آشنایی با مجلس خبرگان بررسى قانون اساسى

بعد از پیروزى انقلاب اسلامى و برگزارى اولین انتخابات که منجر به تعیین نوع حکومت و تشکیل جمهورى اسلامى در ایران گردید، بحث راجع به تعیین قانون اساسى نظام در محافل مختلف گسترش یافت . این مرحله از مبانى استقرار نظام نیز با تیزبین و آینده نگرى امام خمینى ((ره )) با موفقیت پشت سر گذاشته شد. پیش نویس قانون اساسى که از پیش به دستور امام ((ره )) نگارش یافته و متن آن توسط شوراى انقلاب و هیئت دولت موقت ، مورد بحث و بررسى قرار گرفته که جهت جلب آراء و انظار مردم و اندیشمندان در تاریخ 1358/3/24 در روزنامه هاى کثیر الانتشار، در 12 فصل و 151 ماده منتشر گردید.

بعد از انتشار پیش نویس قانون اساسى نغمه هاى شوم در جهت جلوگیرى از تصویب قانون اساسى و ممانعت از تسریع در تصویب آن آغاز گشت . جبهه متحد ضد انقلاب با مطرح کردن اشکالاتى در متن قانون اساسى و نحوه تصویب آن سعى داشت مانع از تصویب قانون اساسى صد در صد اسلامى گردد. به همین خاطر در ابتدا با مطرح کردن تشکیل مجلس ‍ موسسان جهت بررسى این قانون ، اولین قدم را در جهت تضعیف آن برداشتند.

جهت تشکیل مجلس موسسان که مجموعه دو مجلس سنا و شورى را در بر مى گرفت مدت زمان زیادى لازم بود. کثرت و تعداد نمایندگان و بالطبع تشتت آراء نیز مانع از تصویب سریع قانون اساسى و انسجام لازم در این قانون مى گردید.

امام ((ره )) با هوشیارى تمام ، این جریان را یک توطئه معرفى کرده و مخالفت خویش را با آن اعلام نمودند.

((توطئه اینست که تصویب قانون اساسى را به تعویق بیندازند... من امروز ملت را آگاه کردم که طرح مجلس موسسان به آن معنایى که از غرب گرفته شده است و الهام از شیاطین گرفته شده است موجب تعویق مى شود و موجب فساد.))

امام خمینى ((ره )) در دیدار با علماء و روحانیون به تاریخ 1358/3/30 در رابطه با پیش نویس قانون اساسى فرمودند:

((این قانون که پیش نویس شده است براى اینست که همه نظر بدهند، شما آقایان ، شما علماى اعلام ، شما متفکرین ، شما اشخاصى که علاقه به دیانت مقدسه اسلام دارید و عقیده دارید هیچ حکومتى مثل حکومت اسلام نیست و هیچ رژیمى مثل رژیم اسلام نیست باید نظر کنید به یک یک مواد این قانون ... این حق شماست . درباره قانون اسلام باید اسلام شناس ‍ نظر بدهد، قانون اساسى جمهورى اسلامى یعنى قانون اساسى اسلام .

با تاکید امام ((ره )) مبنى بر تشکیل مجلس (خبرگان ) بررسى نهایى قانون اساسى لایحه قانون انتخابات مجلس خبرگان در هشت فصل و 40 ماده به تصویب هیئت دولت و شوراى انقلاب رسید.

در ماده یک این لایحه آمده است :

((ماده 1: به منظور اظهار نظر نهایى درباره متن قانون اساسى جمهورى اسلامى ، که قبلا تنظیم و در مراحل مختلف بررسى شده مجلس ، بررسى نهایى قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران در تهران تشکیل مى شود.

در ماده در مورد تعداد نمایندگان مجلس خبرگان آمده است :

((عده اعضاى مجلس ، بررسى نهایى قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران با نمایندگان اقلیتهاى مذهبى 75 نفر خواهد بود که وزارت (کشور) با رعایت جمعیت و ضوابط جغرافیایى به استانها تقسیم خواهد کرد.))

بنا به تصویب دولت موقت برگزاى انتخابات خبرگان 12 مرداد 1358 اعلام گردید که این انتخابات با شرکت گسترده مردم برگزار شد و تمامى 75 نفر نماینده انتخاب شدند.

افتتاح مجلس خبرگان ، بررسى قانون اساسى

مجلس خبرگان (اول ) در روز 28 مرداد 1358 با پیام امام خمینى ((ره )) که توسط آیت الله هاشمى رفسنجانى قرائت گردید، افتتاح شد.

متن پیام امام ((ره )) بدین شرح است :

بسم الله الرحمن الرحیم

((اکنون که با عنایت خداوند متعال و تایید حضرت ولى الله اعظم - عجل الله فرجه - با یمن و برکت ، مجلس رسیدگى پیش نویس قانون اساسى کار خود را شروع مى کند، بجاست تذکراتى به ملت شریف و حضرات علماى عظام و سایر وکلاى محترم بدهم :

1 - بر هیچ یک از آنان که از انقلاب اسلامى ایران اطلاع دارند، پوشیده نیست که انگیزه این انقلاب و رمز پیروزى آن اسلام بوده و ملت ما در سراسر کشور از مرکز تا دور افتاده ترین شهرها و قراء و قصبات با اهداى خون و فریاد الله اکبر جمهورى اسلامى را خواستار شدند و در رفراندم بیسابقه و اعجاب آور، با اکثریت قریب به اتفاق به جمهورى اسلامى راى دادند و دولت هاى اسلامى و غیر اسلامى ، رژیم و دولت ایران را به عنوان جمهورى اسلامى به رسمیت شناختند.

2 - با توجه به مراتب فوق ، قانون اساسى و سایر قوانین در این جمهورى باید صد در صد براساس اسلام باشد و اگر یک ماده هم بر خلاف احکام اسلام باشد، تخلف از جمهورى و آراى اکثریت قریب به اتفاق ملت است . بر این اساس هر راى یا طراحى که از طرف یک یا چند نماینده به مجلس ‍ داده شود که ، مخالف اسلام باشد، مردود و مخالف مسیر ملت و جمهورى اسلامى است و اصولا نمایندگانى که بر این اساس انتخاب شده باشند، وکالت آنان محدود به حدود جمهورى اسلامى است و اظهار نظر و رسیدگى به پیشنهاد مخالف اسلام یا مخالف نظام جمهورى ، خروج از حدود وکالت آنهاست .

3 - تشخیص مخالفت و موافقت با احکام اسلام مختصرا در صلاحیت فقهاى عظام است که الحمدلله گروهى از آنان در مجلس وجود دارند و چون این یک امر تخصصى است ، دخالت وکلاى محترم دیگر در این اجتهاد و تشخیص احکام شرعى از کتاب و سنت ، دخالت در تخصص ‍ دیگران بدون داشتن صلاحیت و تخصص لازم است . البته در میان نمایندگان ، افراد فاضل و لایقى هستند که در رشته هاى حقوقى ، ادارى و سیاسى تخصص دارند و صاحبنظرند که از تخصصشان در همین جهات قوانین استفاده مى شود و در صورت اختلاف متخصصان ، نظر اکثریت متخصصان معتبر است .

4 - من با کمال تاکید توصیه مى کنم که اگر بعضى از وکلاى مجلس تمایل به مکاتب غرب یا شرق داشته یا تحت تاثیر افکار انحرافى باشند، تمایل خودشان را در قانون اساسى جمهورى اسلامى دخالت ندهند و مسیر انحرافى خود را از این قانون جدا کنند، زیرا صلاح و سعادت ملت ما در دورى از چنین مکتب هایى است که در محیط خودشان هم عقب زده شده و رو به شکست و زوال است .

از گفته ها و نوشته هاى بعضى از جناح ها به دست مى آید: افرادى که صلاحیت تشخیص احکام و معارف اسلامى را ندارند، تحت تاثیر مکتب هاى انحرافى ، آیات قرآن کریم و متون احادیث را به میل خود تفسیر کرده و با آن مکتب ها تطبیق مى نمایند و توجه ندارند که مدارک فقه اسلامى براساسى مبتنى است که محتاج به درس ، بحث و تحقیق طولانى دارد و با آن استدلال هاى مضحک ، سطحى و بدون توجه به ادله ، معارض و بررسى همه جانبه معارف بلند پایه و عمیق اسلامى را نمى توان به دست آورد و من انتظار دارم محیط مجلس خبرگان از چنین رویه اى به دور باشد.

5 - علماى اسلام حاضر در مجلس اگر ماده اى از پیش نویس قانون اساسى و یا پیشنهادهاى وارده را مخالفت با اسلام دیدند، لازم است با صراحت اعلام دارند و از جنجال روزنامه ها و نویسندگان غربزده نهراسند، که اینان خود را شکست خورده مى بینند و از مناقشان و خرده گیریها دست بردار نیستند.

6 - نمایندگان محترم مجلس خبرگان باید همه مساعى خویش را به کار برند تا قانون اساسى جامع و داراى خصوصیت زیر باشد:

الف - حفظ، حمایت حقوق و مصالح تمام قشرهاى ملت ، دور از تبعیض هاى ناروا.

ب - پیش بینى نیازها، منافع نسل هاى آینده ، آنگونه که مدنظر شارع مقدس ‍ در معارف ابدى اسلام است .

ج - صراحت و روشنى مفاهیم قانون به نحوى که امکان تفسیر و تاویل غلط در مسیر هوس هاى دیکتاتورها و خودپرستان تاریخ در آن نباشد.

د - صلاحیت نمونه و راهنما قرار گرفتن براى نهضت هاى اسلامى دیگر که با الهام از انقلاب اسلامى ایران در صدد ایجاد جامعه اسلامى بر مى آیند.

در خاتمه از خداوند متعال ، توفیق و تایید همگان را خواستارم و امیدوارم به برکت تلاش آقایان ، قانون اساسى واقعا اسلامى و مترقى به تصویب برسد.))

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

روح الله الموسوى الخمینى

مجلس خبرگان در عصر همان روز آیت الله منتظرى را به ریاست مجلس ‍ انتخاب و روز بعد، آیت الله منتظرى ریاست مجلس خبرگان را به شهید مظلوم دکتر بهشتى واگذار کرد.

این شهید بزرگوار با مدیریت عالى و درایت تمام توانست جلسات متعددى را که جهت بررسى قانون اساسى تشکیل مى شد اداره کند. و سرانجام مجلس خبرگان پس از سه ماه تلاش و فعالیت فوق العاده کار پر مسئولیت تدوین قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران را در 24 آبان 1358 در 12 فصل و 175 اصل و با یک مقدمه و موخره تنظیم نمود و در تاریخ 12/9/1359 به تصویب نهایى ملت ایران رسید.

شهداى مجلس خبرگان

در دوران بحرانى انقلاب ، چندین از نمایندگان خبرگان اول به دست منافقین به شهادت رسیدند که عبارتند از:

شهید آیت الله دکتر محمد حسینى بهشتى ، آیت الله اسد الله مدنى ، آیت الله سید عبدالحسین دستغیب ، آیت الله محمد على صدوقى ، حجت الاسلام والمسلمین عبدالکریم هاشمى نژاد، حجت الاسلام محمد تقى بشارت ، دکتر حسن آیت ، دکتر محمد جواد باهنر، دکتر حسن عضدى

اسامى نمایندگان منتخب در مجلس خبرگان ، بررسى قانون اساسى :

1 - تهران : آیات عظام سید محمود طالقانى ، سید محمد حسینى بهشتى ، حسینعلى متنظرى ، موسوى اردبیلى و آقایان سید ابوالحسن بنى صدر، دکتر على گلزاده غفورى ، دکتر عباس شیبانى ، مهندس عزت الله سحابى ، على محمد عرب و خانم منیره گرجى

2 - گیلان : حجت الاسلام محمد مهدى ربانى املشى ، دکتر سید عبدالله ضیائى ، دکتر حسن عضدى

3 - یزد: آیت الله محمد على صدوقى

4 - آذربایجانغربى : حجج الاسلام سید على اکبر قریشى و محمد فوزى ، و آقاى عبدالرحمن قاسملو

5 - ایلام : شیخ عبدالرحمن حیدرى

6 - بوشهر: سید محمد حسن نبوى

7 - زنجان : آیات عظام هادى باریک بین و سید اسماعیل موسوى زنجانى

8 - همدان : آیت الله سید اسد الله مدنى و سید کاظم اکرمى

9 - کهکیلویه و بویر احمد: حاج شیخ محمد تقى بشارت

10 - کرمان : دکتر محمد جواد باهنر، محمد جواد حجتى کرمانى

11 - سیستان و بلوچستان : مولوى عبدالغریز ملازاده ، حمید اله میر مرادى زهى

12 - کرمانشاهان : شیخ محمد یزدى ، سید موسى موسوى

13 - لرستان : حجج الاسلام سید حسین طاهرى خرم آبادى ، سید محمد باقر طباطبایى سلطانى

14 - چهارمحال بختیارى : دکتر احمد نوربخش

15 - استان ساحلى : حجت الاسلام حاج میرزا محمد انوارى

16 - اصفهان : حجت الاسلام سید جلال طاهرى ، سید على اکبر پرورش ، آیت الله حاج آقا حسین خادمى ، دکتر حسن آیت

17 - کردستان : حجت الاسلام حسینعلى رحمانى ، حجت الاسلام شیخ جواد فاتحى

18 - خوزستان : سید محمد کیاوش ، آیت الله شیخ محمد کرمى ، حجت الاسلام سید محمد على موسوى جزایرى ، محمد رشدیان

19 - مرکزى : آیت عظام شیخ مرتضى حائرى ، شیخ لطف اله صافى

20 - سمنان : آیت الله ابوالقاسم خزعلى

21 - فارس : آیت عظام شیخ عبدالرحیم ربانى ، سید عبدالحسین دستغیب ناصر مکارم شیرازى و حجت الاسلام سید منبر الدین حسنى هاشمى

22 - مازندان : آیت الله جوادى آملى ، حجت الاسلام عبدالکریم هاشمى نژاد، سید جعفر کریمى دیوکلایى ، حبیب الله طاهرى و آقا دکتر على قائمى امیرى

23 - خراسان : آیات عظام میرزا جواد ترخانى (تهران )، ابوالحسن مقدسى (شیرازى )، على فلسفى تنکابنى ، دکتر محمود روحانى ، استاد جلال الدین فارسى ، حجت الاسلام محمد حسین خامنه اى ، حجت الاسلام على مراد خانى ارنگه

24 - اذربایجانشرقى : آیات عظام جعفر سبحانى ، سید محمد على انگجى ، سید جعفر اشراقى ، مهندس رحمت اله مراغه اى ، حجت الاسلام سید ابوالفضل موسوى ، میرزا على مشکینى

نمایندگان اقلیتها:

موید رستم شهزادى (زرتشتیان )، سرگن بیت اوشانا (آشورى و کلدانى )، هرایر خالاتیان (ارامنه )، عزیز دانش راد (کلیمیان )

 

موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی