فعالیت مدارس فرانسوی در ایران

در بین مدارسی که توسط مسیونرهای خارجی در ایران تأسیس شد، فرانسویان جایگاه ویژه ای دارند. اینان نه تنها بیشترین مدارس مذهبی را در کشورمان ایجاد کردند، بلکه فعالیت چشمگیری در توسعه فرهنگ و جذب جوانان ایرانی از خود بروز دادند. عمده ترین مدارس فرانسوی در ایران عبارت بودند از : مدرسه سن لوئی، فرانکو پرسان، سن ژوزف ، آلیانس بنی اسرائلیت.

مدرسه سن لوئی
این مدرسه توسط مسیون لازاریستها که یکی از فرق مسیحیان کاتولیک بودند در سال 1862 م (1278 ق – 1241 ش) برای پسران تأسیس شد. هدف این مدرسه در ابتدا جذب ارمنیان ایران و تغییر آیین آنها به مذهب کاتولیک بود. در آغاز مدرسه دارای 5 کلاس بود و دانش آموزان پس از گذراندن کلاسهای اول تا چهارم تصدیق نامه خود را از وزارت معارف دریافت می کردند ولی در پایان کلاس پنجم تصدیق نامه ابتدایی فرانسه به آنها داده می شد.

پس از مشروطیت بنابه درخواست سفارت فرانسه و پیشنهاد وزارت معارف مبلغ ماهیانه صد تومان به این مدرسه اختصاص یافت. در مقابل مدرسه موظف بود شاگردانی را که وزارت معارف به آن مدرسه معرفی می کرد بپذیرد.

شرایط پذیرش رایگان شاگردان برای مقطع متوسطه عبارت بود از نداشتن استطاعت مالی و دارا بودن تصدیق دوره ابتدایی. مدرسه موظف بود هر ماهه صورتی از ورقه تحصیلی شاگردان را به وزارت معارف ارسال کند. 1 این مدرسه فعالیت خود را تا روی کار آمدن سلسله پهلوی ادامه داد و در اواخر دورة رضا شاه تعطیل شد.

مدرسه فرانکو پرسان
این مدرسه در سال 1287 ش (1908 م) به وسیله مسیو یوسف خان ریشارد (مؤدب الملک) تأسیس شد. او در ابتدا این مدرسه را به صورت کلاس خصوصی در منزل خود تأسیس کرد ولی با استقبال مردم چند سال بعد به یکی از اولین مدارس دخترانه عصر مشروطیت تبدیل شد. از سال 1295 ش عده ای از فارغ التحصیلان دختر این مدرسه برای معلمی تربیت می شدند و دیپلم خود را از وزارت معارف اخذ می نمودند. این مدرسه از سال 1313 ش تحت مدیریت مسیو هاز اداره می شد و پس از شهریور 1320ش به نام مدرسه رازی تغییر نام داد و توسط معلمین ایرانی اداره گشت.

مدرسه سن ژوزف
این مدرسه در سال 1265 ش (1887م) توسط مسیون کاتولیک های فرانسوی در تهران  فعالیت خود را آغاز کرد. محل مدرسه در خیابان ارامنه تهران قرار داشت و فقط مقطع ابتدایی را دارا بود . این مدرسه در ابتدا فقط دانش آموزان دختر را می پذیرفت ولی بعدها کلاسهــای جداگانه ای برای پسرها تشکیل داد. در سال 1308 تعداد دانش آموزان مدرسه 99 دختر و 33 نفر پسر گزارش شده است. این مدرسه اعانه از وزارت معارف دریافت می کرد و موظف به اجرای پروگرام وزارت معارف بود و می بایست دروس مورد قبول وزارت علوم را تدریس نماید.

این مدرسه بعدها به نام دبستان و دبیرستان منوچهری به رسمیت شناخته شد ولی از 1320ش به بعد از فعالیت مؤسسات خارجی جلوگیری به عمل آمد و مدرسه تعطیل شد، ولی کلاسهای فرانسه برای اطفال خارجی همچنان دایر بود. در سال 1332 ش بخش فارسی آن نیز با نام دبستان و دبیرستان ژاندارک به مدیریت خانم بدرالملوک پازارگادی شروع به کار کرد. 2    

مدرسه ژاندارک
این مدرسه توسط دختران تارک دنیا برای تحصیل دختران ارمنی و اقلیتهای مذهبی تآسیس شد و به صورت دارالایتام اداره می شد. بعدها نام ژاندارک را برای خود برگزید و دارای دورة ابتدایی و متوسط بود. از عصر ناصری به بعد از دختران مسلمان نیز ثبت نام به عمل آورد و در آن، کلاس درس مسلمانها و ارامنه جداگانه بود. در کلاس درس ارامنه، فارسی تدریس نمی شد. از سال 1304 زبان فارسی را بنا به بخشنامه وزارت علوم به طور متفرقه در دروس خود گنجاند.

مدارس آلیانس بنی اسرائلیت
این مدرسه بر اساس گردآوری فرزندان یهودیان ایران در یک مرکز آموزش بنیان گذارده شد و نمایندگان آلیانس اسرائلیت پس از ملاقات با ناصرالدین شاه در سفر او به فرنگ (1873 م/1290 ق) از او اجازه تأسیس مدرسه را کسب کردند. بنابراین در سال 1898م/ 1315 ق این مدرسه توسط مسیو کازس که از بیروت فرستاده شده بود تأسیس گردید و اکثر قریب به اتفاق دانش آموزان آن به طور رایگان پذیرفته می شدند و لوازم و کتب تدریس فرانسه را از پاریس به تهران آورده برای تعلیم زبان یهودی دو نفر روحانی یهودی تعیین شدند . برای تدریس فارسی نیز چند نفر معلم مسلمان استخدام گشتند. مدرسه دارای 6 معلم عبری و فارسی و 421 نفر شاگرد بود. بعدها این مدرسه به تأسیس کلاسهای اکابر بزرگسالان و مدرسه دخترانه اقدام کرد و این مدرسه به واسطه کمکهای تجار کلیمی کرمانشاه و مقرری وزارت علوم به زودی شعبه هایی در همدان، اصفهان، توسیرکان، کرمانشاه ، سنندج  و شیراز افتتاح نمود. عموم این مدارس مختلط بودند . این مدارس پروگرام وزارت علوم را رعایت نمی کردند. با آغاز جنگ جهانی اول و برهم خوردن اوضاع مالی تجار یهودی در ایران، مدارس به حالت تعطیل درآمد و بعد از آن نیز به شکل قبل افتتاح شد. این مدرسه هم مانند دیگر مدارس خارجی در زمان پهلوی اول تعطیل و بعد از شهریور 1320 با نام مدارس ملی اتحاد گشوده شد. 3    

پی نوشت :
1. مکاتبات مدرسه سن لوئی به وزارت معارف، موجود در آرشیو سازمان اسناد ملی ایران.
2. گنجینه اسناد، فصلنامه تحقیقات تاریخی، مقاله " مدارس فرانسوی " ، انسیه شیخ رضایی.
3. همان، ص 99 .

تبیان