترام به مقام زن و حفظ حقوق وی، تاثیرگذاری شرایط طبیعی، اقلیمی و اجتماعی از شکل‌گیری این وظایف، بررسی مقام و موقعیت زن در شریعت اسلام و مخالف با افراط در آزادی زنان و همچنین ضرورت حضور زنان در اداره امور با مقایسه این امر در بین جوامع اروپایی و آمریکایی با زنان ممالک شرق‌زمین از مهم‌ترین مطالبی است که روزنامه اختر به آن اشاره می‌کرد. همچنین این نشریه به موضوع تعلیم و تربیت زنان و چگونگی توسعه و گسترش آن در جامعه و بعضی از ویژگی‌های منفی و نامناسب زنان جوامع اروپایی و همچنین ممالک مسلمان نیز می‌پرداخت و از نظر نویسندگان این نشریه برخورداری زنان این جوامع از حقوق مشترک و مساوی با مردان و افراط در آزادی همچنین تسلط روس و انگلیس بر مملکت‌های مشرق‌زمین عامل توسعه و گسترش فساد و فحشا در بین جوامع اسلامی است، بنابراین ضرورت داشت که با آگاهی دادن به زنان جامعه و گسترش تعلیم و تربیت صحیح در میان آنها از یک‌طرف به رفع مشکلات پرداخت و از طریق دیگر زمینه مشارکت زنان و چگونگی بهره‌مند ساختن جامعه از این مشارکت را فراهم ساخت.

تعلیم و تربیت

در مقالات تعلیم و تربیت به طور مکرر به این مساله اشاره شده است که «بچه‌ها و اطفال مایه و اساس تربیت خودشان را از مادر، دایه‌ها و مربیه‌های خانه کسب می‌کنند. به علت این که در عنفوان سن که اول فصل تربیت است در آغوش آنها بزرگ می‌شوند. بنابراین مسلما اساس تربیت با والده‌ها و مربیه‌هاست. در این صورت آیا جایز است که دخترهای ملت ما همه نادان باشند و از زیورهای تربیت و هنر و ادب عاری و بری باشند؟ پس چیزی که برای ما و برای مادرها و اولادها و فرزندان ملت لازم است، تربیت دخترهاست، زیرا که تربیت آنها اساس و مایه تربیت جمله اولاد و فرزندان خواهد بود. پس این اعتقاد قدمای ما که دخترها را نباید خط و علم آموخت اعتقاد صحیح و درستی نتواند بود.البته باید یادآوری کرد در روزنامه اختر ضمن مقابله با این تفکر غلط و عدم بهره‌مندی و منع زنان و دختران از تعلیم و تربیت و سوادآموزی به این نکته اشاره شده است که اگر ما علت این مساله را عوامل مذهبی بدانیم تفکری بس غلط است. زیرا اگر تتبع شود کلام‌‌های فصیح و شعرهای بسیار بلند و خطبه‌های طولانی و کتاب‌هایی که از زوجات طاهرات و چه از نسوان و بنات مکرمات اهل بیت اظهار و زنان و دختران اصحاب و تابعین و غیرهم در مواقع معلومه انشاء و بیان و تحریر فرموده شده است هوش از سر آدمی می‌رود. نص اسلام می‌فرماید: طلب علم فریضه است از برای هر مومن و مومنه.»

این روزنامه ضمن اشاره به ناتوانی زنان در مقایسه با مردان از ضعف و نقص آنان چنین بیان می‌کند که « اگر زنان طبعا ضعیف هم خلق شده باشند، این نقص از برای آنان نتواند بود.

بالعکس هر چه ضعیف‌ترند بیشتر محتاج تقویت‌اند. مگر آنان در دنیا مکلف به هیچ وظیفه و عمل نیستند؟ مگر وظایف ایشان بنای بنیاد عصر بشریت مگر زنان نیستند که گاهی باعث ترقی جمعیت‌ها و آگاهی موجب خرابی خانواده‌ها می‌شوند و قوانین معیشت بنی نوع بشر را ز مهر تا سحر تنظیم و تهدید می‌نمایند؟ پس ایشان در ترویج اخلاق مرضیه و... در میان مردم معاونت بسیار می‌کشد.»

در مقاله‌ای دیگر ضمن بررسی بعضی از محاسن اسلام به یکی از ویژگی‌های مردسالاری اشاره شده است و چنین بیان می‌شود: «از محاسن اسلام یکی این که خداوند عزوجل در دل مرد غیرتی خاص درباره زن خویش القا و ودیعه فرموده است...»

در جایی دیگر به وضعیت سوادآموزی زنان فرنگ و زنان ممالک اسلامی اشاره شده است و چنین نتیجه‌گیری می‌شود که زنان فرنگی از سایر زنان به دانستن، خواندن و نوشتن ممتازند و حال این که این معنی در نزد زنان دیگر نوعا عیب شمرده می‌شود چه شاید بعضی مفاسد و معایب بر آن مترتب شود.

در مقاله‌ای دیگر وضعیت بکارت زنان در جوامع مختلف را با توجه به آداب و رسوم و تفاوت‌های فرهنگی و تمدنی مورد بررسی قرار می‌دهد.

مساله خرید و فروش زنان و دختران و همچنین افراط در آزادی زنان در بعضی از ممالک وجود فحشاء و زنا در جوامع مختلف همراه با احکام حقوقی آن مورد بررسی قرار گرفته است.

در این مباحث ضمن بیان حکم اسلام در مورد زنان مانند زنا، حجاب و طلاق به این نکته تصریح می‌شود که ازجمله اموری که در آن دین اسلام را بر سایر ادیان تفوق است، یکی هم جواز طلاق است. این حکم در حالتی بیان می‌شود که به وضعیت طلاق در این مناطق به حکم اسلام و برتری آن نیز در این مساله اشاره می‌شود.

روزنامه اختر معتقد است که یک رابطه بین چگونگی برخورد و رفتار مردان با زنان با ادب و تمدن وجود دارد و این رابطه را چنین بیان می‌کند: «هر مملکت هر چه در ظرافت و ادب و تمدن بیشتر، حسن رفتار و خوبی کردار با زنان بیشتر است.» بنابراین می‌توان گفت در روزنامه اختر به مسائل متعدد و مختلفی پیرامون اقدامات زنان اشاره شده است. هدف روزنامه اختر از طرح این مسائل، آگاه کردن ایرانیان بخصوص زنان جامعه ایرانی بود که از این طریق بتوانند وارد فعالیت‌های اجتماعی شوند و جامعه از مشارکت آنها بهره‌مند گردد. پرداختن به فعالیت‌های زنان اروپایی در حوزه‌های مختلف فرهنگی و نظامی و پزشکی از دیگر مواردی بود که روزنامه اختر با طرح آنها چگونگی حضور زنان ایرانی را در این گونه فعالیت‌ها مطرح می‌کرد.

از نظر اقتصادی فعالیت زنان در کارخانجات و صنایع و اشتغال آنها در مراکز کاری و اداری جهت کمک به درآمد خانواده در بیشتر کشورهای اروپایی، مخصوصا در آلمان همچنین از نظر اجتماعی سعی و تلاش زنان آمریکایی برای ممنوع کردن مشروبات الکلی آمریکا به دلیل مضر بودن به صحت بدن و ثروت عمومی و آسایش عائله از دیگر مواردی بود که روزنامه اختر با بیان آنها سعی داشت زمینه‌ها و چگونگی مشارکت زنان ایرانی در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی را فراهم نماید.روزنامه اختر در جهت توسعه و گسترش این مساله معتقد بود که باید از ابتدا با اتخاذ شیوه‌هایی مانند توجه خاص به کودکان تنبل، تقسیم‌بندی کودکان در کلاس‌های درس، انتخاب معلمان آشنا به مسائل تربیتی با مشکلات کودکان مقابله کرد تا بتوان با توسعه و گسترش علوم و فنون مختلف در بین کودکان زمینه‌های مشارکت فعال آنها در عرصه‌های مختلف را فراهم نمود و جامعه را از نتایج فعالیت‌های سودمند آنها بهره‌مند ساخت.

نتیجه‌گیری

روزنامه اختر در پرداختن به مسائل و مشکلات زنان در جوامع اسلامی خصوصا ایران پیشگام بود و از این جهت در هدایت و روشنگری و بیداری زنان جوامع اسلامی که در آن زمان به دلایل مختلف نمی‌توانستند در تمام عرصه‌های اجتماعی فعالیت و مشارکت داشته باشند، تاثیر فراوانی داشت‌ روزنامه اختر در جهت تحقق اهداف خود، مبنی بر ایجاد زمینه‌ها برای مشارکت زنان ایران در فعالیت‌های اجتماعی، ابتدا ضرورت تعلیم و تربیت و آموزش و در حقیقت باسوادکردن زنان را به اشکال مختلف مطرح نمود و در تحقق این امر، ایجاد و توسعه و گسترش مدارس ابتدایی و عالیه مخصوص زنان را به عنوان یک اصل اجتناب‌ناپذیر لازم می‌دید. فراهم‌کردن زمینه برای پذیرش فعالیت‌های زنان در نزد افکار عمومی جامعه از دیگر مسائلی بودکه روزنامه با نشر مقالات مختلف به انجام آن مبادرت ورزید. از‌ آنجا که طرح یک الگو برای زنان جوامع اسلامی و خصوصا ایران در این زمینه ضروری بود،‌ لذا روزنامه اختر با انتشار مقالات، اخبار در مورد مشارکت و فعالیت‌های زنان کشورهای متمدن و اروپایی، ضمن بیان ویژگی‌های مثبت و منفی پیامدها و نتایج ارزشمند حضور زنان اروپایی در فعالیت‌های اجتماعی، زمینه‌های هدایت و روشنگری زنان ایرانی را در جامعه عصر ناصری فراهم می‌نمود.

بنابراین طرح مسائل فرهنگی، آموزش تعلیم و تربیت و آموزش دختران از مهم‌ترین مسائل و موضوعاتی بود که در شماره‌های متوالی و مختلف روزنامه اختر به نشر آن پرداخته می‌شد. توجه به مقام زن، اشتراک و تساوی حقوق زن و مرد، انتخاب و گزینش معلمان آشنا به فنون تعلیم و تربیت دختران و همچنین انتخاب دایه‌ها برای پرورش دختران از دیگر مسائلی بود که در روزنامه اختر به آن اشاره شده بود. مخالفت و مبارزه با تفکر عدم آموزش و تعلیم و تربیت دختران که به دلیل محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران عصر ناصری اعمال می‌شد و ذکر براهین و دلایل عقلی و حقوقی این مساله در مقالات و مطالب روزنامه اختر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اهمیت این روزنامه را می‌‌توان در مسائلی مانند بیداری افکار عمومی، آشنایی مردم ایران با حقوق سیاسی و اجتماعی خود، طرح مسائل جدید که روزنامه‌های داخلی جرات بیان آن را نداشتند، بوده است.

فاطمه محمودی کوچکسرایی

منابع:

1 ـ «سخنی چند در تربیت کودکان»، اختر، سال هجدهم، شماره 11، (1309 هـ . ق‌/‌ 1892 م)‌، ص 5. 2 ـ «تربیت دختران»، اختر، سال دوم، شماره 36، (1293 هـ . ق‌/‌ 876 م)‌ ، ص 1. 3 ـ‌ اختر، سال هجدهم، شماره 11، پیشین.4 ـ‌ همان. 5 ـ‌ «تربیت دختران»، اختر، سال دوم، شماره36، (1293 هـ . ق‌/‌ 1876 م)‌، ص 1.6 ـ اختر، سال نهم، شماره 10، (1300 هـ . ق‌/‌ 1883 م)‌، ص 7. 7 ـ اختر، سال بیستم، شماره 36، (1311 هـ . ق‌/‌ 1894 م)‌، ص 14. 8 ـ‌ «زنان طبیبه»، اختر، سال بیست و دوم، شماره 7، (1313 هـ . ق‌/‌ 1895 م)‌ ، ص 12. 9 ـ «ترقی فن نقاشی در میان زنان فرانسه»، اختر، سال بیست و یکم، ‌شماره 46، (1312 هـ . ق‌/‌ 1895 م)‌، ص 10. 10 ـ «جنبش مردانه زنان در آمریکا»، اختر، سال نوزدهم، شماره 9 (1310 هـ . ق‌/‌ 1893 م)‌، ص 20.11 ـ «مقدار عمله زنان در اروپا»، اختر، سال هفدهم، شماره 7، (1308 هـ . ق‌/‌ 1890 م)‌، ص 4.12 ـ‌ اختر، سال هشتم، شماره 38، (1299 هـ . ق‌/‌ 1882 م)‌، ص 3.13 ـ «عزائب عوائد ملل»، اختر، سال دوازدهم، شماره 23 و 24، (1303 هـ . ق‌/‌ 1885 م)‌ ، ص 8.