احمد بدر (نصیرالدوله)

احمد بدر فرزند میرزا عبدالوهاب خان آصف‌الدوله شیرازی در ماه رجب 1287 قمری برابر با سال 1249 خورشیدی در رشت به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی او در نزد پدر و معلمان ایرانی گذشت و در ادبیات فارسی و عربی صاحب معلومات عمیق شد. سپس نزد معلمان ایرانی و اروپایی به فراگیری علوم ریاضی و طبیعی و زبان فرانسه پرداخت و در این زمینه‌ها نیز پیشرفت حاصل نمود. سپس چند سالی در اروپا گذرانید و به زبانهای خارجی آشنائی یافت. ¹

خدمات دولتی او از وزارت خارجه آغاز شد و مدتها در سمتهای مختلف خدمت کرد. در زمان ناصرالدین شاه به عنوان منشی دربار برگزیده شد. در اوایل مشروطیت دردوره مظفرالدین شاه  در سال 1322 قمری، به عنوان سفیر ایران در بلژیک انتخاب شد ودر آنجا چنان به تدبیر و دانایی انجام وظیفه کرد که میان مأموران سیاسی کشورهای خارجی مقیم بلژیک نامور و مورد احترام شد.. پس از بازگشت، به ریاست دیوان عالی کشور انتخاب و در شهریور 1295 به معاونت و کفالت وزارت خارجه رسید  و چند ماهی در آن سمت بود. بد ر در مرداد ماه 1297 در کابینه وثوق‌الدوله، شوهر خواهرش، وزیر معارف  و سپس در ترمیم کابینه در مرداد 1298 وزیر مشاور شد. ²

در ایام زمامداری وثوق‌الدوله، هر پیشنهادی که نصیرالدوله برای پیشرفت فرهنگ می‌کرد مورد پذیرش وی قرار می‌‌گرفت. این فرصت منجر به افزایش تعداد مدارس در آن زمان شد اما از آنجایی که وضع مالی دولت بد بود برای فراهم آوردن اعتبارات لازم پیشنهادی تنظیم و در هیئت دولت مطرح و در ماه شهریور 1297 این لایحه به تصویب رسید و سپس وزارت معارف طبق برنامه پیشنهادی خود نسبت به تأسیس چهل مدرسه ابتدایی و شش مدرسه متوسطه غیر مجانی همت گماشت. به این ترتیب بدر از محل تصویبنامه در سال 1297 و 1298 سی دبستان مجانی دو کلاسه تا چهار کلاسه پسرانه و ده مدرسه دخترانه و نه دبیرستان یک یا دو کلاسه با کلاس‌های ابتدایی در تهران تأسیس نمود و چندین مدرسه ابتدایی نیز در شهرها گشود.

بدر جهت جلوگیری از طبابت غیر مجاز نظامنامه‌ای مشتمل بر بیست و چهار ماده برای داروفروشان به تصویب رساند و با وجود مشکلات زیاد در راه اجرای این نظامنامه با عزم استوار دست کسانی را که بدون طی مدارج علمی و تخصصی یا سابقه کافی به این دو کار اشتغال داشتند کوتاه کرد و بر اساس همین نظامنامه از کسانی که به کار طبابت اشتغال داشتند امتحان به عمل آمد و افراد حائز شرایط اجازه یافتند در تهران و شهرستانها به شغل خود ادامه دهند.
 

وی با تنظیم نظامنامه‌های دقیق حدود وظایف هر یک از ادارات معارف را معلوم کرد. تأسیس دارالمعلمین، دارالمعلمات، تشکیل بیمارستان زنان، افتتاح مدرسه دندان سازی، استخدام چند معلم اروپایی برای تکمیل کادر آموزشی مدرسه دارالفنون، تأسیس مدرسه موزیک،‌ اصلا ح برنامه متوسطه و تأسیس اداره تفتیش، از جمله کارهای نیک میرزا احمد خان نصیرالدوله است. ³

بعد از برکناری سومین کابینه وثوق‌الدوله، که در تیرماه 1299 اتفاق افتاد کار دولتی نداشت و به مطالعه و امور شخصی وقت می‌گذراند. او در خرداد ماه 1305 در کابینه حسن مستوفی نیز به سمت وزیر معارف منصوب شد و تا دی ماه همان سال در آن سمت باقی ماند.

نصیرالدوله در سال 1305 در انتخابات دوره ششم قانون‌گذاری با کسب 5888 رأی از سیرجان به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب گردید.

وی مردی ادیب و کتاب دوست بود. در دو نوبت که به وزارت فرهنگ رسید، خدماتی در خور خود انجام داد و برای وزارت معارف نشریه به وجود  آورد.

دکتر عیسی صدیق در کتاب یادگار عمر درباره او می‌نویسد: «نصیرالدوله مردی بود متوسط‌‌ القامه، هوشمند، با چشمان ریزبین، نیک محضر، گشاده‌روی، معارف پرور، دقیق و مشوق علم و هنر».

بدر به حفظ آثار ملی و هنری علاقه وافری داشت از این رو چند مجلد مرقع از خطوط اساتید قدیم و چند مجلد کتاب خطی نفیس و یک مجلد قران کریم به خط آقا ابراهیم قمی را، که به او تعلق داشت به امید اینکه پس از وی از میان نرود به موزه ملی که در زمان وزارت ممتازالملک تأسیس شده بود، اهدا کرد. وی به زبان فارسی صادقانه عشق می‌ورزید و همواره همکاران و شاگردانش را به پاسداری از این زبان تشویق می‌کرد. او در این باره مقالاتی نوشته و اشعاری سروده است.

علی‌اصغر حکمت به پاس قدردانی از خدمات بدر که در تعمیم و ترویج فرهنگ کوششهای مؤثر نموده بود ، به ادارات معارف سراسر ایران دستور داد که بهترین مدرسه حوزه فرهنگی خود را به نام "بدر" نامگذاری نمایند.  

بدر در چهارم بهمن 1309 در تهران در سن 62 سالگی  درگذشت و در حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

وثوق‌الدوله در رثای بدر سروده است:

ای دیده خون ببار که روز فراق شد                   ایام باز بر سر جور و نفاق شد

بدر سپهر فضل و شرافت غروب کرد                 جفت ادب ز کفو خردمند طاق شد

احمد نصیر دولت از این خانه رخت بست           صبح وصال بر همه شام فراق شد

گویی که آسمان به عزایش قیام کرد                 کاین سان کبود گنبد و نیلی رواق شد

آن بندها ز عالم زیرین گسسته گشت               و ان اتصالها همگی افتراق شد

او افتخار اهل هنر بود و بی خلاف                      بر این میان اهل خرد اتفاق شد

چون در هزار و سیصد و نه از پی چهل رفت     در دور دهر نوبت این اتفاق شد

طبع وثوق از سر حسرت گذشت  و رفت           دردا که همچو بدر بدر در محاق شد ⁴
  

 از آثار اوست : تاریخ نادر شاه ⁵ (ترجمه)، زمین  یا معرفت الارض (ترجمه)، حساب و خواص اعداد، شرح حال حسین بن منصور حلاج، رساله در هندسه