شهید آیت الله غفاری، قربانی جنایت ساواک

زادگاه

آذربایجان چونان تاجى است بر سر ایران که از گذشته هاى دور همیشه سرافراز و سربلند به مفاخرش بوده است . آذر شهر این سرسبز دیار تاریخى - در ساحل زیبا و با صفاى دریاچه ارومیه با مهربان مردمان صمیم که جملگى عاشق اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند آرمیده است . شهر عالمان فرزانه اى چون شیخ حسن و شیخ عبدالله ما مقانى (صاحب تنقیح المقال ) آیت الله حاج مقدس آقا و شهید محراب آیت الله سید اسدالله مدنى و شهید نستوه آیت الله شیخ حسین غفارى است .

نام قدیمى این دیار پرطروات و با نشاط و انقلابى دهخوارقان بوده و تاریخى ترین شهرهاى آذربایجان شرقى است

این شهر مملو از زیبایى ها و مناظر طبیعى و پیشینه قوى فرهنگى است حضور دهها تن از علماى برجسته در طول دو قرن اخیر گویاى این مدعاست که آذر شهر دیار عالم پرور و عشاق اهل بیت علیهم السلام و مهد عارفان و آزادگان آزادى خواهان بوده از جمله عارفان و عالمان فرزانه این منطقه به عنوان نمونه عبارتند از:

ملا یوسف دهخوار قانى - شیخ رضا دهخوارقانى - شمس العلماء دهخوارقانى - آیت الله شیخ على توتونچیان - شیخ ابوالقاسم دهخوارقانى - آیه الله سید جلال الدین دهخوارقانى - شیخ محمد حسن منطقى - آیه الله عظیمى و...

مساجد آذر شهر

مساجد قدیمى همچون مسجد محراب کوى قاضى - مسجد چهار سو مسجد عبدالله شهید - مسجد حاج کاظم - مسجد بازار (امام خمینى ) و مسجد قدیمى قدمگاه و دهها مسجد دیگر از عمق باورها و اعتقادات مردم این شهر به اسلام و قران حکایت مى کند.

تولد

تابستان سال 1335 ق .

برابر 1293 ش .

نوزادى در خانه محقر حاج عباس در آذر شهر دیده بجهان کشود.

پدر نوزداد بخاطر ارادت قلبى که به حضرت امام حسین علیه السلام داشت نام او را حسین نهاد.

حسین در فضاى کاملا معنوى و با تربیت مادى مهربان و عاشق ولایت و دوستدار حضرت زهرا علیها السلام رشد کرد و سایه پدرى مومن و متقى بر سرش بود. پدر و مادر حسین آینده هاى روشن و سرافرازانه اى را در پیشانى فرزندشان مشاهده مى کردند.

ما در نهایت سعى و کوشش خود را براى تربیت اسلامى فرزند مبذول مى داشت و از هر آنچه که در توان داشت در رشد و تعالى حسین مظایقه نمى کرد و همین تربیت سالم و شیر پاک بود که از این فرزند، فرزانه اى مجاهد پرورش داد. که آن همه شجاعت و شهامت و سرافرازى را از خود نشان داد.

نیاکان شهید غفارى

تاریخ یکصد ساله اخیر آذر شهر در خود رمز و رازها دارد. در میان این همه رمز و رازها شخصیت هاى بزرگوارى را مى توان یافت که هر یک بنوبه خود تاریخ ساز و حرکت آفرین بوده اند. نیاکان شهید والامقام آیت الله غفارى نیز از این تبار بودند.

استعمارگران و سردمداران تجاوزگر، واهمه و هراس عجیبى از این انسانهاى اسوه و مقاوم داشتند و بسیارى از مواق آنان را ناجوانمردانیه به شهادت مى رساندند)).

شهید غفارى فرزند حاج عباس و از نوادگان حاج ملا محسن است . حاج ملامحسن از شخصیت هاى برجسته منطقه و روحانى عالیمقام و نجف رفته اى بود که در مبارزه با استعمارگران ، سر مبارکش توسط روسها از بدن جدا شد و شهید گردید.

هفت نفر از اجداد مادرى شیخ حسین غفارى در مبارزه با اجانب و بیگانگان به شهادت رسیده و مسجد حسنلوى آذر شهر مدفن مضجع آنها و زیارتگاه اهل دل است .

حاج ملا احمد امین العلما از دیگر نیاکان شهید غفارى است .

حسین 5/1 سال بیشتر نداشت که پدرش حاج عباس را از دست داد و سرپرستى اش را برادرش حاج حسن آقا عباسپور بعهده گرفت .

حاج حسن آقا سرپرست شهید غفارى نقل کرده است : که روزى در آذر شهر به اتفاق آیه الله حاج ملا احمد امین العلما از باغ ره منزل بر مى گشتیم وقتى جلو مسجد ملحه قاضى رسیدیم مشاهده کردیم شیخ حسین - که چند سال بیش نداشت - در ایوان مسجد رو به قبله ایستاد، دست به دعا برداشته در حالى که گریه و زارى مى کرد با خداى خود راز و نیاز داشت .

مرحوم حاج ملا احمد امین العلماء تا این صحنه را دید گفت : اوضاع عجیبى است ; در نجف اشرف همین صحنه را در خواب دیدم او در زندان پادشاه شهید خواهد شد.

تحصیلات آیت الله غفارى

شهید آیت الله شیخ حسین غفارى از شش سالگى تحصیل را آغاز نمود. مقدمات دروس را در زادگاهش آذر شهر در محضر حجت الاسلام و المسلمین میرزا محمد حسن منطقى دهخوارقانى فرا گرفت آن گاه وارد حوزه علمیه تبریز شد و در این حوزه از جلسه درس بزرگان ، کسب دانش نمود و تلاش و کوشش فراوان براى فراگیرى علوم دینى از خود نشان مى داد، و بعضى مواقع شبها تا صبح مطالعه مى کرد. او در حوزه علمیه تبریز برجستگى خاصى از خود نشان داد تا آنجا که زبانزد همدرسان و هم بحث هایش شده بود. و اساتید وى نیز از تلاش و فعالیت او اظهار رضایت مى کردند.

شهید غفارى آن گاه مصمم شد تحصیلات خود را در کنار بارگاه فاطمه معصومه علیهما السلام کریمه اهل بیت عصمت و طهارت ادامه دهند.

لذا براى بهره گیرى از جلسات درسى اساتید بزرگوار قم از تبریز به قم مشرف شد و در این حوزه فقه و اصول و مراحل عالى را از محضر بزرگان فرزانه اى چون آیات عظام فیض قمى بروجردى و خوانسارى فرا گرفت .

اساتید و شاگردان

شهید غفارى در طول حیات طیبه خود از استادان فرزانه اى بهره گرفت که با ذکر نام تنى چند از آنان این اوراق را متبرک مى نماییم .

1 - امام خمینى (ره )

2 - آیه الله آقا سید محمد حجت کوه کمره اى (ره )

3 - آیه الله العظمى سید شهاب الدین نجفى مرعشى (ره )

4 - علامه طباطبائى صاحب تفسیر المیزان (ره )

5 - آیه الله آقا سید احمد خوانسارى (ره )

6 - آیه الله آقا سید محسن میر غفارى آذر شهرى

7 - آیه الله حاج میرزا على مقدس (مشهور به حاج مقدس آقا)

8 - آیه الله حاج شیخ على پیشنماز دهخوارقانى مشهور به (توتونچیان )

9 - آیه الله آمیرزا محمد حسن منطقى دهخوارقانى و دهها استاد فرزانه دیگر.

مقام علمى

آیه الله مجاهد شیخ حسین غفارى بعد از علمى نیز داراى ویژگى هایى بود. آن بزرگوار از همان اوایل طلبگى با جدیت تمام در حوزه هاى درسى اساتید حاضر مى شد و با تلاش و مطالعه مضاعف یافته هاى خود را به سایر دوستان و همدرسانش انتقال مى داد.

آیه الله زاده سید على میر غفارى در این باره مى فرمایند:

ایشان (شهید غفارى ) در جلسات درسى فقه و اصول حضرت والدم مرحوم آیه الله سید محسن میرغفارى شرکت مى کردند و با آمادگى قبلى در درس حضوى مى یافتند و خیلى وقت ها از استاد جلو بودند.

شهید غفارى رسائل و مکاسب را نزد پدرم فرا گرفتند.

در محضر اساتید بزرگوارى چون اما راحل و حضرت آیه الله العظمى نجفى مرعشى (ره ) و سایر اساتید عظیم القدر; بیانگر مقام عالى آن شهید فرزانه است .

مقام علمى ایشان عاملى بود تا استاد گرانقد حضرت آیه الله حاج میرزا على مقدس تبریزى - که از فقهاى بزرگوار و نامدار آذربایجان بود - صبیه خود را به عقد این شخصیت بزرگوار در بیاورد.

و لذا به سال 1351 ق . شهید غفارى به صبیه معظم له ازدواج و ثمره وصلت دو پسر و یک دختر شد که فرزند ارشد ایشان حضرت حجه الاسلام و المسلمین آقاى هادى غفارى از مفاخر انقلابیون کشورمان است .

تدریس

آیه الله غفارى از اول طلبگى همزمان با تحصیل علوم دینى کار تدریس را نیز انجام مى داد در سالهاى 1324 و 1323 ش . مکتب زنبیه آذر شهر شاهد تجمع عاشقان علم و دین بود که در اطراف شمع وجود استاد شهید غفارى گرد مى آمدند.

در این مکتب که علاقمندان و دانش پژوهان دینى حضور مى یافتند محفلى بسیار صمیم و گرم بود در جلسات درس شهید غفارى ابواب الجنان و جامع عباسى و دیگر کتب فقهى و اخلاقى و قرآن نیز تدریس مى شد آیه الله غفارى جزوه اى را تهیه کرده که مخصوص بحث هاى قرآنى بود و قریب به 30 نفر در این درس شرکت مى نمودند.

آیه الله غفارى پس از مدتى محل تدریس خود را تغییر داد در مدرس بالاى مسجد حاج کاظم آذر شهر قریب به سه ماه جلسات درس و بحث داشتند و آن گاه به قم عزیمت نمودند.

جلسات شهید غفارى در قم و تهران در مساجد الهادى و خاتم الاوصیاء ادامه داشت و اشخاص فرزانه اى از شمع وجود آیه الله غفارى بهره ها مى بردند.

در مسجد الهادى تهران دانش جویان و طلاب بسیارى به طور مرتب و منظم در جلسات بحث گردهم مى آمدند و از بحث هاى شیوا و صحبت هاى صریح و انقلابى شهید غفارى استفاده مى کردند.

همسنگران شهید غفارى

1 - آیه الله العظمى سید احمد خوانسارى

2 - آیه الله ربانى شیرازى

3 - آیه الله سید محمود طالقانى

4 - شهید محراب آیه الله قاضى طباطبائى

5 - شهید محراب آیه الله سید اسدالله مدنى

6 - آیه الله سید محمد صادق لواسانى

7 - شهید آیه الله قدوسى

8 - شهید آیه الله مرتضى مطهرى

9 - آیه الله آخوند ملا على معصومى همدانى .

دوران مبارزه و اندیشه هاى سیاسى

آیه الله غفارى چون نیاکان شهیدش با هر نوع استبداد مبارزه مى کرد. زبان حق گوى او در اوج خفقان رژیم شاهى رسواگر و افشاگر باطل بود.

وى زمانى به مبارزات خود شدت بخشید و بر رژیم خودکامه و مستبد و خونخوار شاه حمله برد که روشنفکران خود فروخته و کمونیست هاى ملحد از رژیم منحوس شاه تجلیل مى کردند.

این مجاهد نستوه بى اعتنا به یاوه سرایى هاى گروهکهاى چپ و راست ابوذر گنه به شاه ظالم مى تاخت .

همزمان با قیام تاریخى حضرت امام خمینى (ره ) در سال 1342 ش . آیه الله غفارى پشت سر امام از آرمانهاى والاى او پشتیبانى نمود و دوران رنج و محنت و زندان و حبس را سپرى نمود.

در طول تحصیل در قم نیز هر گاه فرصتى مى یافت به روستاها و شهرهاى اطراف مى رفت و به مبارزات پیگیر با استبداد همچنین به اشاعه فرهنگ غنى اسلام مى پرداخت و اذهان پاک روستائیان را از غبار نیرنگ هاى رژیم مستبد شاه مى دود.

آیه الله غفارى رژیم شاه را غاصب مى دانست و اعتقاد داشت رژیم پهلوى با کودتا بر سر کار آمده و باطل است لذا با اصل رژیم مخالفت مى کرد. آن بزرگوار پس از مهاجرت به تهران در سال 1339 ش . رسما در جریان کار با مبارزات سیاسى کشور قرار گرفت . البته آن زمان طبیعى بود که مبارزه با رژیم مستبد محمد رضا خانى روحیه اى خاص را طلب مى کرد و آیه الله مجاهد غفارى این روحیه والاى مبارزه با استبداد راداشت و از هر لحظه و هر زمان مکانى نهایت بهره بردارى را مى کرد و علیه رژیم ستم شاهى سخن مى گفت عوامل استبداد نیز از او ترس و واهمه اى فوق العاده داشتند.

زندان و شکنجه

تمام دوران زندگى آیه الله غفار مقارن با حکومت پهلوى و همراه با رنج و محنت بود مشاهده اوضاع نابسامان ، مخالفت رژیم با روحانیت اصیل ، محدود کردن مبارزان مسلمان ، ترغیب و تشویق مردم به بى دینى کشف حجاب ، آزادى عمل فرقه ضاله بهائیت ، و ریشه هاى افکار انحرافى همه و همه موجب مى شد که او لب به اعتراض گشاید و در هر موقعیتى افشاگرى نماید و چه رنجها و دردها که در این راه متحمل نشد.

آیه الله غفارى خودش بارها دستگیر و زندانى شد اما دستگیرى و حبس فرزندانش ، همسرش و برادرش رنج و درد او را مضاعف بلکه چند برابر مى کرد. لکن همانند مولاى خودش حضرت امام موسى کاظم علیه السلام چون کوه استوار و با صلابت ایستادگى مى کرد و آنچه که عوامل طاغوت و ساواک را آزار مى داد روحیه مقاوم و استوار ایشان بود. به طور کلى حبس هاى شهید غفارى از سال 1340 آغاز و تا دین ماه 1353 ش . ادامه داشت 13 سال آخر عمر شریفش سراسر مبارزه و جانفشانى در راه آرمانهاى مقدس امام خمینى بود. در سال 1341 سخنرانى هایش عموما به افشاگرى مواضع غیر اسلامى رژیم اختصاص داشت . و چندین بار مستقیما با دستگاه رژیم پهلوى درگیر شد.

در شب 15 خرداد سال 1342 ش . ماءمورین شاه به خانه اش هجوم آوردند و بالباس منزل او را به کمیته شهربانى بردند. در طول مدت بازداشت و در بازجویى ها اراده قاطع و شجاعت بى نظیر آیه الله غفارى تمامى ماموران را حیرت واداشته بود. چرا که باز داشت ها بازجویى ها و حبس ها و شکنجه هاى بى رحمانه تنها کوچکترین اثر منفى در روح بزرگ و مقام او نداشت بلکه پس از هر بار زندانى شدنى با روحیه قوى تر و شجاعتى بیشتر به مبارزه ادامه مى داد موقعى که زجر و شکنجه به سختى آزارش مى داد نام مبارک امام موسى بن جعفر علیه السلام را بر زبان مى راند.

و دیگر زندانیان را به استقامت و پایدارى و صبر دعوت مى کرد.

حجه الاسلام هادى غفارى در مصاحبه اش با روزنامه اطلاعات در 7 دى سال 1361 گفت : پس از جریان دستگرى پدرم آیه الله غفارى نوشته اى را به ما مرقوم فرمودند که بدین قرار است :

علت این همه گرفتارى هاى ، زندانى شدن ها، مبارزات با دولت جنایتکار خائن به دین اسلام و دخالت بى مورد او در مقدسات مذهبى و اجراى برنامه هایى ضد دینى دستگاه حاکمه است .

اما اندیشه ناب سیاسى آیه الله غفارى را در باز جویى و متن بازجویى ساواک مى توان دریافت وقتى که از وى سوال شد:

نظر شما نسبت به (آیه الله ) خمینى چیست ؟

جواب داد:

((من فکر مى کنم تنها کسى که مى تواند ایران را نجات دهد آیه الله خمینى است ))

و جمله شجاعانه و قهرمانه او که فرمود:

((دشمن خمینى کافر است )). کمر استبداد شاهى را شکست .

متن آخرین بازجویى که عیان در روزنامه جمهورى اسلامى چهار شنبه 7 دى 1362 ش . نیز به چاپ رسیده و توسط ساواک انجام شده بود. به شرح زیر است :

س : چرا به زندان آورده شدید؟

ج : نمى دانم .

س : آیا قبلا به زندان آمده اید؟

ج نیامده ام ; آورده اند.

س : نظر شما راجع به شاهنشاه آریامهر چیست ؟

ج : ایشان با کودتاى پدرشان سر کار آمده اند و غاصبند.

س : نظر شما راجع به حزب رستاخیز چیست ؟

ج : این حزب را شاه ساخته است و به مردم هیچ ربطى ندارد.

و در پایان بازجویى این جمله را نوشت :

((و الراد علیهم کالراد علینا و الراد علینا کالراد على الله و هو فى حد الشرک .

هم حجتى علیکم و انا حجه الله علیهم )).

خدمات اجتماعى و عمرانى مذهبى .

شهید آیه الله غفارى منشاء خیرات و خدمات بسیارى در زمینه هاى اجتماعى بود و در سه دوره متفاوت در طول زندگى از جمله نوجوانى در آذر شهر بین سالهاى 30 - 35 در قم و از سال 35 تا 53 در تهران اقدامات فراوان و مفیدى به حال جامعه داشت از جمله :

الف احداث و تکمیل مساجد خاتم الاوصیاء - الهادى - شیخ فضل الله نورى در تهران .

ب : رسیدگى به محرمان و مستضعفان در تبریز - تهران و آذر شهر و....

ج : برپایى مجالس بحث و گفتگو در موضوعات علمى و فقهى .

او عاشق خدمت به خلق خدا بود و از هر فرصت ممکن و بدست آمده بهره ها مى برد و در راه رضاى معبود قدم بر مى داشت .

مجالس وعظ و سخنرانى او نیز حال و هوایى دیگر داشت و چه بسیار از طبقات مختلف جامعه مخصوصا روشنفکران مذهبى دانشجویان و طلاب جوان دورش حلقه مى زدند و از انوار نورانى و دانش و تربیت وى بهره ها مى بردند.

امروز نتیجه تلاش و کوشش آیه الله غفارى را در شکوه و عظمت مسجد بزرگ شیخ فضل الله نورى در تهران و پایگاه و حوزه علمیه مسجد بزرگ خاتم الاوصیاء مى توان دید، اماکن مقدسى که روزگارى مرکز هجوم و حمله بن رژیم ستم شاهى و ماءوى و پناهگاه مظلومان و انقلابیون و مستضعفان بود.

و همه آنها در ساله خدمات صادقانه و تلاشهاى خالصانه آن شهید والا مقام است .

ویژگى هاى اخلاقى و جلوه هاى معنوى

آن شهید سعید مظهر بسیارى از جلوه هاى زیباى معنویت و اخلاق حسنه بود. براستى او متخلق به اخلاق الهى شده بودند. روح خدا ترسى بر او حاکم بود و عشق سرشارى به حضرت سبحان داشت حتى در شبهاى سخت زندان با دست و پاى مجروح و تن تب دار با زحمت زیاد وضو مى گرفت و نماز شب را با حالى خاص اقامه مى کرد.

وى در سنین کودکى در مسجد محراب (قاضى ) آذر شهر به نماز مى ایستاد و با خدایش راز و نیاز مى کرد. قناعت پیشه ، مهمان نواز، اهل بخشش بود. از اینکه مردم در حضورش باشند. و وقتشان را بگیرند خسته نمى شد. براى جوانان ارزش و احترامى خاص قایل بود در خانه با بچه ها بازى مى کرد. علیرغم روح پرخاشگرى در مقابل ظالمان ، عاطفه اى حساس و روحى لطیف نسبت به همسر و فرزندانش داشت او عارف انقلابى و زاهد جوانمرد بود و بالاخره نمونه و الگویى براى عاشقان شهادت .

آثار و تاءلیفات

آیه الله غفارى نه تنها در جبهه مبارزه با طاغوت پیشتاز بود و زندانهاى مخوف شاه او را از حرکت و شتاب باز نمى داشت بلکه هر روز پرشورتر از روز قبل به مبارزه بى امان ادامه مى داد، بلکه همواره همراه با مبارزه پیگیر با طاغوت ; فعالیت ها و تلاشهاى علمى و عملى و ادبى و قلمى نیز داشت .

از جمله آثار قلمى آن بزرگوار، حاشیه مفصلى بر عروه الوثقى نوشته است . نوشته ها و آثار خطى گوناگون دیگرى معظم له داشته که در هجوم ساواک به منزلشان در چندین نوبت از بین رفته است بعضى نوارهاى سخنرانى و دست نوشته هایى نیز از آن بزرگوار مانده است .

و از جمله آثار علمى و ادى قطعات جذاب و شیوایى است که منتسب به شهید آیه الله غفارى است و از مصادیق آنها سروده ه ذیل مى باشد.

 

• عاشق چو رو به کعبه صدق و صفا کند در پیش راه بادیه گیر غریب وار از صدق چون قدم بنهند در فناى عشق آنجا که موقف عرفات محبت است آنگاه دست و روى نشوید ز خون خویش
• احرام خود زکسوت صبر و رضا کند ترک عشیره و بلد و اقربا کند اول به پاى دوست سر و جان را فدا کند. بر جاى سنگریزه سر از کف رها کند بر خیزد و نماز شهادت ادا کند

لازم به یاد آورى است که اشعار و سروده هاى فوق از میان نوشتجات دوران زندان به دست آمده است .

عروج و شهادت

انقلاب اسلامى ما به رهبرى امام خمینى (ره ) ثمره از جان گذشتگى فرزانگانى است که در اوج خفقان ، فریاد زادى و آزادگى سر دادند.

و در راه تحقق حکومت عدل اسلامى ایثار گرانه و با تحمل سختى ها - زندانها و شکنجه ها عاشقانه دعوت حق را لبیک گفتند و شهید غفارى آن مبارز نستوه و شهید همیشه زنده تاریخ اعتقاد داشت که :

((شهادت تحفه اى است از جانب خداوند متعال که به بندگانش هدیه مى شود)).

و انصافا به عقیده صاحب نظران ما شهادت آیه الله حسین غفارى بر رژیم فساد شاهنشاهى بود.

این عاشق و عارف مجاهد پس از سالها تلاش ، مجاهدت ، استقامت صبر و پایدارى زندان و شکنجه عاقبت دعایش مستجاب شد و در غروب ششم دى ماه سال 1353 ش . آیه الله غفارى در اوج مظلومیت اما سرافرازانه چون سرو سهى در محبس تنگ و تاریک و ظلماتى شاهى با دست و پاى شکسته و دندانهاى خرد شده و محاسن زخمى و خونین به دیار ابدیت شتافت و روح بلندش پس از 13 سال تحمل زجر شکنجه به ملکوت اعلى پیوست .

ساواک شبانه پیکر مطهر او را به فرستاد تا مظلومانه دفن شود; ولى طلاب و مردم قم از موضوع با خبر شدند و در تشیع جنازه با شکوه ایشان در صبح روز 7 دى ماه 1353 ش . شرکت کردند و با فریاد غفارى ما کشته شد به خون خود آغشته شد پیکر مطهر این اسوه مقاومت حرم حضرت معصومه علیها السلام تا قبرستان دار السلام قم تشییع کردند و در مراسم تدفین این شهید بزرگوار، همرزمش شهید آیه الله قدوسى حاضر شد و تلقین خواندند لازم به تذکر است که در جریان تشییع ، تعدادى از تشییع کنندگان و فامیل شهید غفارى دستگیر و زندانى شدند.

پیامها و اعلامیه ها

همزمان با شهادت شهید غفارى در زندان ستم شاهى و دفن ایشان در قم پیامها و اطلاعیه هاى مختلفى از طرف گروههاى انقلابى در داخل و خارج از کشور منتشر شد از جمله :

دانشجویان مسلمان خارج از کشور با پخش تصاویر - پوستر و صدور اعلامیه هایى شهادت این شهید والامقام را به ملت ایران و امام بزرگوار امت تسلیت گفتند و جنایات شاه و دار و دسته او را محکوم کردند.

پس از پیروزى انقلاب اسلامى و در سالگرد شهادت شهید غفارى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم - جامعه روحانیت مبارز تهران - حزب جمهورى اسلامى - سازمان مجاهدین انقلاب اسلامى - جمعیت موتلفه السامى - فداییان اسلام دانشجویان مسلمان دانشگاه تهران و شخصیت هاى مختلف کشورى و سیاسى پیامهاى جداگانه اى منتشر نمودند.

منابع

1 - کتاب شهداى روحانیت شیعه نوشته على ربانى خلخالى

2 - کتاب خاطرات هادى غفارى از انتشارات حوزه هنرى سازمان تبلیغات اسلامى

3 - کتاب یکصد سال مبارزه روحانیت اسلام عقیقى بخشایشى

4 - نشریه امید انقلاب ، 14 خرداد 1373 ش .

5 - تاریخ سیاسى ایران ، جلال الدین مدنى

6 - اطلاعات ارائه شده از طرف برخى از شخصیت ها از جمله الف : آیه الله سید على میر غفارى آذر شهر ب : حجه الاسلام و المسلمین مقدس زاده ج : آیه الله مجتهد شبسترى د: حاج عباس آقا عباسپور

7 - تلخیص از شرح حال شهید غفارى تاءلیف حمید صبرى 8 - کتاب انقلاب اسلامى بروایت اسناد ساواک (انتشارات سروش )