جنبش دانشجویی چگونه می تواند پاسخگوی دغدغه های رهبری باشد؟

قدرت گفتمان سازی انقلاب اسلامی، اساسی ترین مؤلفه ی نظام جمهوری اسلامی در غلبه بر چالش های گوناگون، پیشرفت روزافزون کشور و الهام بخشی آن در منطقه، جهان اسلام و ملت های آزاده بوده است. دال مرکزی این گفتمان، اسلام ناب محمدی بوده و مهم ترین نقش در این گفتمان سازی، بر عهده ی حضرت امام-ره- و مقام معظم رهبری قرار داشته است. استکبار ستیزی و عدالت خواهی مهم ترین رهاورد امام(ره) در پیروزی انقلاب اسلامی بود که در فضای دانشگاهی تقویت شد. پیام امام(ره) برای تشکیل تشکل آرمانی خویش -بسیج دانشجو و طلبه- به همراه ارایه ی چارچوب های اسلام ناب به سایر اقشار، عدالت خواهی و مردم گرایی و مقابله با التقاط، تحجّر، اشرافیّت و استکبار زدگی تلاشی است که ایشان در گفتمان سازی ـ به طور خاص ـ در دانشگاه صورت می دهند .
تدقیق در سیر گفتمان سازی مقام معظم رهبری نشان می دهد که مجموعه دیدگاه های ایشان نظام منسجمی در حوزه ی مفاهیم، ایده ها و نظریّات در هوه حوزه ها بوده که عدالت یکی از عناصر اثباتی این گفتمان است؛ ضمن آن که نگاه اسلامی ایجاب می کند که جنبش دانشجویی به مثابه بخش پیش روی امت در چارچوب اصول کلی تبیین شده به وسیله ی رهبری دینی، وارد صحنه شود و با تکیه بر آرمان ها به یاری حاکمیّت اسلامی و در صورت لزوم امر به معروف و نهی از منکر در چارچوب همان آرمان ها عمل نماید .
سیر گفتمان سازی و مطالبات رهبری در محیط دانشجویی
گفتمان «عدالت و پیشرفت» با تأکید بر «عدالت خواهی» به مثابه مهم ترین گفتمان انقلاب اسلامی همواره از سوی معظم له در تخاطب با لایه های گوناگون سیاسی و اجتماعی به ویژه مسئولان سه قوه، نخبگان، دانشگاهیان، روحانیّون و ... مطرح شده است.
در این میان دانشگاه و جنبش دانشجویی اصیل به دلیل برخورداری از شاخص های ذاتی و ممتاز خود -جوانی، برآمدن از حوزه های علمی، آکادمیک و استقلال از جریان های حزبی و جناحی- و گستردگی و تأثیرگذاری اجتماعی آن، افزون بر پیش تازی و پرچم داری گفتمان عدالت خواهی، تاکنون در خرده گفتمان های دیگری هم چون «نهضت نرم افزاری و بومی سازی علم»، «برپایی کرسی های نظریّه پردازی، آزاداندیشی، نقد و نوآوری»، «نخبه پروری» و «مقابله با جنگ نرم دشمن» به اقتضای شرایط و الزامات خاص، نیز مخاطب اصلی مطالبات و فرمایشات ایشان بوده است.
به همین منظور، مقام معظم رهبری دو محور گفتمانی «حفظ سیرت و صورت انقلاب» و «پیشرفت و عدالت» در دهه ی چهارم را به موازات یک دیگر به پیش برده اند؛1 و در هر دو محور دانشجویان را به استمداد طلبیده اند به ویژه با وقوع فتنه ی 88، خرده گفتمان «مقابله با جنگ نرم دشمن» از سوی افسران جوان جنگ نرم -دانشجویان- جهت تحقق محور نخست گفتمان ایشان صورت می گیرد؛ چنان که یکی از کارکردهای «کرسی های آزاد اندیشی» نیز برای تحقق همین وجه کلیدی، طرح شده است .
اوایل دهه ی 80 با پیام های رهبر انقلاب و نام گذاری سال ها از سوی ایشان، سرآغاز گفتمان عدالت در ایران اسلامی بود. پس از آن، عدالت خواهی فرمانی بود که رهبر انقلاب در 6 آبان ماه 81 طی پیامی به تشکل های دانشجویی اعلام داشتند و از دانشجویان خواستند به عنوان پرسش گران و مطالبه گران به میدان بیایند و از مسؤولینی که مظنون به فساد هستند، مطالبه کنند؛ پیامی که البته یک سال قبل از این، رهبر انقلاب طی فرمانی هشت ماده ای به مسؤولین سه قوا و نمایندگان دستگاه اطلاعاتی و سازمان بازرسی امر به برخورد با مفاسد اقتصادی نموده بودند اما این پیام عدالت خواهی به دانشجویان بود که سر منشأ حرکتی نو در میان نسل جوان دانشجوی انقلابی و عدالت خواه گردید و توانست عدالت خواهی و گفتمان امام(ره) و انقلاب اسلامی را دوباره احیا و باز تولید نماید .
معظم له خود در این خصوص می فرمایند: «مسأله ی عدالت خواهی را که من با شما و جوانان مطرح می کنم، به معنای این نیست که با غیر جوانان مطرح نکرده ام . قبل از این نامه ای که دو، سه سال پیش به یک تشکل دانشجویی نوشتم، مسأله ی عدالت خواهی را ده ها بار با مسئولانی که وظیفه ی اجرایی دارند، مطرح کرده ام ... اما همه ی این حرکت ها برای ماندگاری و عمق یابی، پشتوانه می خواهد که آن پشتوانه، مطالبه و خواست، شما هستید.»2
از منظر رهبر انقلاب، عدالت خواهی شأن و تکلیف همیشگی و ثابت جنبش دانشجویی است و باید به گفتمان غالب محیط های دانشجویی مبدل شود: «این نامه ی ما، مطالبه ی ما، مال سال 1380 است؛ تاریخش آن وقت است اما همیشه تاریخ روز دارد. -5/4/87- مطالبه ی عدالت به معنای این است که عدالت، گفتمان غالب در محیط های جوان و دانشجویی شود؛ عدالت را مطالبه کنند و آن را از هر مسؤولی بخواهند.»3
«یک لحظه از درخواست و مطالبه ی عدالت کوتاهی نکنید؛ این شأن شماست.»4 هم چنین «تئوریزه کردن پایه های معرفتی عدالت، مطالبه ی عدالت از مسئولان در همه ی ابعاد آن -22/2/82- و ترویج «فرهنگ مطالبه ی عدالت» از مسئولان در جامعه»5 و تبدیل کردن آن به گفتمانی ملی، محورهای وظایفی است که مقام عظمای ولایت برای دانشجویان در تحقق گفتمان عدالت برشمرده اند .
گفتمان عدالت خواهی با ورود به دهه ی چهارم انقلاب اسلامی در سطح کلان تحت عنوان «گفتمان عدالت و پیشرفت» به گفتمان و خواست اصلی رهبر انقلاب به عنوان گفتمان آینده ساز کشور - مطرح شد و باز هم «دانشگاه و جنبش دانشجویی» محمل و میزبان مطالبه ی رهبر انقلاب گردید. پیام نوروزی رهبر انقلاب در فروردین 87 و پیام ایشان به مجلس هشتم به مناسبت آغاز به کار هشتمین دوره ی مجلس شورای اسلامی6 سرآغاز گفتمان «پیشرفت و عدالت» که هم چون گفتمان عدالت خواهی در آغاز دهه ی 80، جنبش دانشجویی مهم ترین نقطه ی امید ایشان برای تثبیت این گفتمان بود . سخنان رهبر معظم انقلاب در دانشگاه علم و صنعت در آذرماه 87 کلید ورود دانشجویان به این گفتمان بود و سپس ایشان در دیدار با دانشجویان دانشگاه های کردستان در آستانه ی انتخابات دهم ریاست جمهوری، زوایای دیگری از این گفتمان را طرح کردند که در جهت دادن به مطالبات و تقاضاهای اجتماعی نقش آفرین و مؤثر بود. پس از انتخابات نیز مطالبه ی این گفتمان در جمع نخبگان در 7 مهر 89 از سوی ایشان مغفول نمانده است.
دانشگاه هم چنین این صلاحیّت را داشته است که نقطه ی آغاز و رشد سایر خرده گفتمان ها، مطالبات و منویات رهبر انقلاب قرار گیرد. «نهضت نرم افزاری»، -9/12/79 - بومی سازی و تولید علم یکی از این گفتمان هاست که رهبر انقلاب خود در این باره می فرمایند: «ببینید بنده وقتی مسأله ی نهضت نرم افزاری را خواستم مطرح کنم، قبل از همه در دانشگاه با دانشجوها مطرح کردم؛ حدود ده سال قبل. نه با وزارت ها صحبت کرده بودم، نه با رییس جمهور وقت صحبت کرده بودم، نه حتّی با اساتید صحبت کردم؛ اول بار در دانشگاه امیرکبیر این فکر را به میان آوردم. امروز شما ببینید این یک گفتمان است، یک مطالبه ی عمومی است.»7
همان گونه که طرح موضوع آزاداندیشی به عنوان مسأله ی روز جامعه و دانشگاه و تشریح آن برای اولین بار از سوی رهبری در دیدار با اعضای انجمن اهل قلم8 صورت گرفت و در اردیبهشت 1382 در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه شهید بهشتی بار دیگر دانشگاه مخاطب این دغدغه ی معظم له قرار گرفت. در بحبوحه ی فتنه ی 88 در 5 شهریور این سال رهبر انقلاب، دانشگاه - یعنی خط مقدم جنگ نرم و میدان اصلی جنگ فکری و فرهنگی علیه دشمنان - را موظف به مقابله با جنگ نرم دشمن فرا می خواند و آگاهی سیاسی و حرکت نکردن در میدان تنظیم شده ی دشمن را لازمه ی این جنگ پیچیده معرفی می فرماید .
پی گیری مطالبات و منویات مقام معظم رهبری و دست آوردهای جنبش دانشجویی
نقش جنبش دانشجویی در صیانت گفتمانی انقلاب اسلامی و مقام معظم رهبری، صفحات پر افتخاری دارد که نادیده گرفتن یا انکار آن شایسته نیست. ترویج گفتمان عدالت خواهی، بی تردید یکی از مهم ترین کارکردهای جنبش دانشجویی در طول حیات آن بوده است که نمونه ی آن - به فرموده ی رهبر معظم انقلاب - گفتمان سازی اصول گرایانه ی دانشجویان در سال های منتهی به روی کار آمدن اصول گرایان در عرصه ی خدمت به مردم بوده است. ظهور مجلس هفتم و از آن بارزتر روی کار آمدن رییس جمهوری با شعار عدالت خواهی در سوم تیر نشان داد که جنبش دانشجویی توانسته با موفقیت گفتمان انقلاب اسلامی و عدالت خواهی را باز تولید و به عرصه ی اجتماعی و سیاسی بکشاند و از این پس باید به تثبیت آن در ساختارهای سیاسی و نهادی بپردازد .
بازخوانی و تکرار گفتمان امام-ره- و خط امام-ره- به صورت عینی، تئوری پردازی گفتمان عدالت، بررسی تحلیلی بعضی موارد فسادزا، تولید محتوا، راه حل و مطالبه از مسئولین در آن حوزه، احساس مسئولیت در مقابل اصل 44 و خصوصی سازی های افسارگسیخته و طرح هدفمندی یارانه ها، زنده کردن آرمان های اصیل انقلاب اسلامی هم چون مسأله ی فلسطین و بیداری اسلامی با تجمع های پی در پی مقابل سفارت خانه ی کشورهای عربی و غربی و فعالیت های گسترده و پرحجم شهری در ایام محاصره و جنگ غزه، نقد بی پروای درون گفتمانی جناح ها و حاکمیّت مانند انتقاد از مدرک دکترای مرحوم «کردان» وزیر کشور دولت عدالت خواه نهم، به صحنه آوردن هنر انقلابی و استفاده از پتانسیل نیروهای انقلابی خارج از دانشگاه، تغییر روابط درونی تشکل های مختلف جنبش دانشجویی، شکستن انحصار و هژمونی یک جناح سیاسی خاص در دانشگاه ها، حل برخی مسایل اجتماعی مانند کارتون خوابی، مقابله با تخریب مزار شهدا و خصوصی شدن آموزش عالی، نظام سلامت، آموزش و پرورش و رواج فرهنگ مطالبه از مسؤولین، مقابله با تجدید نظر طلبان و ساختار شکنان، مطالبه ی جدّی درباره ی مفاسد اقتصادی و تجمع ها در برابر دستگاه قضا و ... عرصه هایی است که محل ورود دانشجویان عدالت خواه بوده و نشان می دهد جنبش دانشجویی در تحقق بخشیدن به گفتمان عدالت خواهی مصمم است . هم چنین در جریان فتنه ی 88 ، جریان دانشجویی سبز به پشت گرمی اساتید سکولار و روشنفکران به همراهی با فتنه گران برخاست؛ اما در مقابل جنبش اصیل دانشجویی با پشتوانه ی اراده ی ملت مستضعف و حمایت امام امت تاب مقاومت نیافت. نقش دانشجویان به عنوان «افسران جنگ نرم» در مقابله ی تئوریک و تشکیلاتی با انقلاب مخملی غرب و جریان اپوزیسیون و حضور دانشجویان آگاه در گردهمایی روزهای 16، 17 و 18 آذر 88 و نیز حماسه ی 9 دی و 22 بهمن مصادیق روشنی از این ادعاست . رشد تحقیقات و نوآوری های علمی و غلبه ی گفتمانی نهضت نرم افزاری، از دیگر دست آوردهای جنبش دانشجویی در تحقق منویات رهبر انقلاب است که با ابراز خرسندی و البته درخواست شتاب بخشی به آن از سوی ایشان قرار گرفته است: «به علت عقب ماندگی های عمیق، باید شتاب حرکت علمی خود را در تمامی عرصه ها هرچه بیش تر افزایش دهیم و با نظریّه پردازی در علوم مختلف از جمله علوم انسانی، به دانش بشری بیفزاییم و لازم است توجه به تولید علم در تبیین الگوی پیشرفت ملی مورد توجه کامل باشد.»9
اما «پیشرفت چشم گیر» و «عدالت محسوس»انتظار رهبری از گفتمان پیشرفت و عدالت است که هنوز به طور کامل محقق نشده است. نظریّه پردازی و تئوریزه کردن گفتمان پیشرفت و عدالت شاید یکی از مصادیق بی مهری و یا غفلت جنبش دانشجویی بوده است، تا جایی که رهبر معظم انقلاب، خود شخصاً برای تحقق این امر به تشکیل نشست های اندیشه های راهبردی اقدام نموده اند. رهبر معظم انقلاب در دومین نشست اندیشه های راهبردی از پی گیری مطالبه ی عدالت ابراز ناخرسندی کرده و می فرمایند: »وضع فعلی، مطلقاً راضی کننده نیست چرا که نظام اسلامی به دنبال اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت به مفهوم یک ارزش مطلق و همگانی است.»10
کم کاری تشکل ها و جنبش های دانشجویی در زمینه ی راه اندازی کرسی های آزاداندیشی مصداق دیگر اهمال کاری جنبش دانشجویی بوده که متأسفانه گلایه ی مقام معظم رهبری را در پی داشته است. ایشان در جمع دانشجویان و دانشگاهیان دانشگاه سمنان به نهضت آزاد فکری اشاره کرده و اظهار می دارند که هنوز «عملاً آن کاری که من گفته بودم، انجام نشده است؛ نه در حوزه، نه در دانشگاه» و بار دیگر تأکید می کنند که«مدیریت این کار بر عهده ی نخبگان، اساتید فعال و مجموعه های دانشجویی است.»11
نکته دیگر آن که بر سر راه عملیاتی کردن مطالبات رهبری، موانع و چالش هایی نیز وجود دارد. فرمایشی کردن آن ها در قالب همایش ها و کنگره ها، محول کردن مسؤولیت ها به یک دیگر، نبود عزم و اراده ی جدّی در اجرای آن ها، عدم درک و برداشت صحیح در مفهوم مطالبات و دامنه ی دربرگیری آن، جناحی و سیاسی کردن آن، مصادره به نفع خود و بالاخره نبود نهادی مسئول و پی گیر مطالبات، را باید از مهم ترین این موانع برشمرد. هم چنین از آسیب هایی که جنبش های دانشجویی و مطالبات آرمان خواهانه ی آنان را متوجه خود می سازد، همانا وارد شدن به مصادیقی خاص در مطالبه است که رهبر معظم انقلاب نیز بارها از آن تحذیر کرده اند. دانشجویان با تشکیل اتاق های فکر و فعالیت های بیش تر در برگزاری کرسی های آزاد اندیشی می توانند گامی بلند جهت تحقق مطالبات رهبری بردارند. امری که بدون فراهم آوردن بستری سالم و مناسب جهت پرورش نخبگان علمی و سیاسی کشور، میسر نیست.
پی نوشت ها :
1- بیانات مقام معظم رهبری در دانشگاه علم و صنعت، 24/9/87
2- بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار جمعی از اعضای تشکل ها، کانون ها، نشریات، هیأت های مذهبی و شماری از نخبگان دانشجویی، 15 آبان 1382
3- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، 22/2/82
4- بیانات مقام معظم رهبری در دانشگاه شیراز، 14/2/87
5- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از اعضای تشکل ها و... ، 15 آبان 1382
6- در تاریخ 7/3/1387
7- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه های شیراز، 14/2/82
8- در تاریخ 8/11/1381
9- در تاریخ 27/2/1388
10- در تاریخ 27/2/1390
11- در تاریخ 18/8/1385

روزنامه کیهان ۱۳۹۰/۹/۱۹