اولین شورای انقلاب

با اوجگیری نهضت اسلامی در سال 1357 اندیشه طرح تشکلی به نام شورای انقلاب در میان روحانیون معتمد حضرت امام (ره)‌ پدید آمد که در سفر شهید مطهری به پاریس این طرح با امام در میان گذارده شد. با موافقت معظم له، این شورا تشکیل شد و اعضای آن انتخاب شدند.

تشکیل شورای مرکب
در پیام 22 دی 1357 امام(ره)‌ تشکیل شورای انقلاب به این گونه اعلام شد: ... به موجب حق شرعی و براساس رای اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقت تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد.
اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله ماموریت دارد شرایط تاسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و مقدمات اولیه آن را فراهم کند.
این نخستین بار بود که به طور رسمی از سوی رهبر کبیر انقلاب، تشکیلات و برنامه‌های آینده حکومت اسلامی اعلام می‌شد. این خبر در داخل و خارج از کشور انعکاس وسیعی یافت و به مردم که پیروزی را نزدیک می‌دیدند، دلگرمی بیشتری بخشید و در کنار مبارزات حیات‌بخش انقلاب، نشانه‌های یک حرکت سازنده را برای آینده انقلاب آشکار کرد.
اعضای این شورا عبارتند از آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، سیدمحمود طالقانی، سیدمحمد بهشتی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، محمدرضا مهدوی کنی و آقایان یدالله سحابی، مهدی بازرگان، عباس شیبانی و....
شهید مظلوم بهشتی می‌گوید: (روزنامه اطلاعات 31/4/1359)‌ ... افراد را امام تعیین می‌کردند. به این معنی که اول امام به یک گروه 5 نفری از روحانیت مسوولیت دادند که برای شناسایی افراد لازم برای اداره آینده مملکت تلاش کنند. این عده عبارت بودند از آیت‌الله مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، دکتر باهنر و خود بنده، بعد با آقای مهدوی کنی صحبت کردیم و به امام اطلاع دادیم و ایشان هم شرکت کردند.
به این ترتیب هسته شورای انقلاب یک گروه 6 نفری شد. بعدها آیت‌الله طالقانی و ]آیت‌الله[ خامنه‌ای نیز از روحانیون اضافه شدند. بتدریج آقای مهندس بازرگان، دکتر سحابی و عده‌ای دیگر از شخصیت‌ها را که امام نیز قبلا می‌شناختند و با آنها در پاریس دیدار داشتند قرار بود روی آنها مطالعه کنیم و نظر نهایی‌مان را بدهیم آنها را با نظر نهایی‌مان به امام در پاریس معرفی کردیم و امام نیز تایید کردند.
آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی درباره تشکیل شورای انقلاب در مقدمه جلد اول صورت مذاکرات این شورا می‌نویسد: ... آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم‌الشان انقلاب را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب آوردند. حضرت امام آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و اینجانب را به عنوان هسته اول شورای انقلاب تعیین کرده و اجازه داده بودند افراد دیگر با اتفاق‌نظر این 5 نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی‌الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیرروحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد.
ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل شورا تا آنجا که حافظه یاری می‌کند و با استمداد از حافظه دیگران چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب، آقایان سیدمحمود طالقانی، سیدعلی خامنه‌ای (مقام معظم رهبری)‌، محمدرضا مهدوی کنی، احمد صدر حاج سیدجوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی، سرلشکر ولی‌الله قرنی، سرتیپ علی‌اصغر مسعودی، به اتفاق آرا به عضویت انتخاب شدند.

جابه‌جایی در شورا
پس از پیروزی انقلاب و تشکیل دولت موقت آقایان بازرگان، سحابی، کتیرایی، حاج سید جوادی و قرنی به دولت و ارتش منتقل شدند و به جای آنها آقایان دکتر حسن حبیبی، مهندس عزت‌الله‌سحابی، دکتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده انتخاب شدند و در مرحله بعد پس از شهادت استاد مطهری، آقایان مهندس میرحسین موسوی، احمد جلالی و دکتر حبیب‌الله پیمان انتخاب شدند و آقای مسعودی به کار اجرایی رفت.

نقش استاد
هاشمی رفسنجانی در ارتباط با نقش استاد مطهری در شورای انقلاب در گفتگویی با مجله سروش (اردیبهشت 1362)‌ چنین گفت: طبعا، چون امام حرف‌ها را برای ایشان زده بودند، مرجع برای ما ایشان بودند. بیشتر نص امام را از ایشان بایست می‌شنیدیم. ایشان بیشتر از ما مسائل فکری برایشان مطرح بود تا عملی و در گذشته هم این طوری بود. در شورای انقلاب هم این طوری بود.
پس از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357 شورای انقلاب و دولت موقت تحت لوای رهبری امام (ره)‌ و مشروعیت حاصل از حمایت مردمی زمام امور را به دست گرفتند
خیلی مواظب بود خطوط انحرافی فکری که آن روز در جامعه ما وجود داشت و سر و صدا هم زیاد داشت،‌ در شورای انقلاب راه پیدا نکنند. به گفته مرحوم مهندس مهدی بازرگان... روی فهرستی که انتخاب کرده بودند،‌ آن افراد را قبلا بخواهند و با تک‌تک آنها صحبت کنند و بدون این که نام دیگران را ببرند ، آمادگی‌ آنها را برای شرکت و فعالیت در این شورای انقلاب پرسش بکنند.
مرحوم مطهری این کار را که کرد، بعد ایشان هم گمان می‌کنم باز به وسیله خود آقای مطهری به همه ما ابلاغ کردند این افراد انتخاب شدند و می‌توانید کار بکنید.

اقدامات انقلابی شورا
از اولین روز ورود امام (ره)‌ بحث‌های مهمی از قبیل تشکیل دولت، تشکیل مجلس، ایجاد مجلس موسسان (خبرگان)‌ در این شورا مطرح شد. در اولین گام، شورا مهندس بازرگان را به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت پیشنهاد و امام (ره)‌ نیز ایشان را منصوب کردند.
پس از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357، شورای انقلاب و دولت موقت تحت لوای رهبری امام (ره)‌ و مشروعیت حاصل از حمایت مردمی زمام امور را به دست گرفتند و دومین تصمیم مهم شورای انقلاب، تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت 1358 بود.
شورای انقلاب،‌ ملی شدن بانک‌ها،‌ سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه‌پرسی در ارتباط با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب ‌آیین‌نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب مجلس شورای اسلامی و دومین رئیس شورای انقلاب در 19 شهریور همان سال بود.
استاد شهید مطهری هم اولین رئیس شورای انقلاب بود که در شب یازدهم اردیبهشت همان سال توسط گروهک فرقان به شهادت رسیده بود.

تقسیم کار
به دنبال تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در 13 آبان 1358، دولت بازرگان فردای آن روز استعفای خود را تسلیم امام (ره)‌ کرد. شورای انقلاب بیانیه مهمی خطاب به ملت صادر کرد و یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه‌پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و... را به انجام برساند.
متعاقب این بیانیه اعلام شد شورا ترکیب تازه‌ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای جدید شورا انتخاب و در اداره مملکت به این ترتیب تقسیم کار شدند: آیت‌الله خامنه‌ای (دفاع و سپاه پاسداران)‌، هاشمی رفسنجانی (وزارت کشور)‌، باهنر (آموزش ‌و پرورش)‌، مهدوی‌کنی (کمیته و دادگستری)‌، بهشتی (جهاد سازندگی)‌، بنی‌صدر (وزارت امور خارجه)‌، معین‌فر (نفت)‌، حسن حبیبی (آموزش عالی)‌، عزت‌الله سحابی (برنامه و بودجه)‌، میناچی (ارشاد ملی) و قدوسی (دادگاه انقلاب)‌. این افراد فعالیت‌های خود را آغاز کردند و در مدت کوتاهی موفق شدند بر خلا سیاسی موجود فایق آیند.

پایان شورای انقلاب
همه‌پرسی قانون اساسی در 12 آذر 1358 و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن 1358 برگزار و مجلس شورای اسلامی در 7 خرداد 1359 افتتاح شد. با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسوولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید، لذا در 12 تیر 1359، آیت‌‌الله بهشتی اعلام کرد مسوولیت شورای انقلاب، 2 هفته دیگر پایان می‌یابد. سپس آخرین جلسه شورا در 26 تیر 1359 برگزار شد.
دکتر حسن حبیبی، سخنگوی شورای انقلاب در آخرین مصاحبه خود گفت: امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را به عهده داشت نیز به پایان رسید.
آخرین اعضای شورا عبارت بودند از: آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، دکتر محمد جواد باهنر، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، حسن حبیبی، عباس شیبانی، مهندس مهدی بازرگان، عزت‌الله سحابی، صادق‌ قطب‌زاده، علی‌اکبر معین‌فر و ابوالحسن بنی‌صدر.