21 مهر 1399
21 مهر ماه سالروز تصویب لایحه ننگین کاپیتولاسیون در مجلس
تصویب لایحه مصونیت مستشاران نظامی آمریکا
در روز سه‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳۴۳ لایحه قضاوت کنسولی مشهور به کاپیتولاسیون، با وجود مخالفت گروه کثیری از وکلای مردم، در جلسه‌ای پرتنش از تصویب اکثریت نمایندگان مجلس شورای ملی گذشت. مجلس شورای ملی بررسی این لایحه را در دو نوبت ۴ ساعته انجام داد. ۸ ساعتی که پر بود از نطق‌های تند مخالفان پرشمار علیه طرح این موضوع، اما سرانجام از ۱۳۶ رأی مأخوذه لایحه مورد نظر با ۷۴ رأی موافق و ۶۱ رأی مخالف تصویب شد.
برداشتن موانع حقوقی و قانونی حضور نیروهای امریکایی در ایران و تضمین امنیت آنان برای شاه اهمیت داشت، به ویژه آنکه وی برای اجرای سریع اصلاحات اقتصادی و سیاسی، زیر فشار امریکا قرار گرفته بود. در این شرایط احیای نظام کاپیتولاسیون با هدف اعطای مصونیت سیاسی و کنسولی به اتباع امریکایی در ایران در دستور کار دولت قرار گرفت. این‌چنین بود که لایحه کاپیتولاسیون در ۱۳ مهر ۱۳۴۲ در کابینه علم و در مرداد ۱۳۴۳ در مجلس سنا به تصویب رسید. در ۲۱ مهر ۱۳۴۳ حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت این لایحه را به صورت ناگهانی به مجلس شورای ملی برد.
در سند پیش رو گزارش ساواک درمورد نارضایتی مردم و گروه های مخالف حکومت شاه از تصویب این قانون به اطلاع مقام های کشور رسانده می شود در متن گزارش آمده است:
شماره : 29786/322استقلال قضایی؟تاریخ : 1/9/42
موضوع : لایحه مصونیت مستشاران نظامی آمریکا
به‌طوری که آن ساواک تاکنون از طریق جراید و رادیو اطلاع یافته‌اند اخیراً از طرف مجلس شورای ملی لایحه‌ای تحت عنوان مصونیت مستشاران نظامی آمریکا به تصویب رسید. انعکاس اقدام مزبور در بین مردم موجب سوء تعبیراتی گردید و بهانه تازه‌ای هم برای تبلیغات منفی به دست افراد ناراحت وابسته به احزاب و دستجات سیاسی و عده‌ای از روحانیون مخالف دولت دارد [داد]. با اینکه توضیحات جناب آقای نخست وزیر در مجلس و انتشار آن از رادیو تا حدودی موضوع را برای مردم تفهیم نمود. مع‌هذا اطلاعاتی از تهران و بعضی از شهرستانها رسیده که دستجات مخالف در صددند این موضوع را مستمسک قرار داده و موجبات بدبینی طبقات مختلف مردم را فراهم نمایند. خواهشمند است دستور فرمایند به‌منظور روشن شدن اذهان عمومی به نحوی تفهیم گردد که موضوع وسیله افراد ناراحت بهانه شده و به کلی آن را تغییر شکل داده‌اند. این جریان در کشورهایی مثل فرانسه ـ ترکیه و پاکستان که قوانین بین‌المللی حکمفرماست به مرحله اجرا درآمده و دلالت به عدم وطن‌پرستی آنان نمی‌نماید. چنانچه لایحه مزبور برخلاف استقلال کشورها بود آیا سازمان ملل می‌توانست معاهده وین را تصویب نماید؟ و آیا ملت انگلستان زیر بار قوانینی می‌رفت که برخلاف حاکمیت بود؟ در هر حال مردم باید هوشیار باشند که ستون پنجم چه اعمالی در مملکت ما انجام می‌دهد.
در پی تصویب این لایحه، امام خمینی در روز چهارم آبان ۱۳۴۳ اقدام رژیم را به شدت مورد انتقاد قرار داد. امام طی سخنانی که در حضور جمع کثیری از روحانیون و مردم قم ایراد کرد، گفت: «… عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی را به مجلس بردند که در آن ما را ملحق کردند به پیمان وین…که تمام مستشاران نظامی آمریکا با خانواده‌هایشان، با کارمندهای فنی‌شان با کارمندان اداری‌شان، با خدمه‌شان... از هر جنایتی که در ایران بکنند، مصون هستند. آقا من اعلام خطر می‌کنم، ای ارتش ایران من اعلام خطر می‌کنم، ای سیاسیون ایران من اعلام خطر می‌کنم... والله گناهکار است کسی که فریاد نکند. ای سران اسلام به داد اسلام برسید. ای علمای نجف به داد اسلام برسید. ای علمای قم به داد اسلام برسید...»
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی