اسدالله علم و جشنهای 2500 ساله

درباره جشنهای 2500 ساله شاهنشاهی که در سال 1350ش/1971م در پنجاهمین سال سلطنت و حکمرانی خاندان پهلوی، در شیراز ]تخت جمشید[ برگزار شد گزارشات فراوانی در دست است. از جمله درباره مبالغ هنگفتی که برای این جشنها هزینه شده بود. در طی این جشنها رژیم شاه نهایت تلاش خود را به کار برده بود تا در آغاز دهه 1350ش/1970م، که به زعم خود از جایگاه بسیار تثبیت شدهای برخوردار شده بود، نظرات و اذهان عمومی جهانیان را به خود جلب کند. اسدالله علم در برگزاری این مراسم نقش اصلی را ایفا میکرد. وی با عنوان وزیر دربار رسمآ از سوی شاه به ریاست شورای عالی برگزاری این جشنها برگزیده شده بود.  
اسدالله علم در راستای برگزاری این جشنها چنان راه افراط پیمود و آن قدر هزینههای هنگفت از بودجه عمومی مملکت به آن اختصاص داد که حتی فرح دیبا نیز از این همه ولخرجیهای علم لب به شکایت گشود. علم در اعتراض به شکایتهای فرح دیبا استعفای خود را از ریاست این جشنها به شاه تقدیم کرد؛ اما علاوه بر این که شاه استعفای او را نپذیرفت، بلکه مجددآ و با اختیارات بیشتر او را در رأسگردانندگان این جشنها قرار داد. این جشنها طبق برنامههای از پیش تعیین شده علم انجام گرفت. 
علم در جریان برگزاری این جشنها، که حتی اعتراض برخی از کشورهای دوست رژیم را برانگیخته بود، به مطبوعات داخلی دستور داد تا در پشتیبانی از برگزاری جشنهای 2500 ساله و ضرورت صرف هزینههای سرسامآور سخنپراکنی کنند. علم کمکهای مالی هنگفتی در اختیار گردانندگان این مطبوعات قرار داده بود. در این زمان مقالههای زیادی در تأیید و لزوم برگزاری این جشنها به دستور علم در مطبوعات وابسته به دولت به چاپ رسید. از جمله این مطبوعات میتوان خواندنیها را نام برد که در این میان گوی سبقت را از دیگران ربوده بود. در نامهای که مدیران این مجله برای علم درباره جشنهای 2500 ساله و اقدامات این نشریه در طول برگزاری جشنها ارسال شده است، میخوانیم:
دوست بزرگ و بزرگوار ـ ضمن عرض شادباش بهمناسبتهای مختلف به جنابعالی و همه ایرانیان به ویژه شاهپرستان، همراه این نامه مقالهای در دفاع از هزینه جشنها در شماره فردا به چاپ خواهد رسید که نمونهاش را تقدیم میکنم. به طوری که میدانید 25 شماره تمام در مدت سه ماه خواندنیها به مناسبت جشنها با شمارههای مخصوص انتشار داد و در این مورد تا اندازهای دین خود را نسبت به کشورش ادا کرد ... اکنون نوبت مولاست که دست بنده خود را بگیرد و او را نجات دهد ... 
نکته دیگری که درباره جشنهای 2500 ساله قابل ذکر مینماید، نقش اسراییل در برگزاری این جشنهاست. علم از سالها پیش طی مأموریتهای مختلف به طور پنهانی از اسراییل دیدن کرده بود. وی در طی این سفرها از دیدگاههای مقامهای سیاسی و اطلاعاتی این کشور درباره ایران جویا شده بود. در این سالها روابط بسیار تنگاتنگی بین علم و مأموران اسرائیلی وجود داشد. مقامات اسرائیلی درخصوص چگونگی برپایی جشنهای 2500 ساله در تخت جمشید سفارشات و راهنماییهایی به علم کرده بودند.   چنانکه شهردار اورشلیم چندی پس از برگزاری جشنهای 2500 ساله اعتراف      
کرد که تز اصلی برگزاری این جشنها را او در اختیار علم قرار داده است:
اوایل دهه  1960]ش1340[ اسدالله علم نخستوزیر برای توسعه جهانگردی در ایران از دولت اسرائیل درخواست کرد تا طرحی تنظیم کند. تدی کولک (Teddy Kollek) رئیس اتحادیه توریستی دولت اسرائیل و شهردار بعدی اورشلیم، به ریاست میسیون برنامهریزی برگزیده شد. کولک توصیه کرد که ضمن تأسیس هتلها، جادههای جدید و وسائل نقلیه مدرن در تختجمشید، ایران باید واقعه مهمی برپا کند تا خارجیان را به این تسهیلات جهانگردی جدید جلب کند. بعدها کولک اعتراف کرد که هرگز تصور نمیکرد اسرافکاری که در جشنهای بیست و پنجمین قرن بنیانگذاری امپراتوری ایران پیش آمد همان است که او توصیه کرد. 
به این ترتیب علم، وزیر دربار، توانسته بود نظر شاه را به خود جلب کند. او تنها فردی بود که شاه میتوانست در اجرای برنامههایش به او امید بندد، و سالهای طولانی از خدمات صادقانه او بهرهمند شود.

پی نوشت:

1. . مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، سند 11ـ22ـ2ـ794ـ ع.
2. . احسان نراقی، از کاخ شاه تا زندان اوین. ترجمه سعید آذری، چاپ اول، تهران، مؤسسه خدماتفرهنگی رسا، 1372. صص 116 - .117
3. . مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، سند 6ـ326ـ794ـ ع.
4. . از آنجایی که برگزاری جشنهای 2500 ساله از سری برنامههای باستانگرایانه رژیم پهلوی بود، یاری وراهنمایی دولت اسرائیل در این باره منطقی مینماید. زیرا در این سالها که اسرائیل درگیریهایشدیدی با کشورهای عرب و جهان اسلام داشت، جستجو نمودن متحدی مانند ایران برایش بس لازمو حیاتی مینمود، تا از این طریق در صفوف کشورهای اسلامی خدشه وارد شود. به همین دلیلاسرائیلیها از نظر تاریخی خود را به ایرانیان باستان پیوند میدادند و با یادآوری مسائلی نظیر آزاد شدنیهودیها از بابل توسط کوروش دوم هخامنشی، درصدد کشاندن هر چه بیشتر رژیم شاه به سوی خودبودند.
5. . سینتیاهلمز، خاطرات همسر سفیر. ترجمه اسماعیل زند، چاپ اول، تهران، نشر البرز، 1370. ص .79

موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران