قیام گوهرشاد حماسه‌‏اى در دفاع از حجاب

اشاره

 آغاز سلطنت پهلوى در ایران فصل جدیدى از تاریخ ایران است که با شیوه‌هاى نوینى از غارت منابع فرهنگى و مادى ایران به دست بیگانگان آغاز مى‌شود، یکى از اقدامات رضاخان در راستاى تأمین اهداف استعمار نو مبارزه با ارزش‌هاى دینى و شعائر اسلامى مى‌باشد، او به نام تجدد و تمدن و مبارزه با کهنه‌پرستى کوشید تا به متحدالشکل کردن لباس‌ها بپردازد و بدین‌گونه ضمن از بین بردن هویت‌هاى اصیل، بازار مصرفى براى کالاهاى اروپایى بوجود آورد، علاوه بر آن، او به کشف حجاب مبادرت ورزید اما مردم مسلمان ایران و بخصوص مسلمانان شیراز به رهبرى علما در مقابل این اقدام دست به مقاومت زدند مهم‌ترین و شکوهمندترین فراز در ستیز با این حرکت رضاخان قیام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد مى‌باشد که در ذیل به بررسى آن خواهیم پرداخت.
خشم مشهد
همزمان با برنامه شیراز در مشهد نیز در دبیرستان فردوسى جشنى برپا شد که رضاشاه در آن شرکت کرده و به والى خراسان دستور داد که در مراسم استقبال از او، دختران بى‌حجاب شرکت کنند، این امر موجب نگرانى شدید علما و مردم شد و آیت‌اللّه‌ قمى طى تلگرافى انزجار خود را از این موضوع ابراز کرد، شاه در پاسخ اظهار داشت این کار بدون اطلاعش بود و حتى شخص رئیس شهربانى مشهد را مورد ضرب و شتم قرار داد.
از سوى دیگر گزارش مربوط به جشن کشف حجاب در تهران به مشهد رسید و مقارن با آن، آیت‌اللّه‌ قمى نطقى ایراد کرده و حاضران گریسته بودند و ایشان تأکید نمود اسلام فدایى مى‌خواهد و بر مردم است که قیام و عمل کنند و من حاضرم فدا شوم. به دنبال سخنان ایشان علما و اصناف مشهد با مخابره تلگراف‌هاى شدیداللحنى مراتب خشم و نفرت خود را از این اقدام ضداسلامى ابراز داشتند، از ابتداى خرداد 1314 که این اصلاحات رضاخان مطرح گردید. نگرانى‌هاى علما و خشم مردم تلاطمى در مشهد بوجود آورد سرانجام مردم با تجمع در منزل علما و روحانیون مشهد همچون آیات محترم قمى، آشتیانى و سیدیونس اردبیلى نارضایتى خود را اعلام داشتند و از آنان خواهان چاره‌جویى شدند روحانیان که خود را از روند اقدامات اسلام‌ستیزانه به تنگ آمده و از سویى محل ارجاعات و تظلم دادخواهى مردم مسلمان واقع شده بودند در این باره به مشورت و چاره‌جویى برخاستند در این میان آیت‌اللّه‌ حاج آقا حسین قمى تصمیم گرفت به تهران برود و با رضاشاه گفتگو کند در روزهاى اول ورود آن فقیه فرزانه به تهران مردم، بازرگانان و روحانیان از جمله آیت‌اللّه‌ کاشانى به دیدارش شتافتند و حتى شب‌ها در صحن حضرت عبدالعظیم ایشان نماز جماعت اقامه مى‌کرد ولى کم کم به دستور دولت موقوف و منزل ایشان را محاصره کردند تا جایى که مواد غذایى و خوراکى به وى و همراهان با زحمت مى‌رسید. نظامیان نه تنها از ورود مردم نزد ایشان جلوگیرى کردند بلکه از ملاقات آقایان امام جمعه خویى و بهبهانى با وى ممانعت به عمل آوردند. آیت‌اللّه‌ قمى از پایگاه و موقعیت خود در نزد مردم خراسان آگاه بود با این حال براى جلوگیرى از فتنه و آشوب و ریختن خون مسلمین از مشهد بیرون آمد اما از مقام و موقعیت او آنچنان که لازم بود استفاده نشد و حرکت قهرمانانه‌اش به اقامت در شهررى به انزواى کامل منجر گردید. به هر صورت باغ سراج‌الملک که محل اقامت آیت‌اللّه‌ قمى بود تحت کنترل شدید مأموران امنیتى درآمد و چون خبر محاصره مذکور به آگاهى مردم مشهد رسید روز جمعه دهم‌ربیع‌الثانى 1354 هـ.ق اجتماع عظیمى در صحن نو بارگاه قدس رضوى به عنوان اعتراض به محدود نمودن آیت‌اللّه‌ قمى صورت گرفت، مأمورین همان‌جا مردم را به گلوله بستند و این روز درست مصادف با زمانى بود که سال‌ها قبل روس‌ها حرم و گنبد مطهر حضرت امام رضا(ع) را مورد اصابت گلوله قرار دادند آیت‌اللّه‌ قمى در باغ سراج‌الملک شهررى محبوس و هرگونه تماس مقامات دولتى و مردم با وى ممنوع شد، بعد از یک ماه در آخر ربیع‌الثانى او را به اتفاق فرزندانش به عتبات عراق تبعید گردید.
اجتماعات مردم با وجود اختناق شدید در اطراف مراجع و مدرسین مشهد فشرده‌تر گردید و خطبا براى مردم که در منزل آیت‌اللّه‌ سیدیونس اردبیلى اجتماع مى‌کردند به وعظ و خطابه پرداخته و چنین نتیجه مى‌گرفتند که این تغییر لباس مقدمه رفع حجاب کامل از بانوان خواهد بود، در روزهاى هشتم یا نهم تیر 1314 ش علماى مشهد هم تصمیم گرفتند طى جلساتى پیرامون مسائل جارى کشور گفتگو کنند، آنان طى اطلاعیه‌هایى مردم را نسبت به اعمال مذموم رژیم پهلوى آگاه کردند و آنها را براى اعتصاب و تحصن در مسجد گوهرشاد فراخواندند. همچنین تصمیم گرفتند همگى در مسجد گوهرشاد تجمع کنند و هر روز یکى از روحانیون اوضاع و احوال جارى کشور را براى مردم بازگو کند. با اجتماع مردم در این مسجد، روحانیون و وعاظ در سخنانى اهمیت و ضرورت حجاب در اسلام را بیان نمودند. از گویندگان مذهبى که طى چند روز به ارشاد مردم پرداختند مى‌توان به شیخ مهدى واعظ، شیخ عباس‌على محقق، شیخ على‌اکبر مدقق و شیخ محمد قوچانى اشاره کرد، قوچانى در سخنان خود گفت: اى مردم خواب نباشید ننشینید بگویید ببینیم چطور مى‌شود این موضوع دنباله سختى دارد، تازه اول کار است، باید مبارزه کرد. از آن سوى شهربانى مشهد دستور یافت تا طرفداران آیت‌اللّه‌ قمى را دستگیر و تحت نظر قرار دهد و به دنبال آن پانزده تن از روحانیون از جمله حاج شیخ عباس قمى، حاج شیخ غلام‌رضا طبسى، شیخ مهدى واعظ خراسانى، شیخ على‌اکبر نهاوندى و حاج محقق به شهربانى فرا خوانده شدند، در فهرست حامیان مرحوم قمى شیخ محمدتقى معروف به بهلول گنابادى نیز دیده مى‌شد که در این زمان در شهرستان فردوس بسر مى‌برد، از میان افراد مورد اشاره دو تن به نام‌هاى غلام‌رضا طبسى و شمس نیشابورى تبعید شدند.
آغاز ماجرایى فجیع
عصر روز چهارشنبه هفدهم تیرماه بهلول که از دست مأمورین در فردوس گریخته بود، وارد مشهد گردید، به گفته برخى، ورودش بنا به دعوت علما صورت گرفته بود. او با مراجعه به منزل آیت‌اللّه‌ قمى از محاصره ایشان در شهررى مطلع گردید ولى به محض ورود به حرم امام رضا(ع) توسط مأمورین دستگیر گردید. بهلول گفته است چند نفر از خدام حرم میانجى شدند که مرا به شهربانى نبرند، آنها پذیرفتند و مرا در حجره‌اى جا دادند و چهار پلیس در حجره نشستند. رفته رفته در مشهد چنین شهرت یافت که شیخ را در صحن کهنه محبوس کرده‌اند. او کوشید با شیوه‌هایى خاص مردم را به سوى خود جلب کند در این زمان نواب احتشام رضوى که قبل از آن در کسوت روحانیت بود و با قوانین، اخیرا لباس روحانى را به کنارى نهاده و با شرایط جدید ساخته بود، با بهلول گفگو کرد، او بعد از اینکه از ماجراى محاصره منزل آیت‌اللّه‌ قمى آگاهى یافت از تغییر لباس خود پشیمان گردید، کلاه و کروات را بر زمین کوبید و مردم را به رها نمودن از چنگ مأمورین تشویق و تحریک کرد و فریاد زد نابود باد کسى که این کلاه بى‌غیرتى را بر سر ما گذاشت لعنت بر این کلاه و با ذکر یاحسین بر حجره محل حبس بهلول حمله برد و مردم نیز همراه وى به آن مکان یورش آوردند، اهالى شیخ محبوس را بر سر دست گرفته با سلام و صلوات از صحن کهنه و در مسجد گوهرشاد، در ایوان مقصوره بالاى منبر صاحب‌الزمانى گذاشتند و رئیس اطلاعات شهربانى را که قصد داشت تا از منبر رفتن او جلوگیرى کند آنچنان مورد ضرب و شتم قرار دادند که کشته شد، همچنین خطیب مسجد را که به اشاره میرزا طاهر متولى قصد جلوگیرى از سخنرانى بهلول را داشت مورد ضرب و شتم قرار دادند. البته ناگفته نماند در باره نقش نواب احتشام رضوى در پاره‌اى منابع و مدارک و اسناد تردیدهایى صورت گرفته و اقداماتش را به تحریک اسدى نایب‌التولیه استان قدس رضوى دانسته‌اند، بهلول نیز خاطرنشان نموده است. این فرد با نیروهاى امنیتى و حکومتى و کارگزاران سازش کرده بود.
بهلول یادآور شد: اى مردم کارى که نمى‌بایست بشود، صورت گرفت، اکنون ما هر قدر نزد مأمورین ناتوانى و حقارت نشان دهیم، دولت جابر و ظالم از ما دست برنمى‌دارد، رئیس اطلاعات شهربانى از ما انتقام سختى مى‌گیرد و وظیفه ما این است که کمرها را محکم بسته و دست از جان شسته براى جهاد دینى حاضر شویم و بکوشیم آیت‌اللّه‌ قمى را از حصر و زندان نجات دهیم اهل مشهد به خانه‌هاى خود بروند و مایحتاج اهل و عیال را حداقل براى یک هفته تهیه کنند که در این مدت از جانب خانه خویش خاطر جمع باشند و فردا صبح اول طلوع آفتاب هر کس با ما یار است با هر سلاحى که در اختیار دارد به مسجد حاضر شود تا ببینیم چه باید کرد.
بهلول تأکید کرد من اکنون نیامده‌ام برایتان سخنرانى کنم بلکه توصیه‌هایى براى فردا شب دارم، هر کس را دیدید خبر کنید که به مسجد بیاد و بدین گونه احساسات مردم را واعظ جوانى که حدود بیست و هفت سال داشت به شدت تحریک کرد تا از این رهگذر نیروهاى انتظامى دولت را بترساند، او بر این باور بود که مردم در یک مکان عبادى و مقدس و در جوار حرم رضوى جمع شده‌اند و کسى قادر نخواهد بود به آنان تجاوزى کند و انشااللّه‌ به تقاضاى بر حق آنان ترتیب اثر مى‌دهند، به دنبال آن مردم متدین و با غیرت مشهد با اشتیاق و هیجان وصف‌ناپذیرى که توأم با نفرت از کارنامه سیاه سپاه ستم بود در مسجد تجمع کردند و نیز روحانیان و واعظان مشهور را با خود به مسجد بردند.
خروش مقدس
منابعى نقل کرده‌اند در همین ایام محمد ولى‌خانى اسدى نایب‌التولیه آستان قدس رضوى در باره موضع کشف حجاب و تغییر لباس به مرکز گزارش داد که در شهر مقدس و مذهبى مشهد در وضع کنونى و با توجه به غیرت دینى مردم و هیجان‌هاى ناشى از اعتقادات آنان، این موضوع فعلاً متوقف گردد تا وقتى شرایط مهیا گردید و آتش خشم مردم تا حدودى از التهاب خود کاست قانون مزبور در مشهد اجرا گردد ولى به او دستور دادند چنین تأخیرى به صلاح نمى‌باشد و امر رضاشاه باید عملى شود، ازدحام مردم در منزل آیت‌اللّه‌ سیدیونس اردبیلى دیگر به حدى رسید که گنجایش آن را نداشت و ناگزیر آنها هم به مسجد گوهرشاد منتقل شدند، خطبا به منبر رفته و با وعظ و خطابه آنان را دعوت به مقاومت و تهییج مى‌نمایند، علاوه بر شیخ محمدتقى بهلول کسانى چون بحرالعلوم قزوینى، شیخ محمد صاحب‌الزمانى نوّاب احتشام رضوى، حاج محقق خراسانى و شیخ مهدى واعظ براى مردم سخنرانى مى‌کردند البته در میان آنان شیخ محمدتقى بهلول بیش از سایر وعاظ ابراز احساسات مى‌کرد و مردم را براى قیام و پایدارى تا پاى جان مهیا مى‌ساخت. شب جمعه با دعا و مناجات سپرى گردید و در مسجد گوهرشاد زد و خوردى روى نداد، گمان مى‌رود مقامات لشکرى و کشورى مشهد در مورد چگونگى سرکوبى افراد متحصن در مسجد در انتظار کسب تکلیف از تهران بوده‌اند.
با طلوع سپیده و اذان صبح روز جمعه شیپور نظامى زده شد و از هنگامى که آفتاب بر دمید نظامیان مسجد را محاصره کردند و از پیوستن دیگر مردمان به متعرضین مسجد گوهرشاد جلوگیرى کردند، در این زمان، تحصن‌کنندگان با هدایت بهلول درخواست نماینده استاندار مبنى بر پراکنده گردیدن مردم و رسیدگى به تقاضاهاى آنان را رد کردند و با هجوم افرادى که در اطراف مسجد بودند براى پیوستن به اهالى درون مسجد و ممانعت نظامیان از ورود آنان، درگیرى بین طرفین آغاز شد که طى آن مردم موفق شدند مقدارى سلاح گرم از مأموران مسلح بدست آورند در باره تلفات ناشى از درگیرى صبح جمعه، گفته‌ها تا حدودى متفاوت است و آن را بین 8 تا 22 نفر شهید و بین 20 تا 70 نفر زخمى ذکر کرده‌اند، مى‌گویند هشت نفر از نظامیان هم کشته شدند.
مدتى بعد به شیخ محمدتقى بهلول اطلاع دادند که هیئتى هشت نفره مى‌خواهند با او مذاکره کنند این تعداد شامل چهار روحانى سرشناس از جمله آیات محترم آقازاده و مرتضى آشتیانى، دو روحانى از تهران و چهار نفر از مقامات کشورى و لشکرى بودند، البته علما خشم و خروش مردم را برحق مى‌دانستند و به دنبال چاره‌جویى هم مى‌گشتند اما از آشفتگى‌هایى که منجر به کشته شدن بسیارى از مردم مى‌گردد و نتایجى هم به بار نمى‌آورد احساس نگرانى مى‌کردند، آنان بخوبى مى‌دانستند که رضاخان به بهانه‌هاى واهى خشونت‌هاى خونینى را بروز مى‌داد و اکنون شرایط براى عمق درندگى او فراهم شده بود و از این روى مى‌کوشیدند از برخوردهاى قهرآمیز خونین جلوگیرى کرده و مردم را پراکنده سازند گویا مصلحت‌اندیشى، آینده‌نگرى و توجه به مقتضیات زمان که سخت مورد توجه علما بود از سوى واعظى جوان نادیده گرفته مى‌شد و او مى‌خواست خشم مردم را چنان شعله‌ور سازد که کارگزاران دولتى از تصمیم‌هاى خود در باره دستگیرى و حصر علما و کشف حجاب دست بردارند اما علما با یک بینش سیاسى عمیق چنین تصور مى‌کردند این وضع آینده فجیعى را به ضرر جامعه مسلمان و شیعیان رقم مى‌زند. روحانیان حوزه علمیه مشهد که مشاهده کردند مأموران رژیم پهلوى به صحن مطهر رضوى و مسجد گوهرشاد یورش برده‌اند و عده‌اى را کشته و زخمى کرده‌اند، طى تلگرافى که متن آن توسط شیخ مهدى واعظ‌خراسانى تهیه شده بود براى چاره‌جویى تلگرافى به رضاشاه زدند، در این تلگراف آنان یادآور شده بود به دلیل کثرت کشته‌ها در صحن مقدس و گلوله‌باران ایوان مطهر و بقعه منور رضوى، بر ازدحام مردم افزوده شده و اینجانب به خواست مردم و براى رسیدگى
به امور در وضع کنونى در مسجد گوهرشاد بسر مى‌بریم و خواستار توقف برنامه منکر کشف حجاب و تغییر لباس مى‌باشیم. حوالى ظهر جمعه شهربانى مشهد درصدد دستگیرى بهلول و احتشام رضوى برآمد که مردم جلوى این برنامه را گرفتند و افشاگرى وعاظ و خطبا همچنان ادامه یافت، کشتار صبح جمعه مقدارى هراس در مردم بوجود آورد و به همین دلیل از میزان اجتماع‌کنندگان در مسجد گوهرشاد کاسته شد و اوضاع تا حدودى آرام بود. اما از آن سوى شاه در پاسخ به این تلگراف دستور حمله و کشتار مردم را داد و بدین گونه قیامى خونین اما مقدس و در راه هدفى عالى رقم زده شد و علمایى هم که به شاه تلگراف زده بودند دستگیر و محبوس و تبعید شدند.
تماشاى توحش و مدعیان تجدد
بعد از کشتار و هجوم وحشیانه صبح جمعه مردم اطراف مشهد با داس، چهارشاخ، بیل و ... به طرف مسجد سرازیر مى‌گردد، روحانیون در جمع بسیار زیادى از اهالى خشمگین بر فراز منبر از توطئه‌هاى رژیم پهلوى پرده برمى‌دارند، مسجد ببرزن که در وسط مسجد گوهرشاد واقع است با نصب چادرى، براى زنان شجاع و مقاوم آماده مى‌گردد، غذاى مورد نیاز تحصن‌کنندگان از بیرون توسط حامیان قیام مى‌رسد. روز شنبه 11 ربیع‌الثانى، 21 تیر 1314 دیگر مسجد گوهرشاد جاى سوزن انداختن نداشت، شعارهایى ضد سلطنت غاصبانه کلاه بین‌المللى و کشف حجاب داده مى‌شود، سرود مقاومت مسجد یکپارچه مى‌شود مأموران محلى هراس خود را از این آتشفشان خشم به مرکز گزارش مى‌نمایند، رضاخان صریحاامر مى‌کند اگر تا فردا صبح آن معترضین را منصرف نکنند نظامیان مشهد مجازات سختى در پیش دارند.
نظامیان که از قبل از ظهر مشغول تدارک وسیع بودند در نقاط گوناگون شهر مسلسل کار گذاشتند و با بى‌ثمر بودن گفتگوها سلاح سنگین و تیربارهایى در اطراف مسجد گوهرشاد نصب گردید که عده‌اى آنها را صرفا یک تهدید و مانور تلقى کردند و جمعیت علاوه بر مسجد در تمام رواق‌هاى حرم اجتماع کرده و به نقشه‌هاى قریب‌الوقوع نظامیان اعتنایى نمى‌کردند. اسدى نایب‌التولیه رضاشاه که از این حیله‌ها مطلع بود و مى‌دانست به زودى کشتارى خونین آغاز مى‌گردد و چون مى‌داند علما و مجتهدان در مسجدند، با لطایف‌الحیل آنان را به دارالتولیه کشانید، شاید هم این طرح را خود جانیان به اجرا گذاشتند زیرا اگر مراجع و علماى طراز اول کشته مى‌شدند خراسان یکپارچه آتش خواهد گرفت و شعله‌هاى آن به دیگر نقاط ایران سرایت مى‌یابد و بساط شاه را در هم مى‌کوبد.
یورش نظامیان از حدود اذان صبح روز یکشنبه آغاز گردید، ابتدا درب‌هاى مسجد را در هم شکستند و چند دقیقه‌اى با سرنیزه و شمشیر به مردم حمله کردند که آنان از خود دفاع نمودند، این روند موجب گردید آنان مسلسل‌ها را بکار گیرند و افراد زیادى را به خاک و خون کشند، عمق فاجعه چنان شدت داشت که کامیون‌هاى بزرگ اجساد کشته‌ها و زخمى‌ها را به خارج شهر مى‌بردند و در گودال‌هاى بزرگى دفن مى‌کردند و در واقع عده‌اى زنده به گور شدند، آمار کشته‌ها را بین هشتصد تا دو هزار نفر ذکر کرده‌اند و رقم قطعى مجروحین مشخص نمى‌باشد.منابع دیگر تعداد شهدا را تا پنج هزار تن هم نوشته‌اند و افزوده‌اند حدود هزار و پانصدتن اسیر گردیده‌اند، از روز یکشنبه روحانیان بازداشت و دستگیر گردیدند، شهر حکومت نظامى شد، اسدى نایب‌التولیه از محرکین معرفى گشت که بلافاصله تحت محاکمه قرار گرفت و در دادگاه نظامى محکوم به اعدام شد، بهلول با پوشیدن لباس نیم تنه پاسبانى از معرکه گریخت و خود را به مرز افغانستان رسانید، آقازاده نخست به حبس طولانى و سپس به اعدام محکوم شد ولى با اقدام علماى نجف مدتى زندانى شد اما در حبس به وسیله پزشک احمدى در سال 1316 ش با آمپول هوا به شهادت رسید. عده‌اى از محکومین دادگاههاى نظامى همچنان در زندان بودند تا پس از شهریور 1320 در مجلس دوره سیزدهم مورد سؤال و اعتراض واقع شد که همگى آزاد گردیدند.
نتایج قیام
کشتار دسته جمعى مشهد و دستگیرى و محاکمه عده‌اى از علما و محکوم کردن جمعى در دادگاههاى نظامى و صدور حکم مجازات‌هاى سنگین و احکام عده‌اى رفته رفته در سراسر کشور اعتراضات مردم را برانگیخت و علاوه بر مشهد در دیگر شهرها مردم نفرت خود را نسبت به دستگاه استبداد رژیم پهلوى افزایش دادند، قساوت‌ها، خونریزى‌ها و مخالفت با ارزش‌هاى دینى و هتک حرمت اماکن عبادى و زیارتى کارنامه سیاهى بود که در محافل و مجالس گوناگون تقبیح مى‌گردید و آنقدر اوضاع بر علیه رضاشاه آشفته گردید و موجب افزایش شکاف بین عوامل حکومتى و شیعیان شد که رضاخان در سلام عید غدیر در پاسخ تبریک رئیس مجلس وقت خود را معتقد به دیانت اسلام وانمود کرد و گفت روى آوردن به تجدد و تمدن به هیچ عنوان بدان معنا نمى‌باشد که اصول اعتقادى و مذهبى و موازین شرعى رعایت نگردد و اصولاً ترقى و توسعه با دیانت مغایرتى ندارد، انتشار چنین بیاناتى در جراید به جاى آنکه آتش احساسات مردم را خاموش کند آن را شعله‌ور ساخت.
دستگیرى علما و زندانى نمودن آنان به مدت پنج ماه به دستور رضاخان که قصد داشت با این عمل حالت رعب و خفقان شدیدى را در میان مردم حاکم نماید موج وسیعى از خشم و نارضایتى را در میان ملت مسلمان نه تنها در قلمرو
ایران بلکه در نواحى مسلمان‌نشین و کشورهاى اسلامى چون هند و پاکستان پدید آورد. شیعیان این مناطق چنین اقداماتى را در اجتماعات کوچک و بزرگى شدیدا محکوم کردند و اقدامات ضد دینى و برخورد منفى رضاخان با علما را نکوهش کردند و خواستار آزادى هر چه سریع‌تر آنان شدند، حتى علماى شیعه مقامات هندى را چنان تحت فشار قرار دادند که آنان با احضار کاردار و سرکنسول ایران به مقامات مزبور توصیه اکید و جدى کردند که اگر نسبت به استخلاص علما
اقدام نگردد حکم تکفیر شاه ایران صادر مى‌گردد، مقامات ایران از این هشدار دچار بیم و هراس شدند و موضوع را به ایران گزارش دادند، شاه که دید امکان دارد با ادامه این روند لطمات سیاسى بیشترى خواهد خورد فورا دستور آزادى علما را داد.
قیام گوهرشاد به رهبرى علما و با فداکارى و جانفشانى مردم نورى در تاریکى بود که صفحات درخشانى را بر تاریخ مبارزات امت مسلمان و خصوص روحانیون افزود امام خمینى فرموده‌اند: «آنکه قیام کرد بر ضد این قدرت‌ها روحانیون بودند ... مشهد قیام کرد ... حبس کردند اینها را تبعید کردند اینها را در تمام این پنجاه سال آنکه قیام کرد بر ضد اینها علما بودند و لا غیر، هیچ کس، ملت هم همراه علما بود.»
قیام خونین گوهرشاد لکه ننگى بر دام رژیم پهلوى گذاشت و چهره زشت دیکتاتورى را نشان داد و موجب تغییر مسئولان کشورى و لشکرى مشهد شد و پس از آن به کنار نهادن محمد على فروغى از ریاست دولت و جایگزینى محمود جم گردید. و سرانجام از عوامل مؤثر در فرو ریختن نظام استبدادى گردید.