معرفی و بررسی کتاب همراه پیر پاک

خاطرات ولی‌الله چه‌پور درباره آیت الله طالقانی

همین که یک مبارز انقلابی از همراهان مرحوم آیت‌الله طالقانی بوده باشد، خود بهانه جذابی است برای مطالعه زندگینامه و خاطرات او. «ولی‌الله چه‌پور» از جمله این مبارزان دوران انقلاب بوده است که خاطرات خود را توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در کتابی با عنوان «همراه پیر پاک» منتشر کرده است.

ولی‌الله چه‌پور در مقدمه کتاب به همسایگی‌اش با مبارزی به نام «مهدی غیوران» اشاره و ضمن آن‌که وی را فردی معتقد و با ایمان معرفی کرده است، مناسباتش با این همسایه را زمینه‌ای برای مبارزه‌های انقلابی خود می‌داند. مبارزه‌هایی که نه فقط جان و امنیت خانواده‌ خود را در راه آن به مخاطره می‌اندازد، بلکه اموال و دارایی‌ا‌ش را نیز در آن راه صرف می‌کند.

بخش نخست ضمیمه کتاب «همراه پیر پاک» به 38 وظیفه‌ و مسوولیتی اشاره کرده است که ولی‌الله چه‌پور، پس از وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران عهده‌دار بود. با آن‌که نگارنده در مقدمه شرح مناسبی از نحوه ورودش به سیر مبارزه‌های انقلابی ارایه کرده است، اما دانستن این‌که او پس از انقلاب سمَت‌هایی چون «رییس دفتر و نماینده مالی آیت‌الله طالقانی»، «ماموریت گروه ضربت زندان اوین از جانب دادستانی کل انقلاب از یکم دی‌ماه 58 »و «دارنده حکم انجام مزایده اموال وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی از جانب نخست‌وزیر (وقت)» را پس از انقلاب تجربه کرده است، می‌توانست بر جذابیت مطالعه این خاطرات کتاب بیفزاید.

در پایان کتاب برش جالبی از خاطرات چه‌پور نقل شده است. همان ماجرای نحوه در گذشت آیت‌الله طالقانی. چه‌پور که دخترش به ازدواج پسر آیت‌الله (محمد‌رضا) درآمده بود و به این ترتیب از نزدیکان ایشان بود و به بیت آیت‌الله رفت و آمد داشت، در بخشی از این خاطره چنین نقل کرده است: «احساس کردم حال آقا طبیعی نیست و جهت آوردن دکتر اقدام نمودم... در آن لحظه حدود نیم ساعت از 12 شب گذشته بود. ابتدا به بیمارستان شفا یحیائیان مراجعه کردم. اما متاسفانه دکتری نیافتم تا بر بالین آقا حاضر کنم. ناچار به منزل دکتر شیبانی که رابطه نزدیکی با مرحوم طالقانی داشت، رفتم. اما از بد شانسی ایشان هم در منزل نبود. تلفن زدم به یکی دیگر از پسران آقای طالقانی تا او اقدامی کند؛ محمدرضا گفت الان دکتر می‌آورم...»

کتاب «همراه پیر پاک» بر اساس روند تاریخی و در پنج فصل تنظیم شده است. اما شاید بتوان در نگاهی کلی‌تر این اثر را در سه فصل مهمِ مبارزه‌های پیش از انقلاب، همراه با آیت‌الله طالقانی و در نهایت، فعالیت‌های چه‌پور پس از وقوع انقلاب اسلامی مرتب کرد.

بیان شیوه‌های مبارزه کاسبان و پیشه‌وران‌ علیه رژیم پهلوی یکی از ویژگی‌های کتاب «همراه پیر پاک» است. نگارنده به سرعت از وقایع دوران کودکی و آغاز جوانی عبور کرده است و بی آن‌که حاشیه‌پردازی کرده باشد، چگونگی تربیت نیرو‌های مبارز و مباحث و موضوع‌هایی را که میان مبارزان انقلابی مطرح بود، بازگو می‌کند.

همچنان که در صفحه‌های نخستین کتاب روشن است، صمیمیت، دینداری، اعتقاد به هدف و شجاعت از بارزترین ویژگی‌های مبارزان جوان آن سال‌ها بود. چه‌پور همچنین از سهم همسر خود در پیشبرد اهداف انقلابی‌اش به سادگی نگذشته است. همراهی و خوش‌فکری این بانوی همراه در سال‌های پیش و پس از انقلاب در لا به لای خاطرات چه‌پور به وضوح قابل مشاهده است.

ابهام‌زدایی از دیگر مشخصه‌های کتاب «همراه پیر پاک» است. چه‌پور به عنوان مبارزی همراه با آیت‌الله طالقانی که نقش با اهمیتی در انسجام نیرو‌های مردمی و به ثمر نشاندن انقلاب داشت، زوایایی از زندگی ایشان را مطرح می‌کند که می‌تواند به بسیاری از پرسش‌ها درباره چگونگی روند پیش‌روی انقلاب پاسخ دهد. به‌کارگیری خودرو‌های مدرسه رفاه در اعتصابات، تاسیس شرکت سبزه برای گمراه کردن ساواک، پرداخت حقوق اعتصابیون و نگرش آیت‌الله طالقانی نسبت به جایگاه رهبری انقلاب از جمله موضوع‌هایی است که در بخش خاطرات پیش از انقلاب اسلامی به آن‌ها پرداخته شده است.

شرح مختصری از نحوه برگزاری جلسه شورای انقلاب در 22 دی‌ماه 1357 و پیش از وقوع انقلاب اسلامی که به ریاست آیت‌الله طالقانی تاسیس شد، به انضمام گروه‌هایی که در نخستین جلسه حضور داشتند، آغازگر خاطرات دوران پس از وقوع انقلاب اسلامی است. در خلال خاطرات روز‌های نخستین انقلاب، در مطلبی با عنوان «پیام هژبر یزدانی» می‌کوشد که به ابهام‌هایی درباره نحوه بررسی مبنای هدایایی که به دفتر آیت‌الله طالقانی اختصاص می‌یافت پاسخ دهد.

در واقع چه‌پور به عنوان نماینده گروهی از مردم انقلابی که در پشت صحنه بسیاری از مناسبات سیاسی نخستین روز‌ها و سال‌های پس از انقلاب حضوری فعال و اثرگذار داشته‌اند، خاطرات خود را از آن سال‌ها بیان می‌کند.

در میان خاطرات چه‌پور، فقط دو خاطره‌اند که مفصل شرح داده شده‌اند. نخست نحوه درگذشت آیت‌الله طالقانی و دیگر، شناسایی پیکر شهیدان حادثه بمب‌‌گذاری دفتر نخست‌وزیری در هشتم شهریور سال 1360 و نحوه خاکسپاری آنان. هرچند نگارنده در بیان خاطراتش کوشیده تا روند تاریخی را حفظ کند، اما گویی پیچیدگی موضوع‌های سال‌های آغازین استقرار نظام باعث می‌شود که او در بیان این خاطرات گاهی به گذشته نیز بازگردد. این بازگشت نه‌تنها که آزار دهنده نیست، بلکه به سابقه ذهنی مخاطب از دلیل بروز وقایع کمک می‌کند.

مبارزه با استعمال دخانیات، رفع و رجوع امورات مربوط به گمرک و پیشنهاد ساخت مترو، از تدبیر‌هایی بودند که پس از انقلاب و در راستای اهداف جمهوری اسلامی به کار گرفته می‌شدند. شرح مختصری از مبدا این پیشنهاد‌ها و اقدام‌ها در خاطرات چه‌پور خواندنی شده‌اند.

در دومین بخش از ضمیمه کتاب، تصویر 20 سند درباره احکام انتصاب و احکام اعطای نمایندگی به چه‌پور منتشر شده است و در پایان نیز تصاویری از فعالیت‌های انقلابی این مبارز آمده است.