ارائه سبک تازه ای در پردازش تاریخ

حجت الاسلام و المسلمین علی ذو علم نیز در بخش دیگر این نشست اظهار کرد: حضرت امام (قدس سره) چهره ای بسیار موثر نه تنها در تاریخ معاصر ایران که در جهان اسلام است؛ چرا که در حقیقت بنیان‌گذار یک حرکت فکری و البته سیاسی و اجتماعی بودند. برای نسل ما که فرصت زیستن در نزدیکی ایشان تا اندازه ای فراهم بوده، تصویری که از این شخصیت تأثیرگذار تصور می شود، شخصیتی زنده  و بسیار آشناست، اما مسئله امروز ما این است که نسل های جدید چه تصوری از این شخصیت دارند و چگونه می توان عظمت این شخصیت را به طور دقیق و شفاف برای آن ها ترسیم کرد. این کتاب فراتر از روایت های مرسومی است که شاید تا به حال از این شخصیت برجسته در دسترس مان بوده و تحلیلی از این شخصیت را بر پایه نوعی استناد تاریخی در اختیار ما می گذارد. شخصاً وقتی این کتاب را تهیه و مطالعه کردم، تا آن را به اتمام نرساندم نتوانستم زمین بگذارم. آقای بهبودی در این کتاب تنها به روایت تاریخ بسنده نکرده و در حقیقت نوعی زیستن با موضوع روایت را دنبال کرده که نویسنده طی آن توانسته به طرز جالب توجهی به ابعاد مختلف شخصیتی امام (قدس سره) نزدیک شود. نویسنده در این زاویه نگاه تنها به تصویرسازی از بیرون بسنده نکرده است. فلسفه علم تاریخ می گوید مورخان تنها بخش هایی از تاریخ را برای روایت خود انتخاب می کنند و مورخی را می توان منصف خواند که آنچه را مشاهده کرده با صداقت گزارش کند. متاسفانه امروز با روایت پردازی های عجیبی در حوزه تاریخ روبه رو هستیم که با هیچکدام از واقعیت های تاریخی و مشاهدات عینی ما هماهنگی ندارند. اما در این کتاب با روایتی صادقانه مواجه هستیم که شخصیت باورمند و حقیقت جوی نویسنده به روایتی همدلانه دست پیدا می کند. 

وی افزود: این اثر در عین حال روایتی بسیار مستند دارد؛ برای من که در عصری مشترک با حضرت امام (قدس سره) زیسته ام این جنبه های مستند بسیار آشنا و قابل قبول است. « الف لام خمینی»  سبک تازه ای در پردازش تاریخ را در پیش گرفته که می تواند به عنوان الگویی در روایت های تاریخی مورد رجوع قرار بگیرد و به خصوص نسل هایی را که امروز با کتابخوانی فاصله گرفته اند با مطالعه آشنا کند.

حبیب الله اسماعیلی دیگر منتقد حاضر در این نشست نیز با تاکید بر باارزش بودن این کتاب بیان کرد: واضح است که در هر کتابی که روایتی تاریخی را مبنا قرار داده، با انبوهی از ارجاعات و مستندات زیادی روبه رو خواهیم بود. همان گونه که در تاریخ نگاری بدون شاهد نمی توانیم حرفی بزنیم، مجاز به بهره گیری از عناصر داستان و ادبیات نیز نخواهیم بود. در تاریخ نگاری اولین درس این است که همواره با شکاکیت علمی با مسائل روبه رو شویم. از جهت دیگر تاریخ مسئله ای هستی شناسانه و در حقیقت به نوعی تعبیر ما از رخدادها است که تربیت فردی و علایق ما را در هر حال در متن به نوعی انعکاس خواهد داد. به این ترتیب کار مورخانه کردن کاری بسیار دشوار است و ارزش کار آقای بهبودی همینجاست. 

وی کتاب «الف لام خمینی» را بسیار با ارزش و تاثیر گذار عنوان کرد و گفت: این کتاب، کتابی سراسر همراه با مستندات است؛ مهم تر از همه به این دلیل که کاملاً به روش مورخانه نوشته شده و در تمام زوایا متنی است که ارجاعات و استنادات تاریخ در آن مورد توجه قرار گرفته و شواهدی که برای هر گفتار می آورد دارای اعتبار است و این کتاب را خاص کرده است؛ اگرچه ممکن است این نوشته آقای بهبودی به طور عرفی در ردیف متن های آکادمیک تاریخ نگاری قرار نگیرد. از سوی دیگر به نظر می رسد این کتاب در مرز میان عناصر ادبی  و تاریخی حرکت می کند که انتخابی آگاهانه است و با دقتی ویژه برش هایی از زندگی امام خمینی (قدس سره) را در روایتی مستند ارائه می دهد. 

هدایت الله بهبودی نویسنده کتاب « الف لام خمینی» در این بخش از نشست نقد و بررسی اثرش تصریح کرد: این یک واقعیت است که ما ناتوان از درک کامل تاریخ هستیم. در مورد اینکه نگارش متنی بر پایه استنادات تاریخی که روایتی پژوهشگرانه را دنبال می کند با چه مصائبی روبه رو خواهیم بود می توان بسیار سخن گفت. اما اگر بخواهم به طور مختصر موقعیت خود را به عنوان نویسنده این اثر بیان کنم باید بگویم بیش از آنکه منتظر باشم تا شخصیت مورد نظر این کتاب خود را بر من عرضه کند، در واقع این من بودم که خود را در موقعیت عرضه به این موقعیت قرار دادم. 

وی افزود: تمام تلاشم در این کتاب این بوده که از واقعیت به حقیقت برسم و حتی کلمه ای را از دیدگاه شخصی خود در این روایت راه نداده ام. اما در مورد استفاده مشروع از عناصر ادبی در تاریخ نگاری باید به طور مشخص به مواردی خاص اشاره کنم تا در این زمینه سوء  تعبیر نشود. منظور از عناصر ادبی در این نوشتار عناصری چون قاب بندی، شکستن زمان و پایان بندی است که در دنیای ادبیات به طور ویژه  با آن ها روبه رو هستیم، هرچند در اشکال دیگر روایت از جمله روایت تاریخی هم شخصاً اشکالی بر بهره بردن از این عناصر نمی بینم. به طور نمونه شکستن زمان که عنصری اساسی در روایت ادبی است در بسیاری از روایت های تاریخی هم  می تواند مورد استفاده قرار بگیرد چرا که مقاطع مختلف تاریخی به ویژه در آثاری که شخصیت محور هستند، شاید مناسب ترین راه برای نشانه گذاری دوره های مختلف زندگی آن شخصیت باشد. 

وی تصریح کرد: همچنین در ارتباط با موضوع پایان بندی چنان که در آثار ادبی با آن روبه رو هستیم، در روایت تاریخی نیز تا اندازه زیادی می تواند مصداق و کاربرد داشته باشد. شخصاً سعی کردم در پایان هر بخش از کتاب تا جایی که منابع و اسناد اجازه می داد پایان بندی مناسبی در ارتباط با محتوای هر بخش ارائه دهم تا خواننده از این پایان بندی ها محظوظ شود.

بهبودی ادامه داد: نکته مهم دیگر اینکه در کتاب «الف لام خمینی» قصد من هرگز پاسخ دادن به پرسش ها و شبهه هایی که در نوشته های دیگر و در حول و حوش این شخصیت برجسته تاریخی به میان آمده نبوده ام و هرگز تلاشی در این باره به خرج نداده ام و خود را موظف به اتخاذ چنین موضعی ندیده ام. 

حجت الاسلام و المسلمین علی ذو علم در ادامه این نشست در خصوص موضع نویسنده در نگارش این کتاب بیان کرد: در بحث تاریخ ما با موضوعی با عنوان زندگینامه و بیوگرافی روبه رو هستیم که نیازمند آن هستیم تا از میزان سودمندی این جنبه های روایت های تاریخی پرسش کنیم و دقت داشته باشیم که آگاهی از چنین جنبه هایی تا چه اندازه می تواند در ما بصیرت ایجاد کند. به طور مثال امروز ما از یک شخصیتی تاریخی چون امیرکبیر تا چه اندازه اطلاعات شخصی داریم؟ در این کتاب هم تبیین نگاهی پرداخته شده که به درستی صرفاً بحثی تاریخی نیست و می تواند تا اندازه زیادی بصیرت آموز باشد. در این کتاب آنچه بیش از هرچیز مبنا قرار گرفته اهداف منطقی امام خمینی (قدس سره) در مبارزات ایشان است که در کتاب به آن ها خیلی خوب پرداخته شده است. به خصوص مقاطعی از این روایت بسیار جالب توجه است که لازم می دانم به مواردی از آن ها اشاره کنم. یکی از این مقاطع بازداشت امام خمینی (قدس سره) در سال ۴۲ تا زمانی که ایشان آزاد می شود را در بر می گیرد که در این روایت می بینیم برخورد ایشان با این حوادث چقدر عقلانی و غیر احساسی است. همچنین مقطعی که امام در پاریس در تبعید به سر می برد تا زمانی که مجدداً به ایران باز می گردد، می بینیم که ایشان در مواجهه با موج انقلاب و تشدید حمایت ها از ایشان برخوردی درونی است و نشان می دهد که ایشان بیش از همه چیز به هدفی که برگزیده متمرکز است و در مسیری که به عنوان یک انفتاح گفتمانی در پیش گرفته، بیش از همه به طرح مبانی مورد نظرش که مسائلی چون استقلال و پیاده کردن مبانی اسلام است می اندیشد. 

علی نیکنام مدیر کل  کتابخانه های عمومی استان تهران نیز در این نشست گفت: چهلمین سال انقلاب اسلامی را پشت سر گذاشتیم و راهپیمایی خوبی را شاهد بودیم که مردم همگی به عشق امام و رهبری پا در میدان گذاشتند. هشت سال دفاع مقدس در دل تک تک رزمندگان اسلام با عشق به امام سپری شد. ما هم توفیق حضور در جبهه را داشتیم. عشق امام و اسم امام روحیه بخش بود، اسم امام وحدت آفرین بود .

وی سخنان خود را با خاطره ای از اردوگاه اسرا ادامه داد و گفت: زمانی که خبر رحلت امام (قدس سره) راحل اعلام شد حزن و اندوه گسترده ای فضای اردوگاه را فرا گرفت، در آن روز حتی عراقی ها نیز به احترام امام (قدس سره) کاری به رزمندگان نداشتند، یاد و نام امام (قدس سره) حتی در وصیت نامه شهدا نیز به وضوح آمده است. مادری را دیدم که می گفت فرزندم وصیت کرده تا عکس امام (قدس سره) را در قبرش قرار دهم.

نسل امروز باید بداند که عشق به امام (قدس سره) در دل ها جای دارد. من از نویسنده کتاب تشکر می کنم که زوایای پنهان این شخصیت والا را به خوبی به مردم معرفی کرده است؛ ارزش کار این نویسنده در همین بیان روشن زوایای پنهان زندگی امام (قدس سره) است.

وی سخنان خود را با بیان گزارشی از نشست های نقد و بررسی به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داد و گفت: در دهه فجر برنامه های خوب نقد و بررسی کتاب با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار کردیم و کتابخانه ها این افتخار را داشتند که در این دهه به معرفی آثار مرتبط با انقلاب بپردازند و جامعه کتابخوان را بیشتر با این حوزه آشنا کنند؛ از نویسندگان خوب کشور نیز دعوت به عمل آمد تا با حضور در کتابخانه ها به معرفی انقلاب و اهداف آن برای اعضا و علاقمندان بپردازند که در همین جا از همگی آنها تشکر می کنم. نشست نقد و بررسی کتاب الف لام خمینی با تقدیر از نویسنده و منتقدین اثر به کار خود پایان داد.