اثرات فتح خرمشهر در تغییر موازنه جنگ

بعد از ظهر روز سوم خرداد 1361، در جریان عملیات بیت‌المقدس خرمشهر به طور کامل از دست رژیم بعث عراق خارج شد. به اذعان تحلیل‌گران جهانی فتح خرمشهر علاوه بر تغییر ماهوی جنگ سرنوشت جنگ را نیز تغییر داد. متلاشی کردن روحیه ارتش رژیم بعث عراق و پایان دادن به زیاده‌خواهی صدام و استکبار جهانی از پیامدهای فتح خرمشهر بود. بازتاب گسترده قدرت نظامی ایران در رسانه‌های جهان و اعتراف آنان به تغییر موازنه جنگ به سود جمهوری اسلامی ایران از دیگر تأثیرات مهم عملیات بیت‌المقدس محسوب می‌شود. به دنبال این فتح بزرگ امریکا و حامیانش با ترس از آینده جنگ به دنبال راه‌کار برای پایان دادن به جنگ برآمدند.

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آزادسازی خرمشهر از دست رژیم بعث عراق در نخستین روزهای خرداد 1361 از مهم‌ترین رخدادهای جنگ تحمیلی بود که سرنوشت و ماهیت جنگ را تغییر داد. صدام که بعد از اشغال این نقطه حیاتی خود را قهرمان جنگ می‌پنداشت، پس از فتح خرمشهر به دست ارتش اسلامی، با قبول شکست، حقیرانه از مواضع خود کوتاه آمد. علاوه بر این آزادسازی خرمشهر تأثیرات مهم و عمیقی بر سرنوشت جنگ در جبهه نبرد برجای گذاشت که در ادامه به این موارد اشاره می‌شود.

1- ایجاد تزلزل در ارتش دشمن

یکی از مهم‌ترین نتایج فتح خرمشهر در جبهه جنگ ایجاد تزلزل در روحیه ارتش بعثی بود. سرهنگ عبدالعزیز قادر السامرایی از افسران ارتش صدام در خاطرات خود می‌گوید: «[بعد از عملیات بیت‌المقدس] وضعیت ارتش ما به کلی در هم ریخت و بسیاری از نیروها و واحدهای نظامی عراق غربال شدند. حتی افسران عالی‌رتبه و امیران نیز از این قاعده مستثنی نماندند.»

اسارت 19هزار تن سربازان عراقی بعد از فتح خرمشهر از رخدادهای جالب عملیات بیت‌المقدس است که خود نشانگر عمق تزلزل ارتش بعثی بود. فاینشنال تایمز با اشاره به ایجاد تزلزل در ارتش صدام بعد از فتح خرمشهر، این شکست را برای بعثی‌ها "فاجعه‌آمیز" توصیف کرد و نوشت: «سقوط خرمشهر و اسارت هزاران سرباز عراقی را فقط می‌توان یک شکست فاجعه‌آمیز دانست و ارتش عراق تحقیر ناشی از آن را نمی‌تواند فراموش کند... این عمل، افزون بر یک ضربه استراتژیک، از نظر روانی ضربه عظیمی به ارتش عراق وارد کرد.»

بعد از این شکست بزرگ برای صدام، رهبری او بر ارتش هم با تردید مواجه شد. نیویورک تایمز در تحلیلی یادآور شد: «متخصصان نظامی غرب معتقدند که تعداد زیاد اسرای عراقی دلیل اصلی عقب‌نشینی عراق در جبهه‌های جنگ نبوده است، بلکه عدم رهبری و روحیه ضعیف در بین افسران ارتش عراق دلیل این شکست بوده است و هنوز مشخص نیست که آیا صدام کنترل ارتش عراق را در دست دارد یا نه...»

ارگان جماعت اسلامی هند نیز متعاقب باز پس گرفتن خرمشهر توسط قوای مسلمان ایرانی، به تضعیف روحیه ارتش صدام اشاره کرد و نوشت: «ارتش صدام به علت نداشتن انگیزه قادر نیستند در صحنه‌های جنگی از خود شهامت و رشادت نشان دهند.»

روزنامه تایمز آو ایندیا چاپ دهلی هم در سرمقاله خود به تشریح نتایج حاصله از شکست عراق در جبهه خرمشهر پرداخت و نوشت: «آنچه [بعد از شکست در خرمشهر] برای صدام باقی مانده، ارتش شکست خورده، سربازان بی‌روحیه و اوضاع داخلی ناامن و متشنج است.»

2- عقب‌نشینی رژیم بعث از مواضع پیشین

فتح خرمشهر خط پایانی بر زیاده‌خواهی رژیم بعث بود و باعث شد این رژیم با حقارت تمام از مواضع خود در خاک ایران عقب‌نشینی کند.

روزنامه انگلیسی گاردین با اشاره به تجهیزات عمده بعثی‌ها برای تصرف کامل خوزستان  می‌نویسد: تجهیزات نظامی و انبارهای پُر عراق شامل ۲۸۵۰ تانک به حدی بود که گوئی تا کریسمس گذشته تمام استان خوزستان متصرف خواهد شد. در خارج از اهواز تا چشم کار می‌کرد تانک‌ها و توپ‌های عراقی دیده می‌شد...

با این حال این تجهیزات هرگز مانع از شکست عراق در خرمشهر نشد.  واشنگتن‌پست در شماره مورخ ۲۶ مه 1982 (5 خرداد 1361) با اشاره به عقب‌نشینی رژیم بعث از مواضع خود در خاک ایران نوشت: «عراق اعتراف کرد که کنترل شهر بندری خرمشهر را از دست داده است و... به طرف مرزهایش عقب‌نشینی کرده است .»

روزنامه لوموند هم تصریح کرد: «تسخیر مجدد خرمشهر توسط ایران تحول عمده‌ای در جنگ خلیج فارس است. یک سخنگوی نظامی عراق بامداد روز سه‌شنبه ضمن تائید این خبر اعلام کرد که نیروهای عراق کاملاً از خرمشهر به سوی مرز بین‌المللی عقب‌نشینی کرده‌اند.»

 3- اثبات برتری نظامی ایران در جنگ

فتح خرمشهر علاوه بر نمایش شکست، ضعف و زبونی ارتش رژیم بعث عراق، قدرت برتر نظامی جمهوری اسلامی ایران را به جهانیان نشان داد. روزنامه لس‌آنجلس تایمز با اشاره به این موضوع نوشت: فتح خرمشهر نشان داد که استراتژی نظامی ایران بر عراق برتری داشته و ایرانیان حملات خود را با نیروی زیاد بر صف عراقی‌ها در خوزستان وارد کرده‌اند. علاوه بر این ایرانیان دارای روحیه ایثار و از خودگذشتگی و میل به شهادت بوده و با شوقی انقلابی برای آزادی سرزمین‌شان می‌جنگند و در مقابل، سربازان عراقی اعتماد به نفس‌شان را از دست داده‌اند.

ارگان جماعت اسلامی هند نیز در مقاله‌ای به تشریح پیروزی‌ ایران در خرمشهر پرداخت و نوشت: «دنیا باید از این جنگ درس بگیرد که تانک‌ها، هواپیماها و سایر سلا‌ح‌های مدرن و پیشرفته جهان امروز قادر نیستند سرنوشت جنگ را تعیین کنند؛ بلکه ایمان و روحیه اسلامی و عشق به شهادت است که سرنوشت جنگ را تعیین می‌کند.»

رسانه‌های گروهی ژاپن نیز چند روز بعد از آزادسازی خرمشهر به دست قوای ایرانی، علاوه بر انتشار اخبار چگونگی فتح خرمشهر توسط رزمندگان اسلام، تفسیر کردند: «فتح خرمشهر نقطه عطفی در جنگ بیست ماهه گذشته بوده است. اکنون تردیدی نیست که سرنوشت این جنگ در دست ایران و امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران است.» این روزنامه‌ها در تحلیل‌های خود با اشاره به قدرات نظامی نیروهای ایرانی پیشبینی کردند: فتح خرمشهر به معنای پایان جنگ ایران و عراق نیست و مرحله بعدی آن سقوط صدام است.

4- تغییر موازنه جنگ به سود ایران

تغییر موازنه جنگ به نفع ایران از دیگر نتایج فتح خرمشهر در 3 خرداد 61 بود. واقعیت این است که پیروزی ایران در عملیات بیت‌المقدس و فتح خرمشهر کلیه معادلات و محاسبات استراتژیک منطقه و جهان را دستخوش تغییر و دگرگونی کرد.

در همین رابطه روزنامه نیوزلاین، ارگان حزب سوسیالیست کارگر انگلیس در سرمقاله خود با اشاره به تبلیغات همه‌جانبه استکبار جهانی علیه جمهوری اسلامی نوشت: «... تمام این حرف‌ها غلط از آب درآمد و نه تنها ایران به پیروزی نظامی دست یافت بلکه انقلاب اسلامی ایران نیز قدرتمندتر شد و به پیشرفت خود ادامه می‌دهد...»

آسوشیدترپرس نیز بعد از فتح خرمشهر به دست رزمندگان اسلام پیشبینی کرده بود: «سقوط این شهر [خرمشهر] به دست ایرانی‌ها سبب به هم ریختن رژیم صدام حسین و بروز مشکلاتی در سایر نقاط خلیج فارس خواهد شد.» به تصریح تایمز: «غرب مدت‌ها قدرت و تدام انقلاب آیت‌الله خمینی را دست‌کم گرفت اما شواهد حاکی از آن است که ایران به عنوان قدرت عظیمی در منطقه ظهور کرده است.»

5- ترس و واهمه استکبار جهانی از ادامه جنگ

متعاقب آزادسازی خرمشهر، ترس استکبار جهانی به خصوص امریکا از برتری‌های ایران بیش از پیش مورد توجه رسانه‌های جهانی قرار گرفت. روزنامه «الندا» ارگان حزب کمونیست لبنان در این مورد نوشت: «پیروزی‌های ارتش ایران و اعتراف عراق به عقب‌نشینی از خرمشهر نگرانی شدیدی را در آمریکا و کشورهای بازار مشترک اروپا و رژیم‌های ارتجاعی منطقه برانگیخته است.»

روزنامه‌ واشنگتن‌ پست‌ نیز ترس امریکا از پیروزی رزمندگان اسلام در خرمشهر را به تصویر کشید و به‌ نقل‌ از مقام‌های‌ آمریکایی‌ نوشت: «نگرانی‌ آمریکا و کشورهای‌ منطقه‌ این‌ است‌ که‌ ایران‌ پس‌ از پیروزی‌ تشویق‌ شده‌ و می‌خواهد جنگ‌ را به‌ داخل‌ خاک‌ عراق‌ بکشاند...» نیویورک تایمز نیز فاش ساخت: «مقامات امریکایی از شکست‌های پی در پی ارتش عراق و پیروز‌های نیروهای پرتوان جمهوری اسلامی ایرانی به شدت نگران شده‌اند.»

با این پیروزی، منافع امریکا در منطقه بیش از پیش در معرض تهدید قرار گرفت و طبیعی بود ستون‌های کاخ سفید به لرزه دراید. از آنجا بود که وزیر وقت امورخارجه آمریکا، الکساندر هیگ رسما در شورای امور خاورمیانه وزارت خارجه‌ اذعان کرد: «پیروزی‌های اخیر ایران در جنگ با عراق برای آمریکا نگران‌کننده است و منافع غرب خصوصا آمریکا را در منطقه به خطر انداخته است.»

از این رو بود که به تصریح روزنامه فرانسوی لیبراسیون: «پس از بازپس‌گیری خرمشهر توسط ایرانیان، بلافاصله آمریکا و اروپا و برخی از کشورهای منطقه خلیج فارس، ابتکارات متعددی را برای پایان دادن به این جنگ به کار گرفتند تا به این ترتیب، از سقوط صدام جلوگیری کنند.» جالب این‌که همزمان با تکاپوی غرب برای جلوگیری از امتداد پیروزی‌های ایران، در داخل کشور نیز جریان لیبرال به سرعت خواستار پایان دادن به جنگ بعد از فتح خرمشهر شد.