شگردهای امریکا برای حضور در ایران- قسمت ششم

تأسیس بیمارستان آمریکایی در ایران

پوشش برای انجام تبلیغات مذهبی و جذب ایرانیان به کیش مسیحی

آمریکا برای حضور درایران به عنوان کشوری باژئوپلتیکی استثنایی درمنطقه، به غیر از نیازمندی به جلب حمایت ازسوی ایرانیان باید به فکر اروپاییان حاضر در ایران که دارای سابقه حضوری نسبتاً طولانی داشتند به عنوان معارضان منافعش می بود.

مصون داشتن منافع امریکا از تعرض اروپاییان، به او آموخت تا ضمن دوری از روشهای سنتی اروپاییان یعنی استخدام «جاسوس» و «مزدور»، و با توجه به ثروت زیاد از راههای دیگری مبتنی بر وضعیت سیاسی و اقتصادی آن زمان ایران به «اشتیاق زایی»، «مریدپروری» و «مدیون سازی» با انتخاب از میان اتباع ایرانی یا به صورت عمومی در دوره های مختلف زمانی برای نفوذ خود استفاده کند. که از نمونه های بارز آن می توان

- حضور در صنعت قالیبافی ایرانیان.

- اعزام مسیون (مبلغین مذهبی) به ایران.

- تأسیس مدرسه برای شهروندان ایرانی توسط مسیونرها

- اعطای تابعیت امریکایی به شروندان ایرانی

- تأسیس خیریه با مرکزیت خارج از کشور

- تأسیس بیمارستان

- ایجاد اغوا در رجل سیاسی وقت ایران به عنوان دستآویزی برای راهی از سیتره انگلیس (این اغواگری تا باقیمانده های نسل قاجار و کودتای سیاه 28 مرداد 1332 اثر داشت)

******

توضیحی کوتاه در مورد اسناد:

امریکا با بهره جستن از قرارداد دوستی و تجاری ایران و امریکا (منعقده در 13 سپتامبر 1856 برابر 22 شهریور 1235 هجری خورشیدی) و اعتماد به در امان بودن اتباع امریکایی با تمسک به این عهدنامه، علاوه بر اعزام اتباع خود با مأموریت خاص (مسیونرهای مذهبی، تجار، پزشک، معلم) انجام مأموریتهای دیگری را هم عهده دار می شدند از جمله تأسیس بیمارستان توسط کشیشان (مسیونرهای مذهبی).

وابستگی این بیمارستانها به کلیسا به قدری بود که حتی به نام آن کلیسا خوانده می شد (بیمارستان امریکایی وابسته به کلیسای پرزبیتاریان (مذهب پرتستان) American Presbyterian Hospital)

آنچه از محل احداث این بیمارستانها به دست می دهد، اینست که مقصود و مقصد انسان دوستانه ای در آن به نظر نمی رسد. در همان زمان بودند شهرهایی که از جهات مختلف امکان احداث چنین بیمارستانهایی در آنجا بود، لذا چنانچه قصد کمک و خیرخواهی بود شهرهای نیازمند با الویت بیشتر وجود داشتند. اصولا بیمارستان پوششی برای فعالیت روی افکار و عقاید مردم عادی و جذب آنها به کیش مسیحی و یا حداقل زمینه سازی برای ایجاد ارتباط با مردم برای فعالیت های آمریکا در ایران محسوب می شد. 

بیمارستانهای امریکایی در ایران:

- بیمارستان امریکایی ارومیه- 1878 (1257 هجری خورشیدی)

- بیمارستان امریکایی رشت- 1883 (1262 هجری خورشیدی)

- بیمارستان امریکایی تهران- 1892 (1271 هجری خورشیدی)

- بیمارستان امریکایی همدان- 1903 (1282 هجری خورشیدی)

- بیمارستان امریکایی تبریز- 1910 (1289 هجری خورشیدی)

- بیمارستان امریکایی کرمانشاه- 1916 (1295 هجری خورشیدی)

- بیمارستان امریکایی مشهد- 1924 (1303 هجری خورشیدی)

اسنادی راجع به: تأسیس بیمارستان

صفحه: 1

مشخصه سند: GH1320-K15-P1-105

----------------------

تاریخ: 19 شعبان 1339 (برابر با 1281/08/28 هجری خورشیدی)

دو نفر کشیش امریکایی آمده اند رشت (ناخوانا) خیال باز کردن مدرسه و مریضخانه دارند در باطن همان تربیت کلیسا را آنها داشته باشند. با قونسولگری انگلیس هم گفتگو می نمایند در حمایت آنها هستند، هنوز رسماً خبری نداده اند، دیروز از منزل قونسول انگلیس سوال کردم همچون مطلبی شنیده ام، آیا صحیح است، گفت (آنها) می خواهند خانه کرایه نمایند، اجازه هم از دولت دارند. فدوی (1) منتظرم وقتیکه خواستند مجدداً (اعلام یا درخواست) نمایند  اجازه آنها را بخواهم. استدعا دارم، تکلیف فدوی را معین فرمایید آیا باید ممانعت شود یا اینکه مجازند. به توسط تلگراف رمز امروز جسارت کرده ام.

امضا: الامر الامر مطاع مطاع

----------------------

حاشیه نامه:

جناب اشرف اتابک اعظم (2)

بهتر این است محض رفع مشکلات و زحمت این فقره را

قبول نکنید و اگر اظهار هم بکنند (ناخوانا)

جواب صادر شود

شوال 1320

----------------------

صفحه: 2

مشخصه سند: GH1339-K43-P2-17

----------------------

تاریخ: 8 شهر صفر 1339 (برابر با 1299/07/29 هجری خورشیدی)

راپورت (3) کارگزاری ارومی به کارگزاری کل (آذربایجان) (4)

در موضوع آمدن مستر میلر (5) مدیر مدرسه امریکاییها در ارومی و یکنفر امریکایی دیگر و دو نفر از آسوریهای (6) مهاجر که پست (7) گذشته و بوسیله تلگرافات رمز تفصیل را عرض نموده است، مبادرت به عرض می نماید. بعد از ورود، آنها اول در خانه آقامیرزا ابوالفضل معلم مدرسه امریکایی منزل نمود بعد تغییر منزل داده به اداره نظمیه (8) که عمارت آنجا متعلق به امریکاییها است رفته، منزل نمودند در این ضمن انتشار دادند می خواهند خانه ای که به عمارت مسیون امریکا (9) و عمارت مدرسه آنها اتصال دارد بخرند وچند باب هم خریده به اسم لسان حضور (10) ومیرزا ابوالفضل کسان خودشان که اتباع ایران هستند قباله کردند (11) و خود مستر میلر با رفیق خود دو سه باب عمارت معتبر را هم معاینه نمودند، که مذاکره خرید آنها هم در میان بود و می گفتند خیال تأسیس مدرسه و مریضخانه و غیر دارند و لسان حضور برای ملاقات سیدطه به زیوه (12) رفته که می گفتند از طرف مستر میلر و راجع به مراجعت آسوریهای مهاجر رفته است که از سید مشارالیه مساعدت خواسته و او رابا خودشان متفق نمایند- از اول با ورود اینها میان جمعی از اهالی و اکراد بعضی مذاکرات شد و از آمدن آنها بددل (13) بودند تا در ظرف این هفته به آدمهای مستر میلر گفته بودند باید از این کشتی مراجعت نمایند و الا دچار صدمه خواهد شد و شب پنجم ماه شبنامه انداخته مطالب وارده به اهالی را در انقلاب (14) آشوری و ارامنه متذکر و امریکاییها را ذی مدخل قرار داده و تهدیدات نموده و سخت گفته (15) و از حکومت جلیله و مستر میلر را دعوت به شام نموده بود، بد نوشته بوده است در این بین به اهالی چهریق (16) هم اطلاع داده بودند از آنجا هم بنای تهدیدات به شدت گذاشته شده و اسماعیل آقا (17)تلگرافی به توسط پروت آقا (18) به اهالی کرده بود که (برای مقابله) مسیحیان میانه چهارصدنفر سوار فرستادم، دویست نفر هم شما همراه نمایید بروند در ساحل دریا (19) باشند و نگذارند آنها از کشتی پیاده شوند بدیهی است اعزام قوه (20) و ضبط (21) بره (22) مخالف صلاح ولایت بوده و مشکلات مهمه تولید می کرده در هر صورت بعد از این تهدیدات مسترمیلر و سایرین توقف را جایز ندیده شب هفتم ماه خود آقای اسدخان رییس ژاندارم و نظمیه (23) آنها را برداشته به گلمانخانه (24) برد چون هرگاه می خواستند به شرفخانه (25) بروند بایستی چند روز تأمل نمایند تا کشتی از دانالو (26) مراجعت نماید قراره (ناخوانا) هم محل ملاحظه بود، به این جهت عازم دانالو شد و می گفتند به قونسولگری تبریز تلگراف خواهیم کرد که به دانالو اتومبیل بفرستند از آنجا به تبریز برویم.

محل امضای معتمدالوزرا کفیل کارگزاری ارومی

----------------------

صفحه: 3

مشخصه سند:GH1339-K43-P2-29

----------------------

به: وزارت امورخارجه

از: (کارگزاری) تبریز

تلگرافهای رمز نمره 32، 33، 35

کارگزاری ارومیه مشعر (27) بر این است که میلر با یک نفر امریکایی و دو نفر آسوری مهاجر به ارومیه آمده خیال خریدن خانه و تهیه لوازمات برای آسوری های مهاجر و تأسیس مدرسه و غیره داشته اهالی و اکراد از خیال آنها بد دل بودند، بواسطه تهدیدات که از ناحیه چهریق و ایلات به آنها می شد نتوانستند اقامت نمایند. رییس نظمیه هر چهار نفر را به ساحل دریا برد که با کشتی به دانالو رفته عازم تبریز شوند و در آخر تلگراف نمره 33 اشعار می دارد که به حکم آدم شیخ طه (28) یکنفر را در بازار میخ کوب (میخکوب)(29) نموده اند.

12 صفر نمره 130

خلیل مشاورالسلطان

شرح واژگان

----------------------

(1) فدوی: از کلمات تعارف است، تعارفات نامه نگاری خطاب به دریافت کننده نامه به معنی فدایی

(2) اتابک اعظم: نخست وزیر مظفرالدین شاه قاجار

(3) راپورت: گزارش، خبر (انگلیسی)

(4) کارگزاری کل: کارگزاری مهام، تشکیلات کارگزاری که در مرکز هر استان نظارت بر کارگزاریهای شهرهای حوزه خود داشت

(5) مستر: آقا (انگلیسی)

(6) آسوری: شاخه ای از مسیحیان سریانی زبان، اقلیت دینی ایرانی که اکثریت در ارومیه و تهران بعضی از نقاط دیگر ایران ساکن هستند.

(7) پست: در اینجا منظور مکاتباتی است که به توسط تلگراف ارسال شده است.

(8) اداره نظمیه: شهربانی، نیروی انتظامی امروز

(9) مسیون امریکا: مبلغان مذهبی امریکا

(10) لسان حضور: نام خاص

(11) قباله کردند: بنچاق، سند، عقدنامه، در اینجا منظور: سند مالکیت تنظیم کردند.

(12) زیوه: شهرستانی در آذربایجان غربی (در زمان رخداد سند روستا بوده است)

(13) بددل: ظنین، مشکوک، بدگمان، بیمناک

(14) انقلاب: اغتشاش، تحول، تنش، شورش، قیام، ناآرامی، نهضت، در اینجا منظور ناآرامی است

(15) سخت گفته: درشت سخن گفته، با بداخلاقی سخن گفته، با تندخویی سخن گفته

(16) چهریق: یکی از روستاهای سلماس در آذربایجان غربی، چهریق در زمان رخداد سند محل زندگی اسماعیل آقا سیمیتقو بوده و بلحاظ قتل رییس آسوری ها به دست وی، درگیری بین او و آسوریها بوده است.

(17) اسماعیل آقا: اسماعیل سیمیتقو (اسماعیل خان سمکو، اسماعیل آقا شکّاک ملقب به سردار نصرت)، غیر ایرانی و اهل دیاربکر ترکیه بود.

(18) پروت آقا: اسم خاص، ناخوانا

(19) ساحل دریا: مقصود ساحل دریاچه ارومیه است.

(20) قوه: قوه به معنی نیرو، در اینجا، نیروی نظامی

(21) ضبط: حفظ کردن، نگاه داشتن، گرفتن، در تصرف آوردن، در اینجا منظور تصرف کردن

(22) بره: احتمالاً نام محل و مکان است.

(23) ژاندارم و نظمیه: ژاندارم مأموران نظامی (حفظ نظم در خارج از شهر)، نظمیه مأموران نظامی (حفظ نظم در داخل شهر)، نیروی انتظامی فعلی.

(24) گلمانخانه: روستایی در ارومیه، آذربایجان شرقی، در اینجا منظور بندرگلمنخانه دریاچه ارومیه است که از نبادر مهم آن زمان به حساب می آمد.

(25) شرفخانه: بزرگترین بندر دریاچه ارومیه

(26) دانالو: روستایی در آذربایجان شرقی

(27) مشعر: خبر دهنده، آگاه کننده

(28) شیخ طه: نام خاص

(29) میخکوب: در اینجا مقصود تنبیه کردن است، شبیه به صلیب کشیدن

وزارت امورخارجه