اسنادی درباره احمد کسروی

احمد کسروی از چهره‌های جنجالی تاریخ معاصر ایران و موضوع مناقشات بسیاری است. کسروی از دو جنبه اهمیت یافته است: نخست از منظر تاریخ‌نگاری، به ویژه تاریخ مشروطیت، و دیگر از منظر دشمنی‌هایی که با تشیع و ائمه‌ی معصومین علیهم السلام داشته و ادعاهایی که در مورد برانگیختگی خود مطرح می‌کرده است. 

از منظر نخست ـ جایگاه وی درتاریخ‌نگاری مشروطه ـ که هنوز هم هوادارانی دارد، در کتاب «کسروی و تاریخ مشروطه‌ی ایران» آمده است: 
«زمانی که کسروی حاصل پژوهش خود درباره‌ی مشروطیت ایران را منتشر کرد، دانشمند سرشناسی بود. وی در زمینه‌های تاریخ، زبان‌شناسی و جغرافیای تاریخی صاحب‌رای شناخته می‌شد. همین‌طور مصلحی اجتماعی محسوب می‌شد که به اعتقاد خود ریشه‌ی دردهای جامعه را شناخته و راه‌حل‌هایی برای آن‌ها یافته بود.» (1) 
یا دراظهارنظری مشابه، کسروی به عنوان بزرگترین مورخ مشروطه ایران مطرح می‌شود. (2) 
امام خمینی که خود زمانه‌ی کسروی را درک کرده است، در مورد وی قضاوت منصفانه‌ای دارد: 
«... یک دفعه آدم می‌بیند که کسروی آمد و کتابسوزی [کرد]. مفاتیح‌الجنان هم جزو کتاب‌هایی بود که سوزاند. کتاب‌های عرفانی را هم سوزاند. البته کسروی نویسنده‌ی زبردستی بود، ولی آخری دیوانه شده بود یا یک مغزی است که این مغز ـ بسیاری از شرقی‌ها این طوری هستند که تا یک چیزی، چهار تا کلمه‌ای یاد می‌گیرند، ادعایشان خیلی بالا می‌شود. کسروی آخری ادعای پیغمبری می‌کرد. نمی‌توانست به آن بالا برسد، آن‌جا را می‌آورد پایین.» (3) 
از منظر دوم، اندیشه‌های انحرافی ضدشیعی کسروی، از زمان طرح با عکس‌العمل‌هایی در سراسر ایران مواجه شد. مرحوم استاد غلام‌رضا سعیدی خراسانی از جمله کسانی است که با کسروی ارتباطاتی داشته است. حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی به نقل از ایشان می‌نویسد: 
«من در 1312 در روزنامه‌ی شفقِ سرخ مقالاتی بر ضداروپایی‌گری به قلم احمد کسروی خواندم که بسیار برایم جالب بود. از بیرجند نامه‌ای به وی نوشتم و تاکید نمودم که برای نشر این قبیل اندیشه‌ها، باید نشریه یا مجله‌ای مستقل منتشر گردد. کسروی در پاسخ ضمن ارسال یکی دو تا از کتاب‌هایش نوشت که به زودی مجله‌ی پیمان را منتشر خواهد ساخت و از من هم دعوت به همکاری کرد. پیمان در سال 1313 منتشر شد و من هم مقالاتی در زمینه‌های اسلامی ترجمه و به آن می‌فرستادم که چاپ می‌شد. تا آن‌که من به تهران آمدم و او عاشقانه از اسلام صحبت می‌کرد و یک بار هم مرا برای افطار دعوت کرد ... اما وقتی دو سال بعد، انحرافاتی درمجله پیمان و پرچم و نشریات وی دیدم، روزی به سراغ وی رفتم و پس از مباحثاتی که دیدم تاثیری ندارد، به او اخطار کردم که هذا فراق بینی و بینک. و از او جدا شد. 
کسروی دچار خودگنده‌بینی شد ... عضویت در انجمن علمی سلطنتی لندن، انجمن پطروگراد و انجمن علمی واشنگتن، او را سخت مغرور کرد. شذوذاتی هم خود داشت که دچار آن انحراف بزرگ شد و آن ظلم را بر اسلام و تشیع روا داشت...» (4) 
در فضای نسبتاً باز بعد از شهریور 1320، سماجت و لجاجتی که کسروی در طرح مباحث ضدشیعی خرج می‌داد، علما را به تکاپو واداشت و اثرات منفی مقابله با علما در دوره‌ی رضاشاه را تا حدودی خنثی کرد. جنبشی پرتحرک به راه افتاد. نهضتی که علیه اندیشه‌های کسروی در میان عالمان دینی شروع شده بود، به تولید حجم زیادی از منابع مکتوب فرهنگی منجر گردید. (5) 
در این تقابل فکری به دو مشی مشخص می‌توان اشاره کرد. مقابله‌ی فکری و فرهنگی با اندیشه‌ی کسروی که حاج سراج انصاری سردمدار آن بود. (6) 
فعالیت‌هایی که آیت‌الله سیدنورالدین شیرازی رییس حزب برادران (7) یا محمدتقی شریعتی در کانون نشر حقایق اسلامی مشهد (8) انجام می‌دادند، نمونه‌هایی از این تکاپوی فکری و فرهنگی برای حفظ هویت مذهبی است. 
و اما این اسناد 
اندیشه‌های ضدشیعی کسروی، ضمن آن‌که علما را به تکاپو جهت پاسخ‌گویی به شبهات وی واداشت، در میان مردم مسلمان ایران هم هیجانی به پا کرد که متاسفانه تا کنون اسناد قابل توجهی از این موضوع منتشر نشده است. با این حال در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد محدودی (9) ـ حدود سی‌برگ ـ در مورد کسروی وجود دارد که بازنویسی و برای استفاده‌ی محققان ارایه می‌شود. در این اسناد به موضوعات مهمی پرداخته شده است: شکایت مردم مراغه از کتاب شیعی‌گری، شکایت پیروان کسروی از مردم تبریز و مراغه و دیلم، شکایت اهالی میاندوآب از پیروان کسروی، شکایت کسروی به نخست‌وزیر، شکایت کسروی از کارکنان دولت، نامه‌ی روشنگری کسروی با نام سرگذشت من مردان نیک داوری کنید، خط و ربط‌هایی میان بخش اداری‌-‌سیاسی وزارت کشور و کسروی، هیجان عمومی مردم رشت علیه جشن کتاب‌سوزی کسروی و از همه مهم‌تر تشکیل جلساتی از طرف علمای تهران و تهدید دولت به اعتصاب و تظاهرات در شهر در صورت عدم قبول تقاضای آن‌ها جهت آزادی قاتلان کسروی. 
پانوشت‌ها 
1. سهراب یزدانی، کسروی و تاریخ مشروطه‌ی ایران، تهران، نشر نی، 1376، ص 24 
2. داریوش رحمانیان، آذربایجان، مشروطه و ناسیونالیسم، نامه‌ی مشروطه، خبرنامه‌ی ستاد بزرگداشت یک‌صدمین سالگرد مشروطیت، شماره‌ی سوم، اردیبهشت 1384، ص 81 
3. صحیفه‌ی امام (مجموعه آثار امام خمینی)، جلد 13، تهران، موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378، ص 32 
4. غلام‌رضا سعیدی، مفخر شرق سیدجمال‌الدین اسدآبادی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1370، صص13 ـ 14 
5. رک به. رسول جعفریان، رسائل سیاسی-اسلامی دوره‌ی پهلوی، جلد اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384 
6. رک به: رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران (سال‌های57 ـ 1320)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ ششم، 1383 
7. رک به: دکتر احمد بهشتی، سه سال در محضر استاد، به انضمام زندگی‌نامه‌ی حضرت آیت‌الله سیدنورالدین حسینی الهاشمی، قم، انتشارات فجر ولایت، 1383، صص 24 ـ 17 
8. پروین منصوری، تاریخ شفاهی کانون نشر حقایق اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384 
9. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده‌های احمد کسروی به کدهای 22505 و 20343 
*** 
• تلگراف اهالی مراغه (استان آذربایجان شرقی) و اعتراض به چاپ کتاب شیعی‌گری احمد کسروی 
• نامه جمعیت آزادگان خوی (استان آذربایجان غربی) در خصوص اقدامات اهالی تبریز و مراغه 
• پاسخ وزیر کشور به نخست وزیر در اقدام استانداری از جلوگیری جمعیت آزادگان 
• نامه عده‌ای از تبریز راجع به وضعیت جمعیت آزادگان 
• شکایت مردم از تعرض اشرار به کانون آزادگان 
• شکایت مردم شهر میاندوآب (استان آذربایجان غربی) از شهردار مبنی بر طرفداری از پیروان کسروی 
• انتشار اعلامیه‌ی کسروی با عنوان «سرگذشت من، مردان نیک داوری کنید» در رشت (استان گیلان) 
• پاسخ شکایت مردم میاندوآب (استان آذربایجان غربی) از رییس شهربانی آن‌جا 
• دو مورد شکایت کسروی از چند نفر از ماموران شهربانی 
• نامه‌ی کسروی به نخست‌وزیر در خصوص وضعیت جمعیت آزادگان 
• نامه‌ی کسروی به نخست‌وزیر و شرح اقدامات مخالفانش 
• گزارش آتش‌سوزی در خانه‌ی رییس اداره‌ی ثبت احوال شهر میاندوآب (استان آذربایجان غربی) 
• تلگراف درباره‌ی هزینه‌ی سفر و مترجم کسروی 
• توضیح وزیر کشور به نخست‌وزیر در مورد فعالیت جمعیت آزادگان 
• گزارش استانداری در خصوص اقدامات مخالفان و طرفداران کسروی 
• گزارش شهربانی رشت (استان گیلان) در خصوص اقدامات طرفداران کسروی 
• دستور وزیر کشور به استانداری برای جلوگیری از اقدامات پیروان کسروی 
• دستور وزارت کشور برای بر جلوگیری از هرگونه اغتشاش میان مخالفان و هواداران کسروی 
• گزارش اعلامیه‌های منتشره به وسیله‌ی مخالفان کسروی در خصوص آزادی قاتلان کسروی 
• گزارش ماموران شهربانی در خصوص اقدامات طرفداران قاتلان کسروی 
• جلسه‌ی علمای تهران و صدور اعلامیه برای آزادی قاتلان کسروی و تهدید به اعتصاب بازار 
• دستور وزیر کشور برای منع انتشار اعلامیه‌های مخالفان کسروی 



[ سند شماره 1/1: رونوشت تلگراف اهالی مراغه و اعتراض به چاپ کتاب شیعی گری احمد کسروی[ 

[نشان شیر وخورشید[ 
وزرات کشور 


رونوشت : تلگراف 
تبریز 
استانداری 

به شکایات اهالی مراغه از عملیات ضیاء مقدم و شرکاء او رسیدگی ، نتیجه اعلام فرمایید. وزیر کشور [ امضاء[ : ناخوانا 
[  حاشیه سمت چپ : مدیر کل [ 
[ حاشیه وسط : فرمانده کل گروهان[ 





[سند شماره 2/1 : تلگراف اهالی مراغه و اعتراض به چاپ کتاب شیعی گری احمد کسروی [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت پست و تلگراف و تلفن 
تلگراف 

مورخه : 26/11/1322 
شماره : 7564 

توسط آقای مقدم و فتوحی نمایندگان مراغه مجلس شورای ملی رونوشت جناب آقای نخست وزیر رونوشت وزارت دادگستری رونوشت وزارت کشور رونوشت[ یک کلمه ناخوانا[ کار رونوشت آذربایجان ، انتشار کتاب شیعی گری تالیف احمد کسروی و توهینات او به مذهب مقدس اثنا عشری و اقدامات عالی و کتبی ضیاء مقدم و چند نفر شرکاء آنها از قبیل سوختن کتب مقدس و بت پرست گفتن به تعزیه داری خصو صا سید الشهدا تنفر و انزجار سخت در بین اهالی ایجاد ، اینک تقاضای دستان مجرمین تسلیم به دادگاه و مجازات ایشان را مطابق قانون اساسی داریم [ یک کلمه ناخوانا[ خراسانی ، کاظمی بزازی ، نخودچی ، جواد محمدعلی اجاقی ، تدین صدیقی ، اسدالله حسین زاده ، محمد علی نوبخت ، سرمد صیاد حمید محمد حیدر محمد ارباقی لطف علی سهرابی رعبتی قدرت مدقالچی اصل خلیل فضل علی موید ، حمید اصل خلیلی صدیق زاده ، نظامی یوسفی کره کان ، عبد العلی غلامغلی امین مراغی خلیل پور حسین شیخ ناجی فرهودی صراف زاده علی قلی ابراهیم صابونچی قدس 
[ حاشیه بالا سمت چپ[ : سیاسی26/11 . تلگرافی به استانداری اعلام دستور رسیدگی کنند 




[سند شماره 2: رو نوشت نامه آزادگان خوی در خصوص اقدامات اهالی تبریز و مراغه [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیر 

رو نوشت : تلگراف از خوی 
مورخه : 30/2/1323 
شماره : 273 
جناب آقای نخست وزیر 
حرکت وحشیانه از طرف بعضی اجامیر اوباش و بی خردان در تبریز و مراغه نسبت به آزادگان و میهن پرستان حقیقی موجبات تاثیر و تاسف بلکه عدم امنیت اجتماعی را فراهم ، استدعا داریم برابر قوانین کشوری رسیدگی فرمائید که با کشف حقیقت به این گونه وحشی گریها خاتمه داده شود . از طرف آزادگاه قدس تهرانچی عبدالله حسین زاده 
رونوشت برابر اصل است 

# 

[ سند شماره 3 پاسخ وزیر کشور به نخست وزیر در اقدام استانداری از جلوگیری جمعیت آزادگان[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزرات کشور 
اداره : سیاسی و گذر نامه 
جناب آقای نخست وزیر 
باعطف به مرقومه شماره 1437-12/2/1323 متضمن رونوشت تلگراف عبدالحسین زاده و چند نفر دیگر از تبریز راجع به جمعیت آزادگان معروض می دارد چون اقدامات طرفداران کسروی مخالف با انتظامات محل و مصالح کشور بوده و موجب شکایات عدیده اهالی محل شده بود استانداری تبریز از عملیات جمعیت مذکور جلوگیری نموده است که طبعا باعث شکایت اعضاء جمعیت گردیده است.ش 
وزیر کشور 




[ سند شماره 4 رونوشت نامه عده ای از تبریز راجع به وضعیت آزادگان [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیر 
به تاریخ: 12/2/1323 
شماره : 1437 
عبدالحسین زاده و چند نفر دیگر از تبریز تلگرافی به شماره 273-30/1/23راجع به وضعیت آزادگان مخابره نموده که رونوشت آن به ضمیمه فرستاده می شود . 
دستور فرمائید به شکایت آنان رسیدگی نموده و نتیجه را اشعار دارند. [ امضاء[ : نخست وزیر 
[ مهر حاشیه بالا سمت راست[ : وزارت کشور اداره سیاسی شماره 1144 تاریخ 18/2/23 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : ثبت کل وزارت کشور شماره 8441تاریخ 14/2/1323و 12/2/1323 
[ حاشیه پایین صفحه : ناخوانا[ 


[ سند شماره 5 رونوشت شکایت عده ای از عملیات اشرار نسبت به کانون آزادگان [ 
[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیر 
مورخه : 31/2/1323 
شماره : 3009 
وزارت کشور 
عطف به رونوشت تلگراف مورخ 17/2/23 از دیلم به امضای جوان بخت و چند نفر دیگر دائر بشکایت از عملیات اشرار نسبت به کانون آزادگان مستقیما به آن وزارت فرستاده شده است دستور فرمائید در این باب رسیدگی و اقدام مقتضی به عمل آورده نتیجه را اعلام دارند. نخست وزیر 
[حاشیه پایین سمت راست[ : سابقه 
[حاشیه پایین وسط [ : سابقه در دفتر سیاسی درج شده است کانون آزادگان چون طرفداران کسروی است . 
[ حاشیه بالا سمت چپ [ : سیاسی انتظامی 30/2/23 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : 11913 31/2/23 
[مهر حاشیه بالا سمت راست [ :شماره 1482 تاریخ 31/2/23 




[ سند شماره 6 در خصوص شکایت جمعی از اهالی میاندوآب از شهردار مبنی بر طرفداری از پیروان کسروی[ 


وزارت کل داخله تهران دام عظمته 
13/3/23 
آقای طاهری 
[ چند کلمه ناخوانا  [ مستحضر می سازد البته وضعیت تامین این فدویان ستم دیده میاندو آب در این موقع در دامنه کردستان به تمام اولیای معظم امور دولت معلوم است که از غائله شهریور ماه1320 تا حال با خوردن خون جگر شبها را بیدار مانده قسمت دارائی سرمایه خود را در فراهم نمودن [ یک کلمه ناخوانا[ راه و آسایش خود و زندگانی خویش مصرف نموده و تا حال هر یک در نوبه خود یک مشت عائله خود را در این محل خطر ناک نگهداری نموده و انتظار امیدواری به مراحم و توانائی دولت را داریم که روسای محترم وقت چگونگی وضعیت تاسف آور این فدویان را به مقامات عالیه عرض و وسایل آسایش این سامان رادرخواست فرمایند بالعکس آقای مجدی رئیس شهربانی میاندوآب عوض رساندن مظلومیت ماها در نتیجه گزارش پر از اغراض شخصی و پیش بردن مرام پلید خود این فدویان را جزء اشرار قلمداد کرده و به اتهام دخالت در سیاست به مرکز معرفی نموده علت اینکه حالا معلوم می شود که رئیس نامبرده خوداش کسروی میباشن زیرا که از طرف کسروی ها بناب بوده و تعرضات و اتهامات او از روی تعصب بوده چنانچه چندی قبل شیری جمالی را بی تقصیر در اثنای راه اول شب [ یک کلمه ناخوانا[ نفر کسروی عبور کرده احمد نام پاسبان شهربانی جمالی نام برده را با تیر زده و مقتول کرد لذا استدعا داریم که امر فرمائید یک نفر بازرس محترم دولت در محل حاضر شده و پس از رسیدگی به اتهام نسبته به فدویان هر گاه گزارش نامبرده عاری از حقیت باشد عادلانه در باره گزارش دهنده قضاوت فرموده و فدویان را از تحت فشار او مستخلص فرمایند زیاده جسارت منتظر به صدور امر مبارک می باشیم . از طرف فدویان اهالی میاندوآب . عزت حیدری عبداله یاوری [ امضاء [امیر حجتی [ امضاء[ سید حبیب موسوی [ مهر[ نعمت سلیمانیان[ مهر[ ..حسین قلی تقی زاده[ امضاء [ مشهدی سلیم لطفی [ امضاء [ اسماعیل کیانی [ مهر[ بابا سنگوری [ امضاء [ تیمور حیدری [ مهر[ جعفر بابائی[ انگشت[ عزت الله حیدری [ امضاء [ مصطفی سلطانی [ امضاء [ فرخ برابری[ امضاء [ محمود حیدری [ مهر[ نعمت خدادی [ مهر[ محمد رضایی [ مهر[ مشهد شکرالله [ مهر[ سیف الله احد مظفری [ امضاء[ غلامحسین احمدی [ امضاء [ عباس قلی حائری [ مهر[ 
اداره بازررسی امرکه [ ناخوانا[ با اعلام این مرکز[ ناخوانا[ 
دفتر – عینا به شهربانی میاندوآب مراجعه شود که مراتب را دقیقا رسیدگی و ضمن اعلام مرجوعه نتیجه با اظهار نظریه گزارش کنند [ امضاء [10/4/23 
[ مهر[ : ورود به دفتر اداره شهربانی به تاریخ 7/4/23 نمره 1977 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : مهر اداره دارائی 
[ پشت صفحه : عینا به اداره کل شهربانی ارجاع می شود که دستور فرمایند پس از رسیدگی اقدام مقتضی نتیجه را با اعاده مرجوعه اعلام دارند. از طرف مدیر کل رئیس اداره انتظامات [ امضاء[ 
ل / 4951 – 23/4/5 



[ سند شماره 1/7 گزراش ارسال رونوشت دو اعلامیه در مورد کسروی [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شهربانی کل کشور 
اداره : اطلاعات 
دایره:محرمانه 
تاریخ : 10/3/24 
شماره 2005/1/ 
2351/24 
موضوع : محرمانه 
وزارت کشور 
تعقیب معروضه شماره1689 / 2961 (مورخه 5 / 3 / 1324) محترمانه دو نسخه 
رو نوشت اعلامیه که از طرف آقای احمد کسروی تحت عنوان (سرگذشت من ) (مردان نیک داوری کنید)که در رشت منتشر گردیده و به وسیله شهربانی مربوطه رسیده است جهت استحضار به ضمیمه تقدیم می گردد .- 
رئیس شهربانی کل کشور – سرتیپ ضرابی 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : ثبت در دفتر محرمانه وزارت کشور شماره 1796 تاریخ 12/3/1324 

[حاشیه پایین سمت چپ[ : آقای نظامی 12/3/24 




[سند شماره 2/7[ 
[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شهربانی کل کشور 
شهربانی گیلان 

سرگذشت من 
مردان نیک داوری کنند 
شنبه گذشته که مرا زدند . در این یک هفته ، چه در روزنامه ها و چه در بیرون سخنان بسیاری گفته شده و نوشته های بسیاری به چاپ رسیده . اینک خودم از بستر بیماری این شرح را می نویسم که به چاپ رسیده و پراکنده گردد.نخست در باره پیشامد مرا افسوس نیست . مرا آزارها و گزندها رسید ولی خدا را سپاس که زنده ماندم و خواهم توانست کارهای خود را دنبال کنم . همه چیز به کناره اگر آن روز که صد تن بیشتر . از اشرار نا فهم متعصب گرد مرا گرفتند . و هریکی از راه دیگری آزار مرا می خواست ایستادگی نتوانسته از پا افتاده بودم بی گمان زنده بر نمی خواستم . این نگهداری خدا بود که با یازده زخم و آن همه ریزش خون بیست دقیقه بیشتر سر پا ایستادم با آن همه اشرار برابری کردم . با چنین مهر خدائی مرا چه جای افسوس است در باره شهربانی که در این یک هفته رفتارش مایه شگفتی بوده ناچارم چند جمله ای بنویسم . 
نخست می پرسم . شهربانی چیست . اگر نظرش این است که دنبال نشود و بخوابد و اصلاح کار را در آن می داند مرا ایرادی نخواهد بود. برای من بسیار آسانست که از حق خود چشم به پوشم . 
ولی اگر نظر شهربانی اینست که قضیه دنبال شود و اسراری بدست آید چرا راه کار را گم کرده ، اداره آگاهی با آن همه تسلط به شهر چرا نتوانسته که قضیه را بدست بیارد . 
این قضیه ریشه درازی دارد اگر شهربانی می خواهد ما حاضریم راه تحقیق را به او نشان دهیم داستان شگفتیست این ضارب دیوانه دو ماه هست در تهران به صد جا رفته و قصد خود راباکنایه فهمانیده .از جمله یک بار به نزد تیمسار سرتیب ضرابی رئیس شهربانی رفته یک بار به اداره کیهان رفته و مقاله برده ده بار به اداره ما آمده . یک روز هم به نشست ما آمده که چون خواستش شرارت بود من عذرش خواسته بی آن که بگذارم کسی اذیتش کند . بیرونش فرستاده ام و این حادثه در میان هفتاد و هشتاد نفر رخ داده . 
با این همه سوابق شهربانی داستان را چنین وانمود می کند که میانه من و او در خیابان نزاعی رخ داده من کسی بوده ام که با یک دیوانه پستی در خیابان نزاع کنم . آیا چنین رفتاری از یک اداره بزرگی که عهده دار امنیت ملیونها خانواده هاست ناشایسته نیست . 
شهربانی چرا از او نپرسیده که در پیرامون خانه من چکار داشته . هوادارانش انتشار داده اند .که از ختم بر می گشته بهتر بود شهربانی همان را تحقیق می کرد . از چه ختمی . که مرده بود .که ترا در آن جا دیده . آن گاه کسی که از ختم باز می گشته پس چرا عمامه و عبا نداشته . آن همراهانش چرا با او بوه اند ؟ شهربانی از دلایلی به این آشکاری صرفنظر کرده و بیانات غرض آمیز همراهان ضارب و بعضی از اصناف متعصب محل را که از پیش آماده کرده بودند ملاک گرفته است شهربانی ملاقات با ضارب را در زندان آزاد گذارده همدستان او پیاپی به نزد ش می روند و بیرون می آیند و درسها به او می آموزند . ولی دو نفر جوانی که آن روز طپانچه را از دست ضارب در آورده و از ضربت سرم که چه بسا مایه مرگ من می شد جلو گرفته اند شهربانی آنها را باز داشته و ملاقاتشان نیز آزاد نیست من می خواهم روی سخن را به تیمسار ضرابی بر گردانیده بپرسم . آیا سزاست در زمان ریاست تیمسار رفتار شهربانی این باشد .؟ 
 من شنیده ام در این چند روز برخی از ملایان به نام شهر از جمله آقای حاجی سید محمد بهبهانی به حمایت از ضارب به شهربانی رجوع کرده اند. من نمی دانم این سخن تا چه اندازه راستست به هر حال به آقای بهبهانی این پیام فرستاده می گویم . 
میانه ما و شما مخالفتهائی هست و خواهد بود. ولی هیچگاه نبایستی از این راه در بیائید از شما دوست می دارید کسانی در برابر سخنان ما با طپانچه پیش آیند . این به زیان کشور و به زیان خود شما خواهد بود. 
سخنان ما بسیار ریشه دار است و هیچ گاه با طپانچه از میان نخواهد رفت . طپانچه بیش از آن نتیجه نتواند که خونهائی به ناسزا ریخته شود . شما در برابر ما هر سختی داشتید بگوئید و بنویسید و ما را رنجشی نخواهد بود. ولی حمایت از اشرار معناهای دیگری خواهد داد. همه چیز به کنار شما پسر بهبهانی بزرگ هستید . و می بایست بدیده گیرید آن احترامی را که ما تا کنون به پدر شما گذارده ایم ( و همیشه خواهیم گذاشت ) 
همان داستان دلگداز پدر بزرگ شما پس بوده که نتیجه ناگوار اشرار بازی و طپانچه کشیها دانسته شود و همیشه در پیش چشم ها باشد. در این یک هفته تکانی در مردم پدید آمده و انبوهی از ایشان خواسته اند بدانند داستان چیست؟ چرا می خواسته اند مرا بکشند ؟ بسیاری از ایشان به عیادت من آمده پرسشهائی کرده اند . 
می خواهم در پایان روی سخن را به ایشان برگردانیده بگویم . 
شما اگر می خواهید به ریشه داستان دست برید و آنگاه به نتیجه نیکی رسیده بتوانید در باره این پیش آمد و چه در همه گونه کشاکشهائی که ماراست داوری کنید بهتر از همه آنست که کتابهای مارا بخوانید . کتابهای ما بسیار است ولی شما چند کتابی را که بخوانید راه به رویتان باز خواهد شد . 
ما در این کوششها برای خود سودی نخواسته ایم . این گزند ها ئی که اکنون مراست و آن رنجهائی که در همه جا یاران ما می کشند جز برای کشور نیست . جز برای نیکی جهان نیست . شما نیز بخوانید و از چگونگی آگاه گردید وبا ما در این کوششها همدست باشید . احمد کسروی 
آگاهی از سوی دفتر پرچم 
چون آقای کسروی این دو روزه برای بیرون آوردن گلوله به بیمارستان دیگر منتقل خواهند شد از پذیرائی عیادت کنندگان معذور می باشد . دفتر پرچم 
[حاشیه پایین سمت راست[ : رونوشت برابربا اصل - متعدی دفتر اطلاعات پلکوئیان= [ امضاء [ 
30/2/24 




[ سند شماره 8 پاسخ مرجوعه شکایت اهالی میاندوآب از رئیس شهربانی آنجا[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شهربانی کل کشور 
اداره :بازررسی 
تاریخ : 6/5/24 
شماره:26182/5420 
وزارت کشور 

با تقدیم مرجوعه شماره 4951 در شکایت اهالی میاندوآب از[ یک کلمه ناخوانا[ مجدی رئیس شهربانی آنجا معروض می دارد بر طبق گزارش شهربانی تبریز موضوع شکایت مربوط به قضایای کسروی بوده که عده می خواستند به منازل طرفداران مشارالیه حمله نمایند شهربانی محل برای حفظ انتظامات از اقدامات آنها جلوگیری نموده است .- 
کفیل شهربانی کل کشور – پاسیار آسیف [ امضاء [ 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : انتظامات 18/5/23 (به شماره 8317 / 5 مورخه 23 / 5 / 22) 

[حاشیه پایین سمت راست[ : اقدامی ندارد 23/5/23 
[حاشیه بالا سمت راست[ : آقای طاهری22/5 





[ سند شماره 1/9ارسال رونوشت دو فقره نامه کسروی و پاسخ وزارت کشور [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیری 

به تاریخ :12/2/1323 

شماره : 1439 
وزارت کشور 
رونوشت دو فقره نامه آقای کسروی در شکایت از چند تن کارمند ان دولت لفا ارسال می شود . 
دستور فرمائید در قسمتهای مربوط به آن وزارتخانه موضوع را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه را اشعار دارند.نخست وزیر [ امضاء [ 
[حاشیه بالا سمت چپ [ : سوابق امر در اداره سیاسی است13/2/1323 
[ حاشیه پایین [ :  به عرض می رسد تنفر اهالی آذربایجان از آذادگان سوزاندن بعضی از کتب دینی و ادبی است که همه ساله در روزهای نهم نموده و شهربانی که در [ یک کلمه ناخوانا[ نقاط فوق به جلوگیری از احساسات اهالی متعصب آذربایجان نشده محترما کیانی 






[ سند شماره 2/9 نامه کسروی به نخست وزیر در خصوص وضعیت آزادگان و در خواست رسیدگی[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیری 
رونوشت نامه آقای احمد کسروی به تاریخ بیست ونهم فروردین 1323 
جناب آقای نخست وزیر 
در برگ جداگانه شرح وحشیگری های آذربایجان را داده ام موضوع اصلی چیزدیگری است  آنچه تا کنون دانسته شده دولت با ما دو رویه رفتار می کند البته یکی از موجبات قضیه رنجیدگیهای برخی آقایان وزیران است که احساسات شخصی خود را در کارهای مهم کشور دخالت می دهند ولی علت اساسی ملاحظه ایست که دولت از ملایان و از مرتجعین دارد . 
 به هر حال رفتار دولت مایه نگرانی ما شد. شماره آزادگان بسیار بیشتر از آن است که دولت دانسته است و روز به روز بیشتر خواهد گردید. بهتر است دولت در همان تبریز تحقیق کند که آزادگان تا چه اندازه اندو با آن همه وحشیگریهای بیشرمانه که دو ماه دوام داشته و با آن بیمی که به جان و دارائی در میان بوده در انتخابات چه اندازه رای داشته ام هر رای از یک تن از آزادگان بوده است اینست ما خواستاریم جنابعالی موضوع را در هیئت مطرح گردانید و درباره پرسشهای پایین تصمیم دولت را به ما آگاهی دهید. 
1- آیا دولت مارا مشمول قوانین ایران می داند یا نه ؟ 
2- آیا اشرار که به ما تعرض کنند کیفر خواهند دید یا نه؟ 
3- اگر در یکی از شهرها هجومی از ملایان و دیگران به ما بشود شهربانی یا ژاندارمری یا پادگان به جلوگیری خواهند کوشید یا نه؟ 
4- آیا بزهکاران تبریز و مراغه و میاندوآب تعقیب قانونی خواهند دید یا نه؟ 
جنابعالی باور کنید که اگر دولت آشکاره بگوید که به پاس دلخواه ملایان و دیگر مرتجعان و به اقتضای سیاست یا به هر عنوان دیگری نمی خواهد یا نمی تواند از ما نگهداری کند و ما را در پناه قوانین جا دهد ما نخواهیم رنجید و بسیار خرسند گردیده خودمان به اندیشه چاره خواهیم افتاد آنچه تواند افتاد و قهرا مایه رنجش تواند بود رفتار دو رویه دولتست اینست بار دیگر از جنابعالی به نام ایرانیون خواهشمندم دولت پاسخ روشنی به ما دهد. جنابعالی نیز از من پرسشی کردید و من پاسخ دادم . اگر باز نیاز باشد توانم توضیحات مفصل و روشن درباره مقاصد خود مان بدهم . ولی برای بریدن به آن برخی از آقایان که میدانم با جنابعالی گفتگو می کنند دوباره تصریح می کنم که دولت اگر کارهای ماراخارج از قانون می داند مارا نیز به قانون سپارد و از راه دادگستری دنبال کند ما از آن نیز گله نخواهم داشت . با درود و سپاسهای بسیار احمد کسروی 
رونوشت برابر اصل است [ امضاء [ 



[ سند شماره 3/9 نامه کسروی به نخست وزیر و شرح اقدامات مخالفان[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیری 
رونوشت نامه آقای احمد کسروی به تاریخ بیست ونهم فروردین 1323 
جناب آقای نخست وزیر 
در باره وحشیگریهای بهمن ماه تبریز در تعقیب اکرات به شرح آینده مبادرت می نماید 
 میرزا حسین واعظ و میرزا کاظم شبستری که این دوتن در منبرها مردم را تحریک می کرده اند سید محمد خشکنابی و میر علم که به اینجا و آنجا دویده به دستاویز قران سوزانی که یک بار دروغ بوده مردم را به آشوب و شرارت بر می انگیخته اند. 
اشخاص پایین به جلو اشرار افتاده به سوی کانون آزادگان آورده به تاراج و تخریب واداشته و خود مباشرت و شرکت در جرایم کرده اند. 
میر دوهاب پسر میر یعقوب دلال شتر ذهنی نام نوحه خوان حاجی مسیب چرم فروش تقی ونقی که دو برادر و در بازار دلالند . پسر میرزا یحی واعظ که اثاثیه کانون را اکنون در خانه پدر او می باشد. 
در تبریز یکی از محرکین عمده یاور ضیای کفیل شهربانی و اسد نام کلانتر بازار بوده اند یاور ضیائی در موقع تاراج کانون خودش حاضر بوده و کمترین اقدامی برای جلوگیری نکرده . اسد نام آقای اسلامی را با دادن تامین از حجره اش خارج گردانیده و بدست اشرار داده که از چند جا زخمی کرده گردانیده اند . محرکین دیگر که پول گزافی در راه تحریک صرف کرده اند در ضمن تعقیب شناخته خواهند گردید. 
در مراغه محرکین که در ظاهر شناخته شده اند اشخاص آینده هستند. 
سید اسماعیل مدحت روضه خوان که مجلسی در خانه خود ترتیب داده و به دستاویز افسانه قران سوزانی روضه خوانها و ملا ها تحریک کرده . توکلی نام که بازاریهارا به بستن بازار واداشته . حاجی میرزا علی عالم افتخار شاگرد مددیان عزیز مجدیه که با داد و فریاد مردم را تحریک کرده پسر آقا ضیاء و دختر شانزده ساله او فرستاده اند که آقا ضیاء مضروب و مجروح گردانیده اند. 
در اینجا نیز یکی از محرکین عظیما رئیس دادگاه بوده که به اشرار و محرکین دستور داده و سپس نیز از تعقیب مجرمین خودداری نموده است. 
در میاندوآب محرک اصلی دو نفر بوده اند – یکی میرزا حسن عرفانی و دیگری میرزا موسی اردبیلی که گذشت . 
از تحریک مردم عامی سید زنبیل کرد را با اکراد برای تاراج شهر و کارخانه قند دعوت کرده اند که اگر پادگان به جلو گیری بر نمی خواست شهر و کارخانه به تاراج می رفت .گذشته از این دو نفر اشخاص آینده از محرکین بوده اند که مردم را به در خانه مسعودی فرستاده اند . 
علی اکبر عرفانی مسعود عرفانی حاجی علی حبیبیان حاجی حسینعلی تقی زادگان حسینعلی شمس آوری شکایت من به دولت چند چیز است 
1 - جمعی از کارمندان دولت در این جرمها شرکت داشته اند و دولت باید آنها را به دیوان کیفر فرستد 
2 - با همه شکایات رسمی از سوی اینجانب که صاحب کانون هستم و از سوی مجروحین بزهکاران تا این ساعت مورد تعقیب نگردیده که این خود جرم دیگری از کارمندان دولت است. 
3 - هنوز در شهرهای آذربایجان برای آزادگان آزادی و امنیت نیست و تا اشرار کیفر نبینند نخواهد بود. 
4 - دو تن از آزادگان بی هیچ جرمی از کار منفصل شد ه اند یکی آقا ضیاء کفیل ثبت مراغه و دیگری تقی مجلد کارمند کارخانه قند است . اینها به سر کار باز گردند. احمد کسروی 
رونوشت برابر اصل است[ امضاء [ 



[ سند شماره 10 گزارش حریق در خانه رئیس ثبت میاندوآب [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
اداره انتظامات 
شماره : 1700/ ن 

اداره سیاسی 
عطف به شماره 913 راجع به حریق درب خانه عزت اله مسعودی رئیس ثبت میاندوآب و مجروح شدن شیری نام رونوشت گزارش استانداری سوم که اشاره شده در ضمیمه نبوده خواهشمند است رونوشت گزارشها راارسال دارند.از طرف رئیس اداره انتظامات [ امضاء [ 

[مهر حاشیه بالا سمت راست [ : وزارت کشور اداره سیاسی شماره 1407 تاریخ 28/2/1323 



[ سند شماره 11 روشن نبودن متن نامه از اداره سیاسی به استانداری سوم [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
اداره :کارگزینی 

به تاریخ : 23/2/1323 
پیوست: 2509 
اداره سیاسی 

تلگرافی که طی شماره 9201 از آن اداره به استانداری سوم راجع به مترجم و هزینه سفر و امور کسروی صادرو رونوشت آن جهت اقدام به این اداره فرستاده شده معلوم نیست مقصود اقدام در کدام قسمت است خواهشمند است چگونگی امر را مشروحا اعلام فرمائید تا اقدام لازم به عمل آید. رئیس اداره کارگزینی قاضی نوری [ امضاء [ 
[ حاشیه بالا سمت راست [ : شماره 1289 تاریخ 24/2/1323 




[ سند شماره 12 گزارش انتشاراعلامیه از طرف کسروی در رشت [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 

تاریخ خروج: 20/4/1324 

رشت 
اعلامیه از طرف احمد کسروی از رشت منتشر و قضایای حادثه در تهران برای ایشان اتفاق افتاده که عنوان ( سرگذشت من )(مردان نیک داوری کنید) توضیح داده است و از اینکه شهربانی قضیه را بطور عادلانه رسیدگی نمی کندسخت [ یک کلمه ناخوانا[ است . 



[ سند شماره 13 [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
اداره سیاسی 
شماره عمومی : 11852 
شماره خصوصی :14426 
تاریخ ثبت : 20/12/24 

جناب آقای نخست وزیر 
محرمانه 
تعقیب نامه شماره13297 / 10479 (مورخه 24 / 12 / 1322) رونوشت گزارش شماره 680 مورخه 4 / 12 / 1324 استانداری یکم تلوا برای مزیداستحضار عالی تقدیم و ضمنا معروض می دارد که رونوشت نامه[ یک کلمه ناخوانا [ استانداری [ یک کلمه ناخوانا[ 
نامه شماره 12933 / 10506 مورخه 12 / 11 / 1324) قبلا برای استحضار به آنجناب برابر شماره 599ا تقدیم گردیده است وزیر کشور [ امضاء [ 14/12/24 




[ سند شماره14 توضیح وزیر کشور به نخست وزیر در مورد اعتراض جمعیت آزادگان [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 

جناب آقای نخست وزیر 
با عطف به مرقومه شماره 1437 مورخه 12 / 2 / 1324 توضیح رونوشت تلگراف عبدالحسین زاده و چندنفر دیگر از تبریز راجع به جمعیت آزادگان معروض می دارد چون اقدامات طرفداران احمد کسروی مخالف انتظامات عمومی و به مصالح کشور بوده است و موجب شکایات عدیده اهالی محل شده بوداستانداری تبریزاز عملیات جمعیت مذکور جلوگیری نموده است که طبعا باعث شکایت اعضا جمعیت گردیده است .وزیر کشور [ امضاء [ 



[ سند شماره15 رونوشت گزارش استانداری اول در خصوص اقدامات مخالفان و طرفداران کسروی و عملیات استانداری [ 

[ شان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
استانداری استان اول 
تاریخ : 30/10/1324 
شماره :519 
محرمانه است 
وزارت کشور 
چند روز قبل در اینجا تشویشی در اذهان پیدا شد و دلیلش اظهاراتی بود که آقای اشکوری واعظ در مسجدراجع به دسته کسروی نموده است احمد کسروی به طوری که مستحضر هستند عده را به دور خود جمع کرده که مرامشان مبارزه با خرافات و چیزهائی است که مخالف تهذیب اخلاق است این دسته جشنی دارند که به جشن آتش سوزی معروف شده و روز معینی پیروان او جمع شده و کتبی را که منافی مرام خود می دانند به آتش می اندازند و بوستان و گلستان سعدی و دیوان حافظ و خیام و عده دیگر از شعرا هم از این عمل مصون نیستند اخیرا در اینجا شهرت پیدا کرد که این دسته در اینجا به رهبری توسلی و پور سیروس که در اداره کشاورزی اینجا کار می کنند قرآن و چند جلد کتاب دعا را هم آتش زده اند واعظ نامبرده موضوع را در سر منبر عنوان کرده و اظهار داشته است که حالا موقعی است که هر مسلمانی کفن بر تن کرده و بر علیه این منافقین جهاد کند و کار داشت صورت جدی پیدا می کرد که در نتیجه مراقبت شهربانی و تذکراتی به واعظ نامبرده داده شد که در این موقع که آشفتگی به حد کافی وجود دارد نباید کاری کرد که دوئیت و نفاق بیشتر بشود و به آتش نفاق دامن زد و همچنین شرح موکدی که خود اینجانب به رئیس اداره کشاورزی نوشته ام که از عملیات توسلی و پورسیروس جدا جلوگیری و آنها را به مسئولیت شدیدی که خواهند داشت متوجه سازند و مذاکرات خود بنده با اشکوری از بروز حوادث نامطلوب جلوگیری شد و طرفین از فعالیت خودداری کردند. 
ضمنا دسته کسروی موضوع سوزاندن قرآن و کتاب دعا را اتهام محض دانسته و شایعه را هم به وسیله اعلان تکذیب کرده اند. استانداری استان اول [ امضاء [ 
[حاشیه پایین [ : محرمانه اداره سیاسی جناب آقای نخست وزیر و استانداری [ یک کلمه ناخوانا[ که در حفظ انتظامات دستور مراقبت و جلوگیری از اغتشاش صادر[چند کلمه ناخوانا[ 4/11/24 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : ثبت محرمانه وزارت کشور شماره :10200 تاریخ : 3/11/24 



[ سند شماره1/16 گزارش شهربانی رشت در خصوص اقدامات طرفداران کسروی و اقدامات شهربانی [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
اداره : اطلاعات 
دائره : اول شهربانی کل کشور 
تاریخ:6/11/24 
شماره :1376/11682/1 
محرمانه 
وزارت کشور 
محترما گزارش شماره 2384/14832-23/10/24 شهربانی رشت ذیلا معروض می گردد: طبق اطلاع واصله اخیرا آقایان پور سیروس دامپزشک و توسلی حسابدار اداره کشاورزی که از جمله پیروان کسروی تبریزی مقیم طهران می باشد در منازل خود واقع در رشت از عده دانش آموزان دعوت نموده و مقداری از کتابهای فضلا و دانشمندان قدیمه ازجمله کتاب حافظ . سعدی و بابا طاهر وخلاصه الاخبار . خیام و رمان در زیر آسمان صاف . راتحت عنوان این که کتابهای مزبور جزء خرافات محسوب و اخلاق مردم را فاسد نموده آتش زده اند. و نیز در شهر شایع بود که مشا رالیهما مبادرت به آتش زدن کتاب آسمانی (قرآن ) نیز نموده اند که در نتیجه مردمان متعصب شهر از استماع این خبر متغیر و به آقای صدرائی اشکوری واعظ که همه شب در مسجد صالح آباد مشغول وعظ می باشد متوسل نامبرده نیز اشخاص را تهیج و قیام بر علیه پیروان کسروی نموده و بیان می دارد که تا زود است باید آنان را از بین برد به محض شنیدن این خبر فورا اینجانب آقای صدرائی اشکوری را احضار و با نصایح و دلالت از اقدام این قبیل عمل منصرف نموده وعده دادند که در اطراف این موضوع بحثی ننمایند لزوما آقایان پور سیروس و توسلی را نیزحضورا[ یک کلمه ناخوانا[ از آتش زدن قرآن اظهار بی اطلاعی متعدر شدند که فقط کتابهای حافظ و سعدی و غیره را آتش زده اند . نامبردگان را نیز با نصایح دلالت نموده و از عواقب وخیم این قبیل اعمال مستحضر ملتزم شدند برای رفع هر گونه سوء تفاهمات در افواه و افکار اهالی به هیچ وجه مبادرت به چنین اقدامی ننمایند فعلا اعمال آنها تحت نظر و نتیجه بعدا به عرض خواهد رسید . 
رئیس شهربانی کل کشور – سرتیپ ضرابی 
[حاشیه پایین سمت چپ[ : رونوشت برابر اصل است محرمانه 1- استانداری [ یک کلمه ناخوانا[ 
به جلوگیری از این [ یک کلمه ناخوانا[ 2- جناب آقای نخست وزیر عرض گردد 7/11/24 




[ سند شماره2/16 [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شماره عمومی :10506 
شماره خصوصی : 12933 
تاریخ:23/11/1324 

محرمانه 
جناب آقای نخست وزیر 

رونوشت گزارش شماره 599 مورخه 30 / 10 / 1323استانداری اول راجع به اظهارات آقای اشکوری بر علیه مرام کسروی و اقداماتی که از طرف استانداری به عمل آمده است تلوا برای استحضار عالی تقدیم می شود به استانداری محل دستور لازم درمراقبت و جلوگیری از اغتشاش داده شد. کفیل استانداری از طرف وزیر کشور [ امضاء [ 6/11/24 




[ سند شماره3/16 [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شماره عمومی : 11765 داره انتظامات 
شماره خصوصی : 3365/ ن 
تاریخ:26/12/1324 

محرمانه 
جناب آقای نخست وزیر 
رونوشت گزارش مورخ 23 اسفند ماه تلوا جهت استحضار خاطر عالی تقدیم به عرض می رساند که برای حفظ انتظامات و مراقبت در اوضاع و احوال دستور لازم به شهربانی کل کشور و فرمانداری نظامی تهران صادر گردیده است .وزیر کشور فریدونی [ امضاء [ 

[حاشیه پایین سمت راست[ : رئیس اداره انتظامات اصل [ امضاء [ 




[ سند شماره1/17 گزارش دستور جلسه در خصوص جلوگیری ازاقدامات پیروان کسروی[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
جزوه دان :10409 
پرونده : 13296 
تاریخ : 22/11/1324 
محرمانه 
استانداری اول 

رونوشت گزارش شماره 1374 / 682 / 11 / 1 مورخه 6 / 1 / 24 شهربانی کل کشور در خصوص اقدامات بعضی از پیروان کسروی تبریزی تلوا برای استحضار آن استانداری ارسال می شود دستور جلسه با توجه به ارسال گزارش مزبور [ یک کلمه ناخوانا[ داده و از این قبیل اقدامات جلوگیری نمائید وزیر کشور 
رونوشت شرح بالا به انضمام رونوشت گزارش شهربانی کل برای استحضار جناب آقای نخست وزیرتقدیم شود – وزیر کشور 
[ امضاء [ 9/11/24 
[حاشیه سمت راست[ : 10409 / 13297 22/11/24 




[سند شماره 2/17 [ 
[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور تاریخ:4/12/1324 
استانداری استان اول شماره:680 

محرمانه 

وزارت کشور 

عطف به نامه شماره 13296/10409 متضمن رونوشت گزارش شهربانی کل کشور به استحضار عالی می رساند در این قسمت به موقع خود اقدام و جریان هم گزارش شد توجه وزارت متبوعه رابه مدلول گزارش محرمانه شماره 599 معطوف و فعلا رفع نگرانی شده است. 
استاندار استان اول [ امضاء[ 
[ حاشیه پایین سمت چپ[ : رو نوشت شود [ امضاء: ناخوانا[ 
[حاشیه پایین [ : محرمانه اداره سیاسی – اداره انتظامات 
[مهر حاشیه پایین سمت چپ [ : وزارت کشور اداره سیاسی شماره 14426 مورخه 19/12/24 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : ثبت در دفتر مخصوص وزارت کشور شماره11852 تاریخ12/12/1324 





[ سند شماره 18 دستور وزارت کشور مبنی بر جلوگیری از هرگونه اغتشاش[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شماره عمومی : 10200 
جزوه دان : 12934 
تاریخ:13/11/1324 

محرمانه 
استانداری اول 
به استحضار ازمفاد گزارش شماره 599 مورخه 30 / 10 / 24راجع به اظهارات آقای اشکوری واعظ و اقداماتی که از طرف استانداری اول است متذکر می شود البته در حفظ انتظامات و جلوگیری از اغتشاشات دستور مراقبت کامل صادر خواهید فرمود که از هرگونه تظاهرات و تبلیغاتی که موجب تهیج افکار عامه است 
جدا جلوگیری شود.کفیل سیاسی از طرف وزیر کشور [ امضاء [ 



[ سند شماره19 گزارش شهربانی رشت در خصوص اقدامات پیروان کسروی و مخالفانشان[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شهربانی کل کشور 
اداره : اطلاعات 
دائره : سیاسی 
تاریخ : 28/11/1324 
شماره : 14764/ 12386/ 
(محرمانه ) 

وزارت کشور 
تعقیب معروضه شماره 11683/13763-6/11/24 محترما گزارش شماره 24741/15314- 2/11/24 شهربانی رشت ذیلا معروض می گردد. 
(در نتیجه اقدامات پیروان کسروی موضوع کتاب سوزی عکس العمل نامطلوبی بین فرهنگیان و مردمان متعصب بخشیده بود چنانچه واعظ معروضه غالبا بر سر منابر ضمن گفتگو از مباحث مذهبی و اجتماعی بیاناتی در اطراف فرهنگ و برخی از فرهنگیان نموده که مورد دادخواهی اداره فرهنگ رشت واقع که در نتیجه اقدامات موثر جناب آقای استاندار و مذاکره اینجانب با آقای صدرائی اشگوری از چندی به این طرف بر سر منابر جز مباحث مذهبی و اجتماعی بیانات فوق العاده ای نمی نماید . لکن اخیرا در مجالس متشکله منازل اشخاص مردم را دعوت به اسلام نموده و در نظر دارد اتحادیه تشکیل دهند و بنا به اظهارش مراد از اتحادیه مزبور گرد آوری مسلمین و ودلالت آنها از طرق اسلام می باشد و به هیچ وجه دخالتی به امور سیاسی و سایر احزاب ندارد مراتب بیانات او مرتبا به مقام استانداری گزارش عرض بدیهی است عملیات مشارالیه تحت مراقبت و نتیجه بعدا به عرض خواهد رسید )- 
رئیس شهربانی کل کشور – سرتیب ضرابی [ امضاء [ 
[حاشیه پایین سمت چپ[ : محرمانه اداره سیاسی جناب آقای نخست وزیر 21/11/24 

[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : ثبت دفتر محرمانه وزارت کشور شماره 11007 تاریخ 3/11/1324 



[سند شماره 20[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
اداره سیاسی 
شماره عمومی : 11007 
پرونده : 14017 
تاریخ:9 /12/1324 
تاریخ خروج:9/12/1324 
محرمانه 
جناب آقای نخست وزیر 

رو نوشت گزارش شماره 15314 / 2474 مورخه 28 / 11 / 24 شهربانی رشت تلوا برای استحضار عالی مسترد شد. کفیل سیاسی وزیر کشور [ امضاء[ 2/12/24 
[حاشیه پایین سمت راست[ : [ یک کلمه ناخوانا[ از تجمع که علمی است گزارش شده است 
[حاشیه پایین سمت راست[ : ناخوانا 



[ سند شماره 21[ 
[ نشان شیر وخورشید [ 
نخست وزیری 
شهربانی کل کشور 
اداره : سر کلانتری 
تاریخ : 8/12/1324 
شماره : 12442/8163/ب 
محرمانه 
وزارت کشور 

عطف به مرقومه شماره 13035/10278-20/11/24 برای مراقبت در حفظ انتظامات و جلوگیری از هرگونه امر خلاف انتظامی دستور لازم به کلانتری مربوطه داده شده است. 
رئیس شهربانی کل کشور . سرتیب ضرابی [ امضاء[ 

[ حاشیه پایین سمت چپ[ : اداره سیاسی 
[مهر حاشیه بالا سمت چپ [ : ثبت در دفتر مخصوص وزارت کشور شماره 11259 تاریخ 9/12/1324 



[ سند شماره1/ 22 گزارش اوراق چاپی منتشره به وسیله مخالفان کسروی در خصوص آزادی قاتلان کسروی[ 
[ نشان شیر وخورشید [ 
فرمانداری نظامی تهران 
شماره : 326 
تاریخ : 17/1/1325 
وزارت کشور 
عطف به نامه شماره 6880224594/ن مورخه 14/1/25 به طوری که طی شماره 9397 مورخه 27/12/24 به استحضار رسانیده از اوراق چاپی منتشره به وسیله مخالفین کسروی دو نسخه در فرمانداری نظامی بیشتر موجود نبوده که یک نسخه آن به نخست وزیری و یک نسخه به وزارت جنگ تقدیم شده است. 
فرماندار نظامی تهران – سرهنگ مظفری [ امضاء [ 

[ حاشیه بالا سمت چپ [ :انتظامات [ امضاء [ 

[حاشیه پایین سمت راست[ : با سابقه برای [ یک کلمه ناخوانا[ اقدام ندارد26/1/25[ امضاء [ 
[حاشیه پایین [ : 29720 مورخه 18 / 1 255 



[ سند شماره 2/22[ 
[ نشان شیر وخورشید [ 
فرمانداری نظامی تهران 
شماره : 9397 
تاریخ : 26/12/1324 
وزارت کشور 

عطف به نامه شماره 33585/117635 مورخه 26/12/24 به اداره کل شهربانی دستور مراقبت و اقدامات احتیاطی داده شد ضمنا به اطلاع می رساند که اخیرا تعداد زیادی اوراق چاپی که موید این جریانات می باشد به وسیله مخالفین مرحوم کسروی منتشر شده و آزادی قاتلین آن را از دولت خواستار شده اند که یک برگه از اوراق منظور جهت استحضار جناب آقای نخست وزیر و یک برگه جهت استحضار وزارت جنگ تقدیم گردید. 
فرماندار نظامی تهران – سرهنگ مظفری [ امضاء [ 

[حاشیه پایین سمت راست[ :به فرماندار نظامی بنویسید یک برگ از اوراق چاپی جهت اطلاع وزارت کشور ارسال دارد 7/1/25 

[ حاشیه پایین سمت چپ [ : سابقه 6/1/25 
[حاشیه پایین [ : 24594/ ن 6/1/25 4/68802 




[ سند شماره1/ 23 گزارش ماموران شهربانی در خصوص اقدامات طرفداران قاتلان کسروی [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شماره عمومی 11761 اداره انتظامات 
شماره خصوصی : 3358/ن 
تاریخ:25/12/1324 تاریخ پاک نویس :25/12/24 

محرمانه فوری 

فرمانداری نظامی تهران 
طبق گزارشهای واصله از طرف علما تهران جلساتی تشکیل یافته و قرار گزارده اند به منزل امام جمعه و امثال ایشان رفته با صدور قطعنامه آزادی قاتلین کسروی را از دولت خواستار شوند و در صورت عدم قبول آن بازار را بسته شروع به تظاهرات نمایند قدغن نمایید به مامورین دستور داده شود کاملا مراقب وضعیت و حفظ انتظامات بوده باشند. وزیر کشور 
[حاشیه پایین [ : رئیس اداره انتظامات : رونوشت برای اطلاع و اقدام مشخص به شهربانی کل کشور ایفاد می شودوزیر کشور [ امضاء [ 



[ سند شماره 2/23 [ 

23 اسفند ماه 1324 
محرمانه اداره انتظامات اداره سیاسی 

گزارش 
از قرار استماع از طرف علما تهران جلساتی تشکیل یافته و قرار گذاشته اند به منزل امام جمعه و امثال آن رفته با صدور قطع نامه آزادی قاتلین کسروی را از دولت خواستار شوند و در صورت عدم قبولی آن بازار بسته شروع به تظاهرات نمایندبازنویسی شماره مذکور شد 9000است[ امضاء [ [حاشیه پایین [ : شهربانی [ یک کلمه ناخوانا[ مراقب وضعیت باشند رونوشت هم برای نخست وزیر فرمانداری و اداره سیاسی ارسال دارید 25/12/24 33585/ن 
رونوشت برای استحضار اداره سیاسی ایفاد می شود رئیس اداره انتظامات25/12/24 
[حاشیه سمت راست[ : دایره شهربانی 



[ سند شماره 3/23[ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شهربانی کل کشور 
اداره : سر کلانتری 
تاریخ:20/1/1325 
شماره :13455/8827/ب 

محرمانه 
وزارت کشور 
معطوف به مرقومه شماره 33583/ن/11763- 26/11/24 بر طبق گزارش کلانتری 8 پس از انتشار بیانیه از طف قسمتی از اهالی تهران و بازار با مراقبتی که به عمل آمده اقدامات دیگری از ناحیه بازاریها به عمل نیامده است با این وضعیت دستور مراقبت به کلانتری مربوطه داده شده است-رئیس شهربانی کل کشور – صفاری [ امضاء [ 
[مهر حاشیه بالا سمت راست [ : محرمانه وزارت کشور شماره 355/ تاریخ 22/1/1324 

[حاشیه پایین سمت چپ[ : محرمانه اداره سیاسی – اداره انتظامات21/1/25به عرض برسانند 
محرمانه عینا به اداره [ یک کلمه ناخوانا[ اعلام می گردد متمنی است دستور فرماییدبه اداره مربوطه ارسال کند[ امضاء [ اقدامی ندارد بایگانی شود 
[حاشیه سمت راست[ : مربوط به اداره انتظامات است24/1/25 
[ حاشیه بالا سمت چپ [ : اداره انتظامات ضمیمه سابقه پیوست شود2/2/25 




[ سندشماره 4/23 [ 

[ نشان شیر وخورشید [ 
وزارت کشور 
شماره عمومی : 68802 اداره انتظامات 
شماره خصوصی : 24594/ ن 
جزوه دان:12/1/25 
تاریخ:26/12/1324 
فرمانداری نظامی تهران 
عطف به نامه شماره 9379 مورخه 27 / 12 / 24 راجع به اوراق چاپی منتشر شده مخالفین کسروی قدغن نمایید یک نسخه نیز از اوراق مربوطه به وزارت کشور ارسال دارید رئیس کل اداره انتظامات وزیر کشور 
محرمانه 20/1/25