پاسخ مجتهد برازجانی به نماینده بریتانیا در بوشهر - انگلیس جنگ را آغاز کرد

  در دوران جنگ جهانی اول خانه میرزا علی تاجر کازرونی در برازجان یکی از کانون‌های گردهمایی سران ایلات و دیگر رهبران مردم برای مشورت و تصمیم‌گیری درباره چگونگی نبرد با انگلیس بود.
این نشست‌ها با حضور آیت‌الله شیخ محمدحسین برازجانی مجتهد معروف آن دیار انجام می‌گرفت. در یکی از این نشست‌ها صاحب منصب ژاندارمری رو به شیخ کرده و گفت: «دو ماه قبل تلگرافی از جنرال کاکس به آقای شیخ محمدحسین رسیده و ایشان هم جواب داده‌اند. چند مرتبه از آقای کازرونی تقاضا کردم که یک نسخه از آن را به من بدهند، ایشان نداشتند.»
شیخ که در هماهنگ‌سازی مبارزان جنوب نقش مهمی داشت، ارسال آن نامه را برای علی‌قلی خان هم مفید دانست و اظهار کرد: «من یک نسخه دارم که اینک تقدیم می‌کنم.» آن نسخه مشتمل بر تلگرافی بود که سر پرسی کاکس نماینده دولت بریتانیا در بوشهر برای آیت‌الله برازجانی مخابره کرده بود و پاسخی که شیخ برای او فرستاده بود. در تلگراف کاکس آمده بود:
جناب مستطاب علام
چون یقین دارم رعیت صادق دولت ایران هستید، از این رو در این داهیه مهمه مقتضی می‌دانم که حقایق و اطلاعاتی را که دارم و شاید نزد خودتان نباشد، به آن دوستدار خبر دهم. دولت انگلیس از سابق دوست صادق ایران بوده و در اشکالاتی که ایران داشته مساعدت کرده و معاونت مالیه و سایر تاییدات به دولت مزبور مبذول داشته است.
 در وقت حاضر و درخصوص جنگ اروپا چنانچه اطلاع دارید دولت انگلیس با آلمان در حالت حرب است و آلمان برای اغراض نفسانیه عثمانی را نیز به جنگ کشانیده، با وصف اینکه ابدا جهاتی نبود که مملکتین انگلیس و عثمانی به جنگ مبادرت نمایند. ولی اگر چه بریطانیه عظمی با دولت عثمانی در جنگ می‌باشد، ولی چون معلوم است که بزرگترین دولت فرمان‌گذار بر مسلمین است، کرارا به واسطه تعهدات علنی خود ظاهر ساخته که اماکن مشرفه در حجاز و عراق را مصون و محترم خواهد داشت و آذوقه به خرج خود جهت حجاج و اهالی جده و مشاهد مشرفه فرستاده و به این طور مشهود ساختند که با مسلمین هیچ جنگی ندارد.
 دولت ایران تاکنون ساعی بوده که بیطرفی خود را برقرار دارد، ولی حالا مکشوف شده که دولتین آلمان و عثمانی به واسطه اشکالاتی که به آنها دچار شده‌اند می‌خواهند ایران را نیز به جنگ بکشانند. چند روز قبل مکشوف شد که قونسول آلمان در بوشهر مشغول است اهالی تنگستان را تحریک ‌کنند که به بوشهر حمله بیاورند و از علائم و اوراق موجوده ظاهر گردید که سفیر آلمان به دستیاری ماموران سوئدی ژاندارمری بدون اطلاع دولت ایران درصدد بوده‌اند که امرا و اعیان جنوب را برانگیزانند و آنها را تحریک کند که به معاونت ژاندارمری مخاصمت با انگلیس را مشغول شوند و سعی دارند که اکابر و اعاظم مانند آن دوستدار را اغوا نمایند که با خودشان و عثمانی‌ها و آلمانی‌ها همراهی کرده جهدی نمایند که بر انگلیس هجوم نمایند.
البته آن دوستدار این‌قدر بیهود سر نیستند که از این وسیله اغوا شوند. چه که از مخاصمت با دولت انگلیس که هیچ قصدی و احساس غیردوستانه‌ای نسبت به خودتان ندارد نه تنها خودتان را دچار مصیبت خواهید کرد، بلکه ثلث دولت خود را مال‌المصالحه قرار خواهید داد. دولت ایران هیچ اطلاعی از این دسائس ندارد... طریق اسلم به جهت آن دوستدار اینکه دسائس و تحریکات این آشوب‌طلبان خارجه را اکیدا مقاومت نماید.
در این تلگراف کاکس کوشید تا شیخ را از رهبری مبارزات بازداشته و در نهایت او را تهدید کرده و مسئول عواقب امور معرفی کند. شیخ نیز در پاسخی محکم و قاطع به او، به دفاع از دین و وطن تاکید کرد.
اینک پاسخ شیخ به کاکس: تلگراف شما رسید. اگرچه نظر به صداقتم در خدمتگزاری کلیه دول اسلامی علی‌الخصوص وطن عزیزم ایران باید جواب شما را توسط حکومت بنادر داده باشم، کما اینکه باید مخابرات شما هم به توسط حکومت ایرانی به من برسد، ولی چون شما برخلاف قاعده رفتار کرده و مبادرت به مخابره مستقیم نموده‌اید، ناگزیر من هم مستقیما جواب می‌دهم.
 راجع به محاربه عمومیه که دولت جلیله ایران مسلک بی‌طرفی اختیار نموده است، این مساله واضح است... علت هیجان ملت برعلیه دولت شما، همانا مداخلات دولت متبوعه شما و روس در خلیج فارس و نقاط جنوبی و شمالی ایران است که هر وقت توانسته‌اید برخلاف بی طرفی ایران اقداماتی کرده‌اید. و اگر به قول شما آلمانی‌ها نیز مشغول تهییج عشایر ایران هستند مطلبی است که تاکنون برهان قوی برای اثبات آن در دست ندارید. و بر فرض اگر شما می‌گویید باشد، شما این طریقه غیرمرضیه را به آنها آموختید
و کمال اسف را دارم که وطن ما را جولانگاه مغرضانه خود و دیگر اجنبیان نموده و به این سبب ملت نجیب ایران را مجبور به بعضی حرکات کرده و حال آنکه به خوبی مطلع هستید که هر فردی از افراد نجیب ایرانی تاکنون ساعی بوده که شئون بی‌طرفی دولت علیه خود را محفوظ و مقدس دارد...
 اداره ژاندارمری عبارت از: یک قوه دولتی است که تابع اوامر حکومت مرکزی می‌باشد و تا به حال احدی از آحاد یا صاحب منصبان آنها کاری که خارج از وظیفه رسمی یا وطن‌پرستی آنها باشد ننموده است... راجع به همراهی دولت انگلیس به دولت علیه ایران که اشاره نموده بودید... ملت ایران را عقیده بر آن است که تمام صدمات وارده از شمال به تصدیق دولت انگلیس بوده...
ملت ایران بعد از متابعت دیانت، دوستدار دولت و استقلال خود بوده و کمال احتراز را از مخالفت با دولت خود دارد... با کمال اسف به شما اطلاع می‌دهم که عملیات اخیرشما در خلیج[فارس] و ناصری[اهواز] و محمره [خرمشهر] و بردن قونسول آلمانی که به کلی مخالف بی طرفی ایران است، بیشتر افکار را به هیجان آورده است و امروز تقریبا یک لک [صد هزار] تفنگچی دشتی و دشتستانی و تنگستانی اصرار بر قطع علایق دوستی را با شما دارند.....
 این نکته را هم اخیرا خاطرنشان می‌نماییم که اگر هر آینه عملیات جنگجویانه شما دوام پیدا کرد و در ظرف مستقبل جلوگیری از ملت ممتنع گردید، ملامت و مسوولیت راجع به حرکات لاابالیه شماست که از خطه بی‌طرفی تخطی نموده‌اید و اینجانب را هیچ مسوولیت و ملامتی نیست.