انتشار 226 عنوان کتاب از ادبیات ایتالیا در ایران/ از ادبیات ایتالیا چه آموختیم؟

در ادامه‌ نشست‌های ادبی رایزنگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا، روز پنج‌شنبه 5 تیر نشست ادبی «ایرانیان در مورد فرهنگ و ادبیات ایتالیا چگونه فکر می‌کنند؟» در  خانه‌ ترجمه‌ رم برگزار شد. در این نشست ده‌ها تن از مترجمان ایرانی و ایتالیایی و علاقه‌مندان به فرهنگ ایران و ایتالیا حضور داشتند.

تصویر و جایگاه ادبیات ایتالیایی نزد ایرانی‌هایی موضوعی بود که علی‌اصغر محمدخانی معاون فرهنگی و امور بین‌الملل مؤسسه‌ شهر کتاب در ایتالیا و در خانه‌ ترجمه‌ رم به آن پرداخت. محمدخانی در ابتدای سخنرانی به تقدیر از بهمن فرزانه مترجم فقید ادبیات ایتالیایی پرداخت و گفت: در ابتدا لازم می‌دانم یادی از بهمن فرزانه کنم. مترجمی که بیش از 50 سال در رم زندگی کرد، بیش از 50 اثر از نویسندگان ایتالیا را به فارسی ترجمه کرد و سال گذشته از میان ما رفت. فرزانه، شیفته‌ رم بود و می‌گفت رم از زمین تا آسمانش قشنگ است. او بهترین سال‌های عمرش را در رم سپری کرد و بسیاری از نویسندگان ایتالیا را همچون گراتزیا دلدا و آلبا دسس‌پدس و ... به علاقه‌مندان ایرانی معرفی کرد.

وی با اشاره به پیشینه‌ 700 ساله‌ ادبیات ایتالیایی، در خصوص آشنایی ایرانی‌ها با ادبیات این زبان یادآور شد: در ایران با آثار ادبیات کلاسیک ایتالیایی آشناییم و آثار دانته، بوکاچو، پترارک به فارسی ترجمه شده و گرچه لئوپاردی بزرگ‌ترین شاعر تغزلی بعد از دانته و استاد نثر ایتالیایی است، بخت و اقبال چندانی در ترجمه‌ آثارش به فارسی نداشته است و آن طور که شایسته‌ اوست نزد ایرانیان شناخته شده نیست. در میان نویسندگان و فیلسوفان و مورخان دوره‌های گذشته‌ فرهنگ ایتالیا، ماکیاولی و کروچه نیز در ایران شناخته شده هستند و‌ آرای‌شان در میان اندیشمندان و صاحب‌نظران ایران مورد بحث و گفتگو واقع می‌‌شود و سال گذشته همایش بررسی آراء و‌ آثار ماکیاولی به مناسبت پانصدمین سال تالیف «شهریار» در تهران برگزار شد.

محمدخانی در ادامه به به معرفی نویسندگان شناخته‌شده ایتالیا در ایران پرداخت و گفت: اهل فرهنگ و هنر ایران و مخاطبان ادبیات با نام و آثار کسانی چون ایتالو کالوینو، ناتالیا گینزبورگ، دینو بوتزاتی، آندره موراویا، لوئیچی پیراندللو، چزاره پاوزه، جووانی ورگا، اینیاتسیو سیلونه، الساندرو باریکّو، گراتزیا دلدا، آلبا دسس‌پدس، واسکو پراتولینی، اوریانا فالاچی، سوزانا تامارو، استفانو بنی و... به خوبی آشنایند و آثارشان را می‌خوانند و بهره‌های فراوانی از این آثار برده‌اند. در 10 سال گذشته 226 عنوان کتاب ادبیات ایتالیایی با 636 نوبت چاپ در ایران انتشار یافته است. بیشترین عناوین آثار از این نویسندگان است: ایتالو کالوینو 17 عنوان ـ لوئیجی پیراندلو 14 عنوان ـ آنتونیو تابوکی 12 عنوان ـ آلبرتو موراویا 10 عنوان ـ دینو بوتزاتی 9 عنوان و گراتزیا دلدا و آلبا دسس‌پدس هر کدام 8 عنوان.

وی گفت: این‌ها پرتیراژترین نویسندگان ایتالیایی در ایران هستند و ایتالو کالوینو با ۷۷ نوبت چاپ آثارش در صدر این فهرست قرار می‌گیرد که دو کتاب «قارچ در شهر» با ۱۳ نوبت چاپ و «اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری» با ده نوبت چاپ از پرفروش‌ترین کتاب‌های کالوینو است. در این ده سال، کتاب «نان و شراب» سیلونه ۱۷ نوبت منتشر شده است. کتاب پینوکیوی کارلو کولودی را ۱۹ مترجم به فارسی ترجمه کرده‌اند که مجموعا ۹۱ نوبت منتشر شده است.» اما ایرانی‌ها از نویسندگان ایتالیایی چه آموخته‌اند؟ این عنوان بخش دوم سخنرانی معاون فرهنگی شهر کتاب در خانه‌ی ترجمه‌ رم بود. وی در تصریح کرد: « ناتالیا گینزبورگ که بیشتر آثارش به فارسی ترجمه شده است از نویسندگان محبوب ایتالیایی در ایران است. او زندگی ایتالیای پس از جنگ را ترسیم می‌کند و روابط اعضای مختلف جامعه را با هم و در مقابل دشمن خارجی. خواننده‌های آثار گینزبورگ او را نویسنده‌ای وقایع‌نگار، موشکاف و دارای نثری پر از صوت و حرکت و زیر و بم می‌شناسند که به استفاده از کلمات پیش‌پاافتاده و بازی تکرار الفاظ بسیار علاقه‌مند است و به طریقی خارق‌العاده و مبهم، اثری حقیقتا شاعرانه بر خواننده می‌گذارد. گینزبورگ مانند چزاره پاوزه ما را با ایتالیای پس از جنگ آشنا کرده و این دو نکات مشترک فراوانی دارند. در هر صفحه از آثار گینزبورگ، شیوه‌‌ی خاص او در زن بودن آشکار است: بیانی گاه انباشته از رنج، اما همیشه صریح و ساده، با وجود این، انگار شرکت آگاهانه‌ی او در رنج‌ها و شادی‌های این دوران از حرارتی درون‌مایه می‌گیرد. صمیمیت زبانی و روح زنانه‌ی گینزبورگ توجه زنان داستان‌نویس ایرانی را به سمت خود جلب کرده است.

معاون فرهنگی شهر کتاب ادامه داد: یکی دیگر از زنان داستان‌نویس مورد علاقه‌ ایرانی‌ها، سوزانا تامارو است که در دهه‌ گذشته در ایران آثارش ترجمه شده و مورد استقبال قرار گرفته است. کتاب‌های «طوطی»، «جان جهان»، «حرکت انسانم آرزوست» و «دل به من بسپار» به فارسی ترجمه شده است که روحیه‌ عرفانی او را نشان می‌دهد. «جان جهان» روایت آشنای انسان در جست‌وجوی معنی است. انسانی که در زندگی با پرسش‌های بی‌شماری روبه‌روست. قهرمان «جان جهان» در واقع نمادی از انسان بی‌قرار و گم‌گشته‌ معاصر است که با دیده‌ تردید و حتی انکار به ایمان پدران خویش می‌نگرد و در جست‌وجوی آرامش، سرگشته در جهان گام برمی‌دارد تا وقتی که به لطف خداوند مرشدی راهنمای او می‌شود و به ساحل آرامش می‌رسد. آنتونیو تابوکی از دیگر نویسندگان محبوب ایرانیان است که 12 اثر او به فارسی ترجمه شده است. نام او با فرناندو پسوا شاعر برجسته‌ پرتغالی، پیوند خورده است و فرهنگ ایتالیا را با فرهنگ پرتغال آمیخته است. با خواندن آثار او هم سفری به ایتالیا داریم و هم سیری در پرتغال. درون‌مایه‌‌ی آثار او، جست‌وجوست. تابوکی دست خواننده را می‌گیرد و او را با تاریخ کشورش و جریان‌های سیاسی و اجتماعی  و فردی آشنا می‌سازد. تابوکی ما را به هویت گمشده‌ انسانی معطوف می‌‌سازد که در جست‌وجوی خویشتن خویش است. خویشتنی که به لحاظ درونی، دچار زوال و تباهی شده است.

وی در ادامه به نویسندگان دیگری از ادبیات ایتالیا پرداخت و افزود: دینو بوتزاتی از مشهورترین نویسندگان ایتالیایی در ایران است که بیشتر آثارش را محسن ابراهیم به فارسی برگردانده است. درس‌های فراوانی از بوتزاتی آموخته‌ایم. بوتزاتی به ما می‌آموزد که بسیاری از وقایع روزمره را که به لحاظ تکرار، دیده و احساس نمی‌شود، مورد بازبینی و دقت قرار دهیم. مسائلی چون مرگ، تنهایی، اضطراب‌های معمول و نامعمول زندگی روزمره، همه کشف و اشاره به موضوعاتی است که باید با دقت و ریزبینی به آن نگاه کنیم. نگاه نمادین در تمامی آثارش دیده می‌شود به سرنوشتی مرموز و غیرقابل درک، به انتظارهایی که به وقوع نمی‌پیوندد، به حسرت‌های مداوم برای زمان‌های از دست رفته، به وقوع وقایع نامنتظر، به تفاوت نسل‌ها و عدم درک یکدیگر، به خیانت‌ها و به واقعیت‌ هول‌انگیز مرگ. بوتزاتی با شناخت تکنیک رمان‌های کلاسیک، با آشنایی با شیوه‌های مختلف ادبی نوین، با بهره‌گیری از حضور اشیاء و اصوات و همچنین بهره‌مندی از نگاه فیلسوفانه، حتی ساده‌ترین داستان‌ها را - اتفاقات کوچک و بزرگی که برای همگان پیش می‌آیند اما بسیاری عادی تلقی می‌شوند ـ با چنان مفاهیمی می‌آمیزد که سوای ظاهر موثر و اعجاب‌انگیزشان، معانی چندلایه‌ایِ آن‌ها نیاز به تفسیر و تاویل وسیع‌تری است. 40 سال است که از درگذشت بوتزاتی می‌گذرد اما با گذشت زمان نه تنها ارزش‌های خود را از دست نداده، بلکه به دلیل مفاهیم فرازمانی آن‌ها با اقبال و استقبال بیشتری روبه‌رو شده است. چاپ چهارم «شصت داستان» او با ترجمه‌ محسن ابراهیم، همین روزها در ایران منتشر شده است.

محمدخانی ادامه داد: آثار اومبرتو اکو فیلسوف، نشانه‌شناس و نویسنده‌ معاصر ایتالیایی در 2 دهه‌ اخیر به فارسی ترجمه شده و از جنبه‌های مختلف مورد استقبال قرار گرفته است. اکو نویسنده‌ای است که قدرت خلاقه‌ عظیمی دارد و تاریخ، اسطوره، فرهنگ و بینش انسان جهانی را در آثارش نشان می‌دهد. هم رمان‌های او و هم درس‌هایی که برای نویسندگان جوان نوشته، در نویسندگان و منتقدان ایرانی تاثیر گذاشته است. در این‌جا فرصت نیست دیدگاه عمیق او را در باب داستان، تاریخ و فرهنگ، بازخوانی کنیم. استفانو بنّی از نویسندگان معاصری است که در کنار اومبرتو اکو از وارثان فضای فرهنگی ـ اجتماعی سال‌های پس از جنبش دانشجویی 1968 در ایتالیاست. او نگاهی نقادانه به دنیای پیرامون دارد که سخت آکنده از طنزپردازی است و در بسیاری موارد حتی به طنز سیاه کشیده می‌شود، نوآوری در زبان نوشتاری و سیر از جامعه‌ مدرن به فضایی علمی ـ تخیلی از او نویسنده‌ای پسامدرن به جامعه‌ ایران معرفی کرده است. 4 اثر او به فارسی ترجمه شده است و روز به روز مخاطبان او بیشتر و شناخت بیشتری از او در جامعه‌ ایران حاصل می‌شود.

وی همچنین به آلبرتو موراویا، چرازه پاوزه، الساندرو باریکّو، گراتزیا دلدا و آلبا دسس پدس اشاره کرد و گفت: آلبرتو موراویا که طنز تلخ و روحیه‌ انتقادی او از زمامداری موسولینی و نقد او بر فاشیسم در ایران شهرت دارد. او در نشان دادن تباهی جامعه‌ای که امکان رشد و نمو فاشیسم را آسان می‌‌‌کند، بسیار موفق بوده است. ما شیوه‌ زندگی عامه‌ مردم رم و محیط کارگری شهر رم در پایان جنگ جهانی دوم را در داستان‌های او دنبال کرده‌ایم و نتایج شوم و سنگین جنگ که از هم‌گسیختگی جامعه را در بر داشته است در آثار او دیده‌ایم. صفات مشترک داستان‌های موراویا، تصویر جامعه‌ای است در حال از هم گسیختگی که در آن مبانی اخلاقی به وسیله‌ مسائل شهوی، بدبینی و عدم اعتماد نابود گشته و نشانه‌ای هم از اصلاح وضع در آن به چشم نمی‌خورد. نظر موراویا درباره‌ی طبع بشری از هر نوع مداهنه و تملق برکنار است. در آثارش  نه عطوفت زیاد نسبت به انسان دیده می‌شود و نه بی‌علاقگی شدید، بلکه به صورتی واقع‌بینانه زوایای احساس مردم، خاصه طبقه‌ پایین جامعه را می‌شکافد و با تیزبینی فراوان، رنج‌ها، ناکامی‌ها و وسوسه‌های شهوی را آشکار می‌سازد.

معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب در بخش دیگری از سخنانش گفت: چرازه پاوزه در ایران خیلی شناخته شده نیست. او زندگی در ایتالیای پس از جنگ را برای‌مان تصویرکرده و نگاهی انتقادی و تلخ دارد و کتاب «در جمع زنان» او به خوبی این نگاه انتقادی را نشان می‌دهد. گزینه‌ شعرهای او به فارسی ترجمه شده است. الساندرو باریکّو در سال‌های اخیر در ایران شناخته شده است. او فلسفه را از جانی واتیمو آموخته است که واتیمو فیلسوفی شناخته شده در ایران است و چند سال پیش برای روز جهانی فلسفه در ایران سخنرانی داشت. فلسفه و موسیقی در آثار باریکّو آمیخته است و رمان ابریشم او که سه مترجم به فارسی ترجمه کرده‌اند مانند یک قطعه موسیقی است. گراتزیا دلدا و آلبا دسس پدس دو زن نویسنده‌ معاصر ایتالیایی هستند که در ده سال گذشته به قلم بهمن فرزانه به ایرانی‌ها معرفی شده‌اند و بیشتر آثارشان به فارسی ترجمه شده است. دلدا خوانندگان بسیاری در ایران دارد. شخصیت‌پردازی موشکافانه و ستایش انسان و زندگی در بستر داستانی جذاب از بارزترین ویژگی‌ آثار اوست. قلم این دو نویسنده بسیار روان و جذاب است و مخاطبان را رها نمی‌‌کند.

محمدخانی در پایان ضمن تأکید بر این نکته که شناخت ایتالیایی‌ها از ادبیات معاصر ایران بسیار اندک است، با آرزوی تعاملات ادبی و فرهنگی هرچه افزون‌تر بین دو کشور، گفت: با گذری که به انعکاس ادبیات ایتالیایی در ایران داشتیم روشن شد که ایرانیان با ادبیات معاصر ایتالیا به خوبی آشنایند ولی ایتالیایی‌ها با ادبیات معاصر فارسی آشنایی خوبی ندارند. گرچه در سال‌های اخیر به همت خانم فرارو و همکاران‌شان در انتشارات پونته سی‌وسه چند اثر از رمان‌های معاصر فارسی به ایتالیایی ترجمه شده است، ولی با توجه به مشترکات فرهنگی میان ایران و ایتالیا و شباهت‌ها و قرابت‌هایی که در آثار نویسندگان و شاعران ایران و ایتالیا وجود دارد منتظریم که آثار بیشتری از ادبیات معاصر فارسی به ایتالیایی ترجمه شود تا گفتگوهای بیشتری با هم داشته باشیم. مرکز فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب، برنامه‌های فراوانی برای همبستگی فرهنگی و شناخت متقابل از ادبیات و فرهنگ دو کشور ایران و ایتالیا دارد که امیدواریم با همکاری نهادهای فرهنگی و فلسفی و ادبی ایتالیا، این برنامه‌ها اجرا شود.