ماجرای نام خانوادگی امام خمینی(ره)

مقررات تشکیل اداره سجل احوال در وزارت کشور اواخر قاجار در تاریخ ۲۰ آذر ۱۲۹۷ نوشته و اجرا شد. هرچند فراگیر شدن آن چند سال زمان برد. پس از اجرای قانون ثبت احوال، مقرر شد که نام خانوادگی در ایران نباید تکرار شود ، همین امر باعث شد که مامور ثبت احوال نام خانوادگی«مصطفوی» را، برای هر سه برادر نپذیرد و برادران روح الله به ناچار نام خانوادگی مختلفی را برای خود انتخاب کردند، البته روح الله هیچ گاه از نام خانوادگی جدید برای معرفی خود استفاده نکرد و بسان پدر و پدربزرگش خود را «موسوی» خواند، روح الله موسوی؛ و با افزودن نام شهرش، بدان شهرت یافت، روایت این موضوع در صفحات 50 تا52 از کتاب «الف لام خمینی» به رشته تحریر درآمده است. کتابی که در زمستان 1396 توسط موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی به قلم هدایت الله بهبودی منتشر شده است و خواندن آن خالی از لطف نیست:

پیش نیاز اجرای قانون نظام اجباری، اجرای قانون سجل احوال بود؛ چرا که از طریق آن، افراد مشمول، شناسایی می‌شدند. قانون اجباری بیش از یک سال در مجلس شورای ملی معطل ماند. […] مخالفان تصویب این طرح را موجب افزایش قدرت رضاخان و قشون او می‌دانستند؛ قشونی که وظیفه‌اش نه دفع تهاجم بیگانه، بلکه سرکوب معترضان داخلی، و بازوی اجرایی رئیس دولت برای پیشبرد اهداف غیر ملی بود. آیت‌الله سیدحسن‌مدرس با اصل این قانون مخالفتی نداشت؛ اجرای درست آن را نگهبانی از مملکت و کیان اسلام می‌دانست و به این لایحه نیز رأی مثبت داد. هر دو قانون، سجل احوال در 15 خرداد و نظام اجباری در 16 خرداد 1304، از تصویب مجلس شورای ملی گذشت.
»اداره کل احصاییه و سجل احوال مملکتی» در وزارت داخله تأسیس شد و برای اجرای این قانون نمایندگان خود را در ایالات و ولایات فعال کرد. منابع وقت می‌نویسند که لطف علی خان بختیاری، مأمور اداره سجل احوال، پس از صدور برگه‌های هویت در محلات، عازم خمین شد.[1] پسندیده نام دیگری را به عنوان مأمور این اداره یاد می‌کند: »حسین علی بنی آدم. به گفته او آحاد خمین نه تنها از این اقدام استقبال نکردند، بلکه با تعطیل عمومی ‌بدان اعتراض نمودند.  تظاهرات و شکایات شروع شد که دولت و آمار چه حق دارد اسم زن و خواهر و مادر ما را بنویسد، ولی من با این تعطیل موافق نبودم؛ و بعد هم همه نام‌خانوادگی را با نهایت ناراحتی و کراهت قبول کردند. »[2]

دلیل تفاوت نام خانوادگی برادران امام خمینی(ره)

ماده چهارم قانون سجل احوال می‌گفت‌اشخاصی که از نسل واحد هستند می‌توانند برای خود اسم خانوادگی واحد انتخاب کنند، اما گویا مأمور یادشده پیشنهاد نام خانوادگی»مصطفوی» را، در نسبت با نام پدر خانواده (سید مصطفی)، برای هر سه برادر، سیدمرتضی، سیدنورالدین و سیدروح الله، نمی‌پذیرد و آنان را مجبور به پذیرش اسامی‌دیگر می‌کند. پسندیده می‌گوید: «گفتند که نام خانوادگی در ایران نباید تکرار شود، در صورتی که عدم تکرار برای هر شهر بود. من برای مراعات، نام خانوادگی خود و اخوی کوچکم [سیدنورالدین را هندی گرفتم ولی نام فامیلی اخوی کوچکتر ]سید روح‌الله] .... را مصطفوی گرفتم.[3] .... [با شروع جنگ‌‌جهانی دوم] فامیل هندی شبهه وابستگی به انگلیسی‌ها را پیش می‌آورد، گفتند که این فامیلی را عوض کنید. من هم با این کار موافقت کردم. ما فامیل احمدی (فامیل دایی‌مان) را پیشنهاد کردیم، گفتند نمی‌شود. ضمنا عربی هم نباید باشد. من پنج یا شش اسم فارسی نوشتم و به تهران فرستادم. در تهران از بین آن‌ها نام پسندیده را انتخاب کردند. بنابراین نام فامیل من شد پسندیده، ولی نام برادر دیگرمان همان هندی ماند، » و او از دستور دولت تبعیت نکرد[4] سجل سید روح‌الله مصطفوی در 20 بهمن 1304 از حوزه 2 خمین صادر شد.[5]
روح‌الله این نام خانوادگی را در شناسنامه نگاه داشت و از آن در امضا یا معرفی خود استفاده نکرد. او بسان پدر و پدربزرگش خود را «موسوی» خواند: روح الله موسوی؛ و با افزودن نام شهرش، بدان شهرت یافت: روح‌الله الموسوی الخمینی.