07 اسفند 1392
هنرپیشه‌های آمریکایی و دربار پهلوی
اسناد زیر، به هنرپیشه‌های معروف آمریکایی «جری لوئیس» و «گریگوری پک» مربوط است. این اسناد، در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نگهداری می شود. پنج سند نخستین، پیشنهادهای جری لوئیس برای آمدن به ایران، نامه‌نگاریهای وزیر امور خارجه و رئیس کل تشریفات دربار ایران و همچنین پاسخگویی به او را شامل‌اند. ششمین سند تقاضانامه‌‌ای است برای هدیه دادن به گریگوری پک. سند هفتم لیست کالاهایی است که طبق دستور رضا پهلوی و به سفارش سفارت ایران در واشنگتن تهیه شده و زیر نظر اداره تشریفات دربار آماده ارسال است. این هفت سند، در فاصله تاریخهای اردیبهشت تا آخر تیرماه سال 1357 شمسی رد و بدل شده‌اند.
مطلب از این قرار است که نخست پیشنهادی از طرف جری لوئیس برای آمدن به ایران از طریق سفارت ایران در بن به وزارت خارجه ارسال می‌شود. عباسعلی خلعتبری، وزیر خارجه ایران، خطاب به امیراصلان افشار، رئیس کل تشریفات دربار، نامه‌ای «فوری» در این مورد می‌نویسد و خواستار جواب می‌شود.
نکته جالب و قابل توجه این است: هیچ شخص و یا موسسه‌ای از داخل ایران این هنرپیشه را دعوت نکرده بود. ولی او برای حضور خود در ایران شرایط بسیار سنگینی را اعلام می‌کند؛ از جمله: پرداخت 50000 دلار دستمزد، بلیط رفت و برگشت، پرداخت هزینه‌های هتل درجه یک برای خود و همراهانش و... .
در نهایت، نامه‌نگاریها به جایی نمی‌رسند. آخرین نامه‌ای که دفتر تشریفات از جانب شاه و فرح به وزیر خارجه ارسال می‌کند، چنین است: « نامبرده به دعوت چه شخص و یا چه موسسه‌ای و به چه منظوری به ایران می‌آید؟ و آیا در اینجا برنامه‌ای اجرا خواهد کرد؟ و به شهرهای مختلف مسافرت خواهد نمود؟».
این هم بخشی از نامه‌های اداری و رسمی دربار ایران است که تهیه هدایای آنچنانی برای دو هنرپیشه امریکایی یعنی «واسرمن» و «گریگوری پک » آن هم به هر قیمت و از هر کجا که شده موضوع به نگارش درآمدن آن بوده است.
سند ششم: تلگراف رمزی است که از سفارت ایران در آمریکا توسط اردشیر زاهدی برای دفتر مخصوص شاه فرستاده شده است. زاهدی در این تلگراف نوشته: به امر ولیعهد، هدایایی برای آقایان «واسرمن» و «گریگوری پک» در نظر گرفته شده، از جمله قالیچه و قوطیهای نقره، که متاسفانه در سفارتخانه موجود نیست. زاهدی از معینیان، رئیس دفتر شاه، خواسته است که به هر طریقی که امکان دارد، هدایای فوق و همچنین چند دکمه سردست طلا به سفارتخانه ارسال کنند.
هدایایی از این دست که نمونه‌ای از خاصه خرجیهای دربار پهلوی در اقصا نقاط جهان بود به ویژه هدایای بی حد و مرز سفارت ایران در آمریکا به اتباع بیگانه، موجب آن می‌شد که افرادی چون جری لوئیس به طمع دریافت کلاهی از نمد آن خوان یغما، خود پیش قدم شده، شروطی برای سفر خویش قائل گردیده و خوابهای خوش و طلایی ببینند؛ خوابهایی که زاییدۀ سلوک گزافه خرجیهای دربار پهلوی بود و بس.
به هر روی، در دیزی به غایت گشاده بود و گربه‌های بیگانه به نهایت بی حیا.
[1]
[تاج ، شیرایستاده ،شمشیر وخورشید]
وزارت امور خارجه اداره روابط فرهنگی و علمی و فنی
شماره 1978 43- 574/ 29
تاریخ 17/ 2/ 2537 پیوست
فوری
جناب آقای اصلان افشار رئیس کل تشریفات دربار شاهنشاهی
به طوری که از سفارت شاهنشاهی ایران در بن اطلاع می‌دهند آقای جری لوئیس هنرپیشه معروف آمریکائی علاقمند است از دهم تا بیست و پنجم تیرماه سال جاری به ایران مسافرت و ضمن اجرای برنامه‌ای هنری در کشور در صورت تعلق اراده سنیه ملوکانه به اجرای برنامه نمایشی مستقلی در پیشگاه مبارک اعلیحضرتین و خاندان جلیل سلطنت مفتخر شود.
خواهشمند است دستور فرمایند از نظری که در خصوص تقاضای نامبرده دارند وزارت امور خارجه را مستحضر سازند.
از طرف وزیر امور خارجه
با تجدید احترام پزشک زاد
[865- 509- 145 د]
[2]
[تاج، شیر ایستاده، خورشید و شمشیر]
وزارت امور خارجه
اداره رمز
تاریخ 6/3/37
شماره 6060
وزارت امور خارجه
4774 محرمانه مورخ 31/2/37 به استحضار می‌رساند:
تاکنون برای آقای جری لوئیس دعوتی از تهران نرسیده و با کسی تماس نگرفته است بطوری که طی تلگراف شماره 225 مورخ 8/2 /37 به اطلاع رسانیده شد نامبرده تقاضا نموده بود موسسه ذی صلاحی در تهران به ایشان معرفی شود تا مستقیماً بتواند تماس بگیرد. طبق تلکس مورخ 4/3/37 موسسه AVARAM هنرپیشه آمریکائی شرایط مسافرت خود را به تهران به شرح زیر اعلام نموده است:
1. تضمین دریافت حق‌الزحمه جمعاً به مبلغ پنجاه هزار دلار.
2. پرداخت بلیط هواپیما برای خود و چهارنفر همراه از آمریکا به تهران و مراجعت.
3. در اختیار گذاردن مجانی یک ارکستر 20 نفری در تهران.
4. پرداخت هزینه اقامت در هتل درجه یک برای خود و 4 نفر همراه نامبرده در نظر دارد برنامه اجرا کند یکی در پیشگاه مبارک اعلیحضرتین، دیگری به نفع سازمان خیریه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی و سومین بار کنسرتی آزاد برای همگان.
نماینده هنرپیشه مزبور اظهار می‌دارد که ممکن است آقای لوئیس رضایت دهد که از یکی از برنامه‌های وی بوسیله سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران فیلمبرداری شود.
تاریخ اجرای برنامه را اوائل ماه ژوئیه و یا در یکی از ماههای سپتامبر و اکتبر سال جاری تعیین نموده است. مدت اجرای برنامه 60 الی 70 دقیقه خواهد بود و یک نفر خواننده زن نیز با خود همراه خواهد آورد.
موضوع برنامه‌های هنرپیشه نامبرده مانند همان برنامه‌هایی است که معمولاً در لاس‌وگاس ـ پاریس و شهرهای مهم اجرا نموده است.
5/3/37 امیر مکری
[حاشیه پایین وسط]: 242
[حاشیه پایین راست]: ساعت 10 3 0
محرمانه
[حاشیه بالا چپ]: سابقه پزشک زاد 6/3/37
[حاشیه بالا راست]: آقای پزشک زاد 6/3/
[حاشیه پایین چپ]: خانم فرودی 8/3/37
[863 تا862-509- 145د]
[3]
[تاج، شیر ایستاده، شمشیر و خورشید]
وزارت امور خارجه اداره روابط فرهنگی و علمی و فنی
شماره 3526/43-574/29
تاریخ 15/3/2537
پیوست دارد
دوست ارجمند جناب آقای امیراصلان افشار
رئیس کل تشریفات دربار شاهنشاهی
بازگشت به نامه شماره 334- 5- 300/ م ت مورخ 23/2/2537 راجع به مسافرت آقای جری لوئیس هنرپیشه مزبور از طرف مقام یا موسسه‌ای دعوت نشده است ولی انتظار دارد که موسسه‌ای از وی دعوت نماید و شرایط سنگینی نیز برای آمدن به ایران و اجرای برنامه پیشنهاد می‌کند.
رونوشت تلگرام شماره 6060 مورخ 6/3/2537 سفارت شاهنشاهی در بن در این خصوص برای ملاحظه به پیوست ایفاد می‌گردد. خواهشمند است دستور فرمایند از تصمیمی که اتخاذ می‌فرمایند وزارت امور خارجه را آگاه سازند.
با تجدید احترام و مودت
از طرف وزیر امور خارجه ـ عباسعلی خلعتبری [امضا]
[حاشیه پایین راست]: آقای عضدی لطفاً مذاکره فرمائید شرف‌حضور علیاحضرت شهبانو تهیه شود.
[حاشیه پایین وسط]: پیشنهاد سفارت شاهنشاهی در بن بوده
1. 50 هزار دلار حق‌الزحمه.
2. بلیط هوایی برای چهار نفر.
3. ارکستر مجانی 20 نفری.
4. پرداخت هزینه هتل.
5. می‌خواهد یک برنامه حضور اعلاحضرتین ـ یک برنامه به نفع سازمان خیریه و یک ار آزاد برای همگان و رادیو تلویزیون.
[حاشیه پایین وسط]: فتوکپی به آقای عضدی داده شود.
[حاشیه پایین ]: 499- 5- 300/ م ت
16/3/37
[861- 509- 145 د]
[4]
[تاج]
تشریفات کل شاهنشاهی
پیشگاه مبارک علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران
طبق اطلاع سفارت شاهنشاهی در بن آقای جری لوئیس هنرپیشه آمریکائی اظهار علاقه نموده است برای اجرای برنامه‌های هنری به ایران مسافرت و در صورت قبول اراده سنیه ملوکانه به اجرای برنامه نمایش مستقلی در پیشگاه مبارک اعلیحضرتین و خاندان جلیل سلطنت مفتخر گردد مراتب شرف عرض پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر معروض گردید مقرر فرمودند در این خصوص تحقیق بیشتری به عمل آید و مجدداً به شرف‌عرض برسد در اجرای اوامر مطاع مبارکه ملوکانه اقدم گردید شرایط مسافرت نامبرده به قرار زیر است.
حق‌الزحمه مبلغ پنجاه هزار دلار .
بلیط هواپیما برای خود و چند نفر همراهانش از امریکا به تهران.
در اختیار گذاردن یک ارکستر 20 نفری در تهران بطور مجانی.
پرداخت هزینه اقامت در هتل درجه 1 برای خود و همراهانش.
نامبرده ضمناً در نظر دارد ارکستری به نفع سازمان خیریه علیاحضرت شهبانوی ایران و کنسرت دیگری به طور آزاد برای همگان اجرا نماید. همچنین امکان دارد از یکی از برنامه‌های وی فیلمبرداری شود وی یک نفر خواننده زن نیز به همراه خود خواهد آورد و موضوع برنامه‌های او همانست که معمولاً در لاس‌وگاس و پاریس و شهرهای مهم دیگر اجرا می‌نماید. مدت اجرای برنامه 60 الی 70 دقیقه خواهد بود و اوایل ژوئیه و یا یکی از ماهها سپتامبر یا اکتبر را برای آن تقاضا نموده است.
مراتب فوق از شرف‌عرض پیشگاه مبارک ملوکانه گذشت مقرر فرمودند به شرف‌عرض پیشگاه مبارک علیاحضرت شهبانوی ایران معروض گردد تا اوامر مطاع مبارک شرف‌صدور یابد.
چاکرامیراصلان افشار
[860-509- 145د]
[5]
[تاج]
تشریفات کل شاهنشاهی
شماره 334- 5- 300 ریاست
تاریخ 23/3/37
پیوست
[حاشیه بالا راست]: محرمانه
جناب آقای خلعتبری وزیر امور خارجه
عطف به نامه شماره 44-574/29 مورخ 27/2/37 راجع به مسافرت آقای جری لوئیس هنرپیشه آمریکائی به ایران مراتب از شرف‌عرض پیشگاه مبارک ملوکانه و علیاحضرت شهبانوی ایران گذشت. خواهشمند است دستور فرمایند به تشریفات کل شاهنشاهی اطلاع فرمایند که نامبرده به دعوت چه شخص و یا چه موسسه‌ای و به چه منظوری به ایران می‌آید و آیا در اینجا برنامه‌ای اجرا خواهد کرد و به شهرهای مختلف مسافرت خواهد نمود تا مراتب مجدداً به شرف‌عرض پیشگاه مبارک ملوکانه برسد.
رئیس کل تشریفات شاهنشاهی
امیراصلان افشار
[حاشیه پایین راست]: اقدام کننده : آقای غضنفری
[حاشیه راست]:23/3/37
[864-509- 145 د]
[6]
کشف تلگراف رمز جناب زاهدی [تاج] کشف کننده داریوش ممتاز
رسیده از واشنگتن دفتر مخصوص شاهنشاهی تاریخ کشف 28/4/2537
شماره وارده 5- 110 ( دفتر رمز) تاریخ مخابره 27/4/2537
جناب آقای معینیان ریاست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهی
والاحضرت همایون ولایتعهد امروز مقرر فرمودند که به آقای «واسرمن» و همینطور «گریگوری پک» قالیچه مرحمت شود و همینطور دستور چند جعبه نقره فرمودند.
چون متاسفانه در اینجا ندارم خواهشمند است با رئیس تشریفات یا با هر کس که باید و نمی‌دانم قبول زحمت فرموده صحبت فرمایند که فوراً دو قالیچه و چند جعبه و چند دکمه سردست طلا با اولین وسیله به سفارت بفرستند.
باز هم از محبتت سپاسگزارم
2790مورخ 27/4/2537 اردشیر
[حاشیه راست پایین]: جناب آقای کریمی
[15- 399- 145 د]
[7]
[تاج]
تشریفات کل شاهنشاهی
شماره 711- 12-1-110 ریاست
تاریخ 28/4/37
پیوست دارد
وزارت امور خارجه
اداره دفتر وزارتی
حسب‌الامر والاحضرت همایون ولایتعهد مقرر است اشیا مشروحه زیر (مورد حواله شماره 104)
1. قالیچه ابریشمی 1 تخته
2. قالیچه کرکی گل ابریشم 1 تخته
3. دکمه سردست طلا با آرم تاج 5 جفت
4. جعبه سیگار نقره بزرگ داخل چوب 2 عدد
5. جعبه سیگار نقره متوسط داخل چوب 2 عدد
6. جعبه سیگار نقره کوچک داخل چوب 3 عدد
به وسیله سفارت شاهنشاهی ایران در واشنگتن به حضور معظم له تقدیم گردد اینک ضمن ارسال اشیاء فوق خواهشمند است دستور فرمائید نسبت به تحویل گرفتن و ارسال آنها اقدام و نتیجه را اعلام فرمایند.
رئیس کل تشریفات شاهنشاهی
امیراصلان افشار
[حاشیه پایین چپ]: محرمانه
[حاشیه پایین راست]: اقدام کننده
[14-399- 145د]
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران