تشکیلات تهران حزب توده به روایت اسناد ساواک

 «چپ در ایران: تشکیلات تهران حزب توده به روایت اسناد ساواک» از تازه‌های کتاب در حوزه تاریخ و سیاست به‌شمار می‌آید که سایت کتابخانه مجلس شورای اسلامی به معرفی آنها پرداخته است.


یکی از احزاب مهم در دهه‌های (1320-1360) حزب توده ایران بود که با تکیه بر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، فعال بود. چهره‌های سیاسی فکری در حزب فراز و نشیب‌های فراوانی داشته‌اند. در دهه 1320-1330 با وجود آسیبی که از برآمدن فرقه دمکرات آذربایجان و غرب دمکرات کردستان در قضایای نفت و تجزیه‌طلبی محتمل شد، ‌چپ‌روی‌های دوران نهضت ملی شدن نفت، ‌پس از کودتای آمریکایی انگلیسی 28 مرداد 1332 رهبران راهی شوروی و کشورهای اقماری و منتظر تحول و تغییر در ایران و بازگشت مجدد شدند.

اما در همین دوران به صورت تشکیلات مخفی در تهران،‌ خوزستان و غیره فعالیت‌هایی داشتند که از چشم ساواک بعضا دور نماند و با نفوذ در درون، ضربات شدیدی وارد کرد. از جمله تشکیلات تهران و خوزستان و نفوذ مردی هزار چهره‌ به نام عباسعلی اسلامی که ابتدا عضو حزب بود اما پس از دستگیری به عضویت ساواک در آمد.

عباسعلی محمودی متولد 1307، کارمند شرکت نفت، پس از کودتای آمریکایی- انگلیسی 28 مرداد دستگیر و شش ماه زندان بود. در سال 1334 آزاد و در شیراز فعال شد. وی به‌ویژه با کشورهای خلیج فارس ارتباط داشت و به بغداد نیز رفت و آمد می‌کرد. در این دوران سرهنگ پناهیان عضو حزب توده پس از دستگیری به استخدام ساواک در آمد و با مدیریت خاصی توانست اخبار پنهان و آشکار و حرکت حزب توده را گزارش کند. اگرچه او در اسفند 1353 از سوی سازمان چریک‌های فدایی خلق به قتل رسید اما ضربات او به حزب مهم بود و در بازجویی چهل صفحه‌ای خود در کتاب تشکیلات تهران حزب توده،‌ با برخی چهره‌های مهم حزب که در ایران و عراق و ... فعال بودند آشنا می‌شویم.

دیگر مباحث جلسات روشنفکری، تحلیل از اوضاع ایران و منطقه، ارتباط حزب توده با تیمور بختیار در عراق و ...از دیگر این موارد است.

اگر چه موضوع همکاری حزب با بختیار خود بحث مستقل می‌طلبد و بخشی از آن در کتاب تیمور بختیار به روایت اسناد ساواک قبلا منتشر شده است اما بقیه و تکمیل آن را باید در اسناد سرهنگ محمود پناهیان، رادمنش و ... جست‌وجو کرد.

تدوین کننده کتاب برای سهولت و آشنایی مخاطب بعضا اسم رجال،‌ وقایع،‌ موضوعات را در پاورقی مستند کرده که فهم و درک یک موضوع تاریخی، آن هم تشکیلات مخفی در دوران پهلوی را آسان کرده، اما کتاب بیشتر برای محققان و مورخان تاریخ معاصر و متخصصان چپ می‌تواند دستمایه تحقیقات عمیق‌تر باشد.

چاپ نخست کتاب «چپ در ایران: تشکیلات تهران حزب توده به روایت اسناد ساواک» در 392صفحه و بهای 11 هزار تومان از سوی مرکز بررسی اسناد تاریخی در زمستان 1392 منتشر شده است.