سپاه چگونه وارد عرصه نشر کتاب شد؟

محمدقاسم فروغی جهرمی، سال 1333 در جهرم به دنیا آمد و از جمله مبارزان پیش از انقلاب است که مدت‌ها طعم زندان ستم‌شاهی را کشیده. وی سال‌ها در تدوین و نشر کتاب‌های دفاع مقدس و ارتباط با نویسندگان این حوزه و همچنین برپایی جشنواره‌های کتاب‌ سال دفاع مقدس فعال بوده است و از پاسداران اهل قلم پیش‌کسوت و کارشناسان کارآمد در زمینه کتاب‌های دفاع مقدس به شمار می‌آید. مجموعه دو جلدی «اگر سپاه نبود...»، «تجاوز که آغاز شد؛ مجموعه خاطره»، «چون اسرای کربلا(مجموعه خاطره‏)»، «هم صدا با آب و آیینه (مجموعه شعر دفاع مقدس‏)»، «خاطراتی کوتاه از عملیات‌های بزرگ‏ (والفجر 8 ـ کربلای 5)»، «قلب سنگی (مجموعه قصه‏)»، «منظومه پروانه‏‌ها»، «رویش و پرواز (مجموعه شعر دفاع مقدس‏)»، «نقش فرهنگ دفاع مقدس در اصلاح فرهنگ عمومی کشور» و«آیینه‏‌داران عشق‏ (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و فرماندهی کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در جمع فرماندهان محترم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 14/12/1376)»، «سپاه مولود انقلاب»، «فرهنگ، نظام فرهنگی، تولیدات فرهنگی»، «هر جامه اگر سرخ» و «روزگار وصل» برخی از آثار این نویسنده و پژوهشگرند. ایبنا به مناسبت دوم اردیبهشت، سالروز تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با وی به گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه می‌آید:

درباره زمینه‌های ورود سپاه به انتشار کتاب بفرمایید. 
انقلاب اسلامی فرصتی به وجود آورد که نیاز فرهنگی و عطش فکری و نسل انقلاب بروز یابد و آثار بسیار گسترده و متنوعی در عرصه‌های مختلف تولید شود. شاید بتوان ادعا کرد که یکی از نیازهای مبنایی و عرصه‌های فکری ـ فرهنگی جامعه در اوان انقلاب که منجر به تثبیت مأموریت‌هایی برای سپاه (نهادی نوپا با عدم تعریف‌های مأموریتی و شرح وظایف معمول) شد، همین شرایط ویژه جامعه و نسل تشنه و آماده رشد و کمال در عرصه‌های اجتماعی بود. 

از آن‌جا که بهترین جوانان و عقیده‌مندترین نیروها و انگیزه بخش‌ترین عناصر انقلاب در نهاد برآمده از جوشش اجتماعی مردم، یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی جمع‌ آمدند، این فعالیت فرهنگی نیز جزو وظایف مهم این مجموعه قرار گرفت و از همان ابتدای تشکیل سپاه فعالیت‌های فرهنگی و انتشاراتی در کنار سایر وظایف محوله در ایجاد امنیت و ثبات نظام مقدس اسلامی، یکی از مهم‌ترین عرصه‌ها و شاید ضروری‌ترین آن‌ها قلمداد شد.

یعنی همان اعلامیه‌ها و جزوه‌ها و...؟
بله. کار نوشتن و انتشار به صورت جزوه، اعلامیه، اعلام مواضع، تبیین و تحلیل مسائل اجتماعی ـ سیاسی، امنیتی در این ارگان شکل پذیرفت و چیزی نگذشت که عزیزان خوش‌ذوق و مستعد ما در این مجموعه پرنشاط و پرتلاش نشر مجلات و کتاب را سرلوحه فعالیت‌های فرهنگی قرار دادند. آن روزها مجله «پیام انقلاب» که ابتدا در هیأت روزنامه‌ای منتشر می‌شد، به نشریه‌ای پرمخاطب و مسوولیت‌پذیر تبدیل شد و آحاد جامعه به هنگام خرید نشریات، ابتدا این نشریه را از دکه‌های روزنامه‌فروشی تهیه و اغلب نیز ارتباط سازنده‌ای از طریق تماس‌های تلفنی یا مکاتبه با همکاران این مجموعه برقرار می‌کردند. 

چندی نگذشت که کار نشر کتاب در این مجموعه شکل‌پذیرفت. عزیزان نویسنده که اغلب پشتوانه‌‌های قوی فکری و اعتقادی داشتند ابتدا در عرصه‌های عقیدتی و فکری پاسداران و جامعه را تغذیه کردند و به مرور عرصه‌های سیاسی و فرهنگی و تبلیغی نیز به این موضوعات اضافه شد. شاید مبالغه نباشد که چنان‌چه تحقیقی در این موضوع انجام شود، آمار کیفی و کمّی محصولات فرهنگی سپاه قابل قیاس با سایر مجموعه‌های دیگر که تنها مأموریت آن‌ها فرهنگی بود، نباشد؛ زیرا ارتباط با جامعه مخاطب در سپاه محدودیت نداشت و از جامعه شهری تا دورترین و محروم‌ترین نقاط کشور با سپاه در ارتباط بودند و اغلب نیازهای خود را از این ارگان مطالبه می‌کردند.

متولی انتشار این آثار کدام بخش یا سازمان سپاه بود؟
کتاب‌های منتشرشده ابتدا سازمان مشخصی در موضوع و ارایه نداشت، ولی رفته رفته انسجام بسیار محکم و مبنایی پیدا کرد و در اغلب مراکز سپاه در استان‌ها نیز به این فعالیت موثر و سازنده مشغول شدند. آمارها و موضوعات مورد بحث در این زمینه متأسفانه در این ارگان ثبت و ضبط نشده است که پژوهشگر بتواند با مراجعه به آن مرکز، نیازهای آماری و تنوع کیفی آن آثار را یک‌جا به دست آورد، اما خوشبختانه این آثار در بیشتر مراکز کتابخانه‌ای از قبیل کتابخانه ملی و مجلس و برخی از مراکز دیگر داخلی و خارجی، از جمله کتابخانه کنگره آمریکا، جمع آوری شده که امید است عزیزانی در این موضوع وارد شوند و منابع ارزشمند را پدید آورند.

در پاسخ به سوال شما باید اضافه کنم که در سال‌های اولیه سپاه، نشر کتاب در انتشارات واحد عقیدتی این نهاد رواج یافت و سپس به سایر واحدها تعمیم یافت. نیازها و تنوع آثار گاه به حدی رسیده است که حتی مسوولان سپاه هم فرصت رؤیت همه این آثار را نداشته‌اند. اکنون اغلب مجموعه‌ها با در اختیار داشتن نویسندگان و پژوهشگران بسیار مجرب کار تدوین و انتشار را انجام می‌دهند. در سال‌های اولیه، فعالیت‌هایی برای جبهه‌های جنگ تحمیلی نیز در دستور کار بود که واحد انتشارات تبلیغات جبهه و جنگ به طور مستمر و ویژه کارهای خلاقانه‌ای را منتشر کردند. این آثار اینک جزو نخستین و بهترین آثار فرهنگ مکتوب در کشور قلمداد می‌شود.

مثل چه کتاب‌هایی؟
مانند «حماسه‌ هویزه»، «دخمه» و «تپه‌ برهانی»، آثار برگزیده قرارگاه خاتم، «کتاب‌های خاطره؛ حاصل‌ 6 جلسه نقد و بررسی» و... اغلب موضوعات کتاب‌ها در سپاه ابداعی و خلاقانه بود و کمتر از موضوعات معمول و کلیشه‌ای استقبال می‌شد. شاید هم نویسندگان آن آثار امروزه از خلق آن گونه آثار عاجز باشند.

چرا؟ اکنون که شرایط نشر و فرهنگ بسیار فراهم‌تر از گذشته است!
درست است اما به نظر من شرایط و فضا و روحیه‌های آن روزها تکرارناشدنی است. آن‌چه آن روزها بود، سراسر خلوص، تقوا، بی‌پیرایگی، نیازهای مبنایی و ... بود که متاسفانه امروز باید بر آن روزها غبطه خورد و عبارت «صد افسوس» را بر زبان آورد.

به نظر می‌رسد گستره فعالیت‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تعدد موضوعی را هم برای آثار در پی داشته است. 
البته! به هر حال، پس از آن سال‌های زخم و جنگ و توطئه و بی‌انصافی‌های دشمنان، کارهای انتشاراتی سامان یافت و مجموعه‌های متمرکز در سپاه به شکل فراوان‌‌تر و بسیار متنوع‌تری در عرصه‌های پزشکی، مهندسی، علوم انسانی، فرهنگی، امنیتی، نظامی، علوم پایه و... شکل یافت که این مجموعه‌ها در اختیار علاقه‌مندان کتاب و فرهنگ مکتوب قرار دارد و آینده‌ای درخشان‌تر نیز در انتظار نشسته‌ایم؛ چرا که سپاه ارگانی است که به فردا و فرداها چشم دوخته است و نمی‌خواهد که بی‌پشتوانه امروزی آینده را شکل دهد. 

برخی از آثار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی در کشور حرف اول را می‌زنند و حتی در مواردی نیز این آثار قابل رقابت نیستند. معتقدم که باید امروز را بنویسیم و فردا بخوانیم تا جامعه را با عطر و بوی اشتیاق و نوشدن همراه کنیم. 

از مجموعه «سپاه در گذر انقلاب» که در دست تالیف داشتید چه خبر؟
11 جلد این مجموعه در دست انتشار است که مربوط به سال‌های اولیه تشکیل سپاه است. قصد دارم مجموعه «سپاه در گذر انقلاب» را تا زمان حال ادامه دهم و پیش‌بینی می‌کنم که بیش از 100 مجلد شود.