تاملی در یک کودتای نافرجام
روزهای نخستین پیروزی انقلاب اسلامی و با شکل‌گیری جمهوری اسلامی، ابرقدرتها و به ویژه امریکا در پی نفوذ و تضعیف این نظام نوپا برای تأمین منافع خویش برآمدند. سرویس‌های جاسوسی بیگانه با ابزارهایی نظیر تأسیس حزب و گروه، یا حمایت از احزاب و سازمانهای موجود و یا با نفوذ در دولت موقت و جاسوسی از طریق سفارتخانه‌ها، دامن زدن به تنش‌های مذهبی و قومی، تجزیه طلبی و براندازی مسلحانه، ترور رهبران، شورش و آشوب، تلاش گسترده‌ای نمودند. کودتا یکی از راههای پیش رو برای براندازی بود. معمولاً سال‌های آغازین شکل‌گیری کامل نهادهای جدید، بهترین هنگام برای اقدام به کودتا محسوب می‌شود.
کودتای نقاب که به معنای «نجات قیام انقلاب بزرگ» است با هدف روی کار آمدن دوباره بختیار طراحی شد و سران کودتا با ارتش بعثی عراق هماهنگ کردند که در 19 تیر 1359 در ساعت مقرر، وارد حریم هوایی منطقه شوند و در پی عملیات هوایی عراق، آژیر قرمز پایگاه که رمز شروع کودتا بود به صدا درآید و پرسنل هواپیماها را مسلح و آماده پرواز کنند. به طور همزمان خلبانان وابسته به کودتا در ظاهر برای حرکت به سمت مرزها و پاسخ به ارتش عراق و در واقع برای حرکت به سوی تهران و بمباران اهداف از پیش تعیین شده پرواز کنند.
با رسیدن هواپیماها به تهران قرار بود بیت حضرت امام (رحمة‌الله علیه)، فرودگاه مهرآباد، دفتر نخست وزیری، ستاد مرکزی سپاه پاسداران، ستاد مرکزی کمیته‌های انقلاب، پادگان ولی عصر(عج)، پادگان امام حسین(ع) و چند نقطه مهم دیگر بمباران شود. پس از بمباران‌های هوایی، هواپیماها باشکستن دیوار صوتی به نیروی زمینی علامت می‌دادند که مرحله دوم کودتا را آغاز کند.
در این مرحله باید صدا وسیما، فرودگاه مهرآباد، ستاد ارتش جمهوری اسلامی، پادگان حر، پادگان قصر و پادگان جمشیدیه تسخیر می‌شد و در سطح شهر تهران با اعمال خشونت و ارعاب حالت نظامی ایجاد شود. طبق برنامه اگر نیروی زمینی موفق نمی‌شد صدا و سیما را تسخیر کند، هواپیماها آنجا را بمباران می‌کردند. سران کودتا برای شروع کار در صدد به اختیار گرفتن یک پایگاه نظامی بر آمدند که دارای هواپیما، به تهران نزدیک، در خارج از شهر، عناصر آن قابل جذب و رهبران عملیات هوایی با پرسنل و اماکن آن آشنایی داشته باشند و به این ترتیب پایگاه هوایی شهید نوژه همدان برای شروع کودتا انتخاب شد. پایگاه هوایی شهید نوژه(1) در 50 کیلو‌متری شهر همدان و در کنار شهر کبودرآهنگ، دور از دسترس مردم قرار داشت و تیمسار محققی، تیمسار سعید مهدیون، سروان حمید نعمتی، سروان ایرج ایران نژاد و چند تن دیگر از سران کودتا در آنجا خدمت کرده بودند و اماکن و پرسنل پایگاه را می‌شناختند. این پایگاه قبل از انقلاب به نام «پایگاه شاهرخی» خوانده می‌شد و بعد از انقلاب مدت کوتاهی به «پایگاه حر» نام گرفت، به دنبال شهادت سرهنگ دوم خلبان محمد نوژه از خلبانان فداکار این پایگاه، که در پاسخگویی به فرمان حضرت امام خمینی (ره) برای کمک رسانی به شهید چمران و جلوگیری از سقوط پاوه در تاریخ 25مرداد 58 به شهادت رسید، نام این پایگاه به پایگاه هوایی «شهید نوژه» تغییر کرد. برای تصرف پایگاه نوژه به عنوان کلید عملیات کودتا قرار بود 12 تیم مرکب از یکصد تن از کلاه سبزهای تیپ نوهد ،300 تا 400 نفر از فریب خوردگان ایل بختیاری و 12 نفر راهنما از داخل پایگاه به فرماندهی سرگرد کوروش آذرتاش (فرمانده تیپ 23 نوهد پیش از انقلاب) جهت تصرف پایگاه نوژه وارد عمل شوند. طبق نقشه پس از تصرف پایگاه، تیمسار محققی برای رهبری عملیات هوایی در اتاق فرماندهی مستقر می‌شد و همزمان سروان حمید نعمتی، سروان محمد ملک، سروان کیومرث آبتین و سروان فرخزاد جهانگیری که هر کدام فرمانده یک تیم بودند نخستین اسکادران هوایی را به پرواز در می‌آوردند. این اسکاداران شامل 16 هواپیما از 53 فروند هواپیمای مجهز به سلاح سنگین بود که برای عملیات در نظر گرفته شده بود. همه چیز برای یک کودتا یا جنایت دیگری به اسم دموکراسی و حقوق بشر آماده بود که ناگهان همه چیز در هم پیچید و آمریکا که از شکست و رسوایی صحرای طبس در تب و تاب بود و آن را تلخ‌ترین شکست تاریخی خود خواند، در بهت و حیرت دیگری فرو رفت و برگ دیگری در کارنامه زبونی‌اش در برابر انقلاب اسلامی به ثبت رسید.
اسنادی که بعد از تسخیر لانه جاسوسی به دست آمد پرده از همکاری بسیاری از تشکل‌های داخلی با شرق و غرب و اسرائیل برداشت. آمریکا به کمک عراق و برخی کشورهای منطقه طرح یک کودتا را تهیه کرده بود و مدیریت آن را به بختیار می‌دهد. بختیار از سال 1330 با آمریکا مرتبط بود یعنی یک سال و نیم پیش از کودتای آمریکایی‌ها در ایران در سال 1332 با آنها در ارتباط بود .
عواملی در داخل و خارج با بختیار همکاری می‌کنند. ازهاری، قره‌باغی، اویسی و آریانا که هر یک تشکیلاتی در ترکیه و اطراف آن داشته‌اند و در ایران هم با ارتشی‌ها مرتبط بودند، به گونه‌ای شرایط را مطرح می‌کنند که در ایران همه ارتش و نیروی هوایی با ما هستند و مسئولین از طرح ما مطلع هستند و همه با ما همکاری می‌کنند.
در کودتای نوژه، مصر، اردن و عراق و برخی شیوخ منطقه با آمریکا همکاری کردند؛ همچنین برخی روزنامه‌نگاران مانند احمد احرار و صدرالدین الهی در خارج از کشور و برخی روزنامه‌نگاران در داخل با عوامل کودتا همکاری می‌کردند.
عراق و آمریکا علاقه‌مند بودند با اجرای کودتا ارتش تضعیف شود تا جنگ را آغاز کنند و لذا با شکست کودتا کلید جنگ تحمیلی زده شد. این نشان می‌دهد که این کودتا چقدر اساسی بوده است که اگر با موفقیت روبرو می‌شد اصلاً جنگ تحمیلی آغاز نمی‌شد چون براندازی نظام انجام شده بود.
آژانس جاسوسی آمریکا ( سیا ) به کودتای نوژه امید زیادی بسته بود و آن را ضربه نهایی و قطعی بر پیکر نظام نظام نوپای جمهوری اسلامی می‌پنداشت و اهمیت آن را بیش از تجاوز نظام صدام ارزیابی می‌کرد . به گفته سران کودتا مدتی بر سر تقدم کودتا یا آغاز جنگ تحمیلی بحث شد و سرانجام بعد از سفر بنی‌عامری به پاریس در اسفند ماه ، طرح کودتا بر شروع جنگ ارجحیت یافت . این کودتا چنان دقیق طرح‌ریزی شده که سیا موفقیت آن را قطعی می‌دانست و حتی اعلامیه‌های پیروزی آن آماده و در منازل برخی از کودتاچیان آماده بود . (2) طرح این کودتا از جمله تلاش هایی بود که سازمان سیا ، رژیم بعث عراق ، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و تعدادی از مخالفین نظام جمهوری اسلامی بطور مشترک آن را طراحی کردند که پیش از دستیابی به هر گونه هدفی ، کشف و با شکست روبرو شد.(3)
امکانات پشتیبانی و تدارکاتی آمریکا در آن زمان در حدی نبود که اجازه ی درگیرشدن ارتش آن کشور را در منطقه ای که هزاران کیلومتر با خاک آمریکا فاصله دارد بدهد و از سوی دیگر تجربه شکست ویتنام و پیامدهای بحران زای داخلی و منطقه ای آن به آمریکا آموخته بود که مداخله مستقیم نظامی گسترده او به فاجعه خواهد انجامید. از سوی دیگر، تجربه شکست شوروی در باتلاق جنگ افغانستان نیز در برابر چشم آمریکا بود. واشنگتن مدتی در این اندیشه بود که آیا اول کودتا را انجام دهد و یا حمله نظامی را از طریق عراق عملی کند. سرانجام به گفته یکی از سران کودتای نوژه، پس از سفر بنی عامری (که از طراحان کودتا بود) به پاریس در اسفندماه 1358 ، طرح حمله عراق درتقدم دوم قرار گرفت و تقدم اول به کودتا داده شد.(4) بدیهی است که سازماندهی کودتا، با وسعتی که مورد نظر طراحان آن بود، بدون در اختیار داشتن منابع هنگفت مالی در حدی که نیازهای متنوع کودتا را تأمین کند میسر نبود. یکی از عناصر اصلی کودتا به نام ناصر رکنی در اعترافاتش اظهار داشته بود که پول در وهله اول از جانب کشورهای آمریکا، انگلیس و عراق در اختیار ستاد کودتا مستقر در پاریس نهاده می شد و از آن طریق به داخل کشور سرازیر می گشت.(5)
خوشبختانه علی رغم همه این مقدمه چینی ها ضد انقلاب و سازمانهای جاسوسی بیگانه و دولت های مرتجع منطقه، توطئه کودتا کشف و بسیاری از دست اندرکاران آن در روز هجدهم تیرماه1359، چند ساعت پیش از اجرای کودتا شناسایی و دستگیر شدند. و به این ترتیب یکی از گسترده ترین و خطرناک ترین طرح های آمریکا برای براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران نقش برآب گردید.
پی نوشتها:
1 - آغاز کودتا از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان برنامه‌ریزی شده بود به همین دلیل پس از کشف و سرکوب به «کودتای نوژه» شهرت یافت.
2.کودتای نوژه ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، تهران 1367 ، صص 37و36
3.همان ، ص 37
4.ماهنامه زمانه ، تیر 1384 ، شماره 34 ، صص 36-35
5-کودتای نوژه. پیشین، ص115.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی