در باره کریم سنجابی

کریم سنجابى ـ 1
اطلاعات محرمانه بیوگرافىخیلى محرمانه
تاریخ : 10 مى 1951 برابر با 20 اردیبهشت 1330
نام: کریم نام خانوادگى: سنجابى
ملیت: ایرانى عنوان: دکتر حقوق
تاریخ و محل تولد : 1283 در منطقه ایل سنجابى در کرمانشاه
پست و مقام: وزیر آموزش و پرورش
تاریخ انتصاب به این پست: 3 مى 1951 برابر با 13 اردیبهشت سال 1330
وابستگى به احزاب: حزب ایران قبلاً و اکنون عضو جبهه ملى
آشنا به زبانهاى: فارسى ـ فرانسه
جزئیات خانوادگى: از خانواده ایل سنجابى برادرش قاسم خان از سال 1324 تا 1326 رئیس ایل
قشقایى بود و عمویش اسداللّه‌ خان رئیس اصلى ایل بوده است. عموى دیگرش سالار ظفر موقعى که
رضاشاه رؤساى ایلات را دستگیر مى‌کرد به روسیه فرار کرد و هم اکنون نیز در روسیه به سر مى‌برد. کریم
سنجابى متأهل است.
تحصیلات: دانشکده حقوق دانشگاه تهران و دانشکده حقوق دانشگاه پاریس.
مشاغل:
1296 : موقعى که ایل آنها توسط نیروهاى انگلیسى مورد حمله قرار گرفت وى 13 ساله بود و به
همراه خانواده‌اش به عراق تبعید شد.
1298 : به کرمانشاه بازگشت.
1298 : در دبیرستان کرمانشاه درس خواند.
1308ـ1036 : در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت.
1314ـ1307 : براى تکمیل رشته حقوق توسط دولت به فرانسه فرستاده شد، دکترا در رشته حقوق
گرفت و تز خود را راجع به اصلاحات کشاورزى در ایران نوشت.
1314 : به ایران بازگشت و به عنوان استاد در دانشکده حقوق دانشگاه تهران منصوب شد.
1316 : علاوه بر وظایف دیگرش در دبیرخانه دانشگاه نیز کار مى‌کرد.
1319 : به سمت رئیس دایره آمار و سرشمارى وزارت اقتصاد منصوب شد.
1320 : رئیس و مدیر دبیرستان تهران که دانش‌آموزان را براى کار در وزارت اقتصاد تعلیم مى‌داد.
1323 : ناظم دانشکده حقوق
1325 : معاون دانشکده حقوق
1328 : دکتر مصدق را موقعى که در «دربار» براى اعتراض به انتخابات بست نشسته بود همراهى کرد و با جبهه ملى همراه شد.
1330ـ13 اردیبهشت : وزیر آموزش و پرورش در کابینه دکتر مصدق.
تهیه شده به وسیله: مرى روث پریش و کوروش شهباز
کارمند بیوگرافى و کمک کار تحقیق
سنجابى کریم:
نکات:
دکتر کریم سنجابى رهبر با نفوذ ایل سنجابى مى‌باشد، که در بین نمایندگان کرد و سایر ایلات مجلس
نفوذ زیادى دارد او در حقوق عمومى تخصص دارد و یک شخص مهم و با ارزش و موفق در دانشکده
حقوق مى‌باشد و بین استادان و دانشجویان محبوبیتى نیز دارد.
دکتر سنجابى تنها عضو کابینه جدید است که با جبهه ملى رابطه نزدیک داشته است ( به غیر از
شمس‌الدین امیر علائى) به احتمال زیاد دکتر مصدق راجع به وى توسط حسین مکّى و دکتر سید على
شایگان دو تن از چپى‌ترین اعضاى جبهه ملى تحت فشار قرار گرفت. دوستى شایگان با سنجابى از زمان
حزب ایران شروع و قوام یافته است و این دو نفر جزو جناح چپ این حزب بودند. دکتر سنجابى گرایشات
خود را به چپ حفظ کرده است و ناظران سفارت راجع به شرکت وى در کابینه مشکوک هستند و عموما بر
این عقیده هستند که این انتخاب خوبى نبوده است. اگرچه وى سمپاتى حقیقى نسبت به کمونیستها ندارد،
ولى انتصاب وى به سمت وزارت آموزش و پرورش در زمانى که توده‌ایها در مدارس نفوذ دارند یک
انتصاب حساس مى‌باشد.
دکتر سنجابى داراى عقاید مدرن راجع به آموزش و پرورش مى‌باشد و طبق اطلاعات واصله وى قصد
تغییر نظام آموزشى در مدارس و نوسازى آن را دارد.
اگرچه مأمورین سفارت اطلاع زیادى ندارند، ولى مفسران ایران معتقدند که دکتر سنجابى شخص
خوش مشرب و خوش صحبتى است و زن جذابى نیز دارد که گاه‌گاهى در اجتماع ظاهر مى‌شود.
کریم سنجابى ـ 2
از : سفارت آمریکا در تهرانخیلى محرمانه
به: وزارت امور خارجه واشنگتنتاریخ : 22 نوامبر 1960
برابر با اول آذر 1339
شماره: 281
موضوع : گفتگو با دکتر کریم سنجابى
به پیوست این نامه متن گفتگو دکتر کریم سنجابى و ویلیام الگیتون کنسول آمریکا در تبریز مى‌باشد.
دکتر سنجابى یکى از وزراى آموزش و پرورش مصدق بود، او از یک خانواده معروف کرد مى‌باشد و مشغول تدریس در دانشگاه تهران است. از گفته‌هایش این طور استنباط مى‌شود که وى شدیدا مایل به بازگشت به سیاست مى‌باشد.
براى اطلاع کاردار:
امضاء
هارى شوارتز (کنسول سفارت در امور سیاسى)
 
پیوست: متن گفتگو
محرمانه
ضمیمه شماره یک نامه شماره 281 سفارت تهران متن گفتگو
شرکت کنندگان: دکتر کریم سنجابى رهبر مخالفان سیاسى و استاد دانشگاه تهران با ویلیام ایگلتون کنسول آمریکا در تبریز.
تاریخ : 24 آبان 1339 مکان: خانه سنجابى در تهران
به خاطر دوستى با برادرزاده و پسر سنجابى، که در آمریکا تحصیل مى‌کنند داشتم، با سنجابى در خانه‌اش در تاریخ 24 آبان ملاقات کردم. بیشتر گفتگو راجع به افراد فامیلهایش که در آمریکا هستند،
موضوعات تاریخى راجع به کرمانشاه و ایل سنجابى که برادرش اصغرخان رئیسش مى‌باشد بود. راجع به سیاست نظرات سنجابى به شرح زیر بوده است.
1ـ دکتر سنجابى این طور وانمود کرد که رهبران سیاسى جبهه ملى خواهان تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران به واسطه انتخاب کندى مى‌باشند. اگرچه این طور به نظر مى‌رسید که خواهان تغییر سیاست به نفع مخالفین مى‌باشند، ولى دکتر سنجابى به طور وضوح نگفت که این تغییرات شامل چه چیزى خواهد شد.
2ـ او اکنون در حقیقت رهبر حزب جبهه ملى در تهران مى‌باشد.
3ـ چند بار میانجى‌گران خواسته‌اند که وى را متقاعد کنند تا از شاه درخواست ملاقات نماید او از این امر امتناع ورزیده است چون فکر مى‌کند که ملاقات با شاه جنبه شخصى پیدا خواهد کرد، ولى او مایل  است که به عنوان رهبر حزب ایران با شاه ملاقات کند.
4ـ او در آخرین مرحله انتخابات اخیر مجلس فعال بود و سعى مى‌کرد این انتخابات را از اعتبار ساقط کند. فعالیتهاى گروه وى در مطبوعات منعکس نشد، ولى او تقریبا در بیان مخالفتش آزاد بود.
5ـ او معتقد است که افکار عمومى اکثرا بر علیه رژیم فعلى مى‌باشد و بالاخره یک چیزى باید اتفاق بیافتد او امیدوار است که شاه قدمهائى براى به «رسمیت شناختن خواسته‌هاى مردم» بردارد. او فکر مى‌کند که اگر انتخابات آزاد برگزار شود حزب وى اکثر کرسى‌ها را در تهران خواهد برد. او گفت که گروه وى سد محکمترى از افراد غیرمحبوبى که در حال حاضر قدرت را به دست دارند، در مقابل نفوذ کمونیسم و شوروى خواهد بود.
6ـ اگر نشانه‌هائى باشد که انتخابات آزاد خواهد بود، دکتر سنجابى از تهران و یا کرمانشاه کاندید خواهد شد (او در زمان مصدق نماینده کرمانشاه بود و همچنین نماینده ایران در دادگاه بین‌المللى راجع به نفت و زمانى هم وزیر آموزش و پرورش مصدق بود.)
(خیلى محرمانه)
کریم سنجابى ـ 3
از سفارت آمریکا تهران18 آوریل 1961 برابر با 29 فروردین 1340
به : وزارت امور خارجه واشنگتن
عطف به : نامه سفارتخانه شماره 281، مورخ 22 نوامبر 1960
موضوع : مصاحبه با دکتر کریم سنجابى
رونوشت مصاحبه با دکتر کریم سنجابى استاد حقوق دانشگاه تهران و عضو کمیته اجرائى جبهه ملى ضمیمه مى‌باشد. دکتر سنجابى زمینه مخالفت عمومى، به همراه اطلاعات جنبى دیگر از تحصن در سنا توسط رهبران جبهه ملى و تماس جبهه ملى با دولت را شرح داد و آنچه در مصاحبه قابل توجه بود، اندازه امیدوارى بود که دکتر سنجابى نشان داد. با وجود اینکه به ذکر شکستها و مشکلات معمول پرداخت، این طور دریافت شد که در ماههاى اخیر جبهه ملى به طور آشکار حکومت را در بن‌بست قرار داده است. او معتقد است که حکومت در مقابله با جنبشى که در خواستهاى حقیقى مردم ایران را بیان مى‌کند، ناتوان است.
براى سفیر: هنرى. ج. شوارتز.
رایزن سفارت در امور سیاسى
رونوشت مصاحبه:
22 فروردین 1340
مکان: خانه دکتر سنجابى
شرکت کنندگان: دکتر کریم سنجابى، عضو کمیته اجرائى جبهه ملى
فرانکلین. ج. کرافورد. منشى دوم سفارت
ویلیام، ل. ایگلتن، کنسول آمریکا در تبریز
پس از مدتى گفتگوى بى هدف در مورد خانواده‌اش، دکتر سنجابى موقعیت سیاسى در ایران را به گونه‌اى که توسط رژیم حاضر اداره مى‌شود. حقیقتا خیلى بد خواند. او گفت تنها تغییر این است که مردان بد، با مردانى به همان بدى جایگزین مى‌شوند. کابینه جدید هیچ تغییرى را نشان نمى‌دهد. تغییرات اخیر در نیروهاى امنیتى امید کمى را براى بهبود نوید مى‌دهد. ژنرال حجازى هم سنخ سلف خود مى‌باشد. ژنرال پاکروان مردى روشنفکر و روشن بین است، اما او هم همان تمایلات سیاسى را دارد که ژنرال بختیار دارد. ژنرال کمال به هر جهت از سلف خود بهتر است. ژنرال امیر عزیزى طى تصدى خود به عنوان رئیس پلیس شهرت خوبى به دست آورد، ولى در زمانى که به عنوان وزیر داخله برگزیده شد. با اعمال نفوذ خود در مورد انتخاب میر اشرافى به عنوان نماینده مشکین شهر، رنگ واقعى خود را نشان داد. او گفت میراشرافى سر دسته دزدان است. در مورد فعالیتهاى جبهه ملى دکتر سنجابى گفت که در حال حاضر هدف اصلى توسعه سازمانهاى ایالتى در تبریز، مشهد، اصفهان و شیراز است. به دنبال آن جبهه ملى امیدوار است در آبادان نیز تشکیل سازمان دهد. هیچ برنامه‌اى براى تظاهرات بیشتر در دانشگاه تهران، طى سال تحصیلى جارى وجود ندارد، زیرا دانشجویان نباید منافع کار سالانه دانشگاهى را از دست بدهند. انتخابات آینده سنا فرصت بیشترى را براى فعالیتهاى جبهه ملى خواهد داد. از آنجائى که فقط با
سوادها حق رأى دارند. جبهه ملى امیدوار است پشتیبانى عناصر تحصیل کرده زیادى را در مبارزه انتخاباتى براى 11 کرسى سنا در تهران فراهم آورد. او نگفت که جبهه ملى 11 کاندیدا معرفى خواهد کرد، همچنین هیچ کاندیداى خاصى را اسم نبرد. او گفت سه گروه اصلى پشتیبان جبهه ملى هستند: دانشجویان دانشگاهها، تجار بازار و کارگران کارخانجات، در دسته‌بندى بعدى او به طور اخص کارگران دولتى تنباکو و کارخانجات سیمان و سیلوهاى دولتى را ذکر کرد. او گفت پشتیبانى از جبهه ملى در تهران به حدى زیاد است که اگر انتخابات اخیر آزاد مى‌بود، جبهه ملى 15 نماینده منتخب را به خود اختصاص مى‌داد. او گفت تنها نماینده جبهه ملى در مجلس، اللهیار صالح، نخواهد توانست با 199 «غیر نماینده» چندان مقابله نماید، اما او پذیرفت که یک نماینده بهتر از هیچى است. در پاسخ به سؤال راجع به نفوذ حزب توده در جبهه ملى دکتر سنجابى گفت طبیعتا چنین نفوذى ممکن بود اتفاق بیفتد، ولى جبهه ملى همواره مواظب بود که در آن ممانعت نماید. این امر مخصوصا در مورد شوراى مرکزى و کمیته اجرائى صحیح بود، جایى که او مى‌توانست بگوید، که حزب توده هیچ نفوذى
ندارد. از 000/14 دانشجوى دانشگاه، 000/10 تن از آنها در تظاهرات دانشجویى دوره انتخاب شرکت کردند. از این 000/10، ژنرال علوى کیا از ساواک، تنها 5 یا 6 نفر را به عنوان کمونیست شناسایى کرد. در مورد رهبران جبهه ملى که در سنا پناهنده شدند، دکتر سنجابى گفت که او و دکتر شاپور بختیار بست نشستند، زیرا آنها به ملاقات دیگر رهبران رفته بودند و از خروج آنها ممانعت شده بود. او در حدود 25  روز در ساختمان سنا بود و 25 یا 30 کتاب از کتابخانه کوچک ولى نخبه سنا را که توسط تقى‌زاده فراهم آمده بود، مطالعه کرد. زندگى در سنا به حد کافى راحت بود، مطالعه، ورق بازى و ورزش، مقامات مسئول اجازه مى‌دادند که روزنامه اطلاعات را به داخل بیاورند، ولى سایر مطبوعات را اجازه نمى‌دادند. پیامها مخفیانه به داخل فرستاده مى‌شد و توسط مقامات ادارى ناشناخته سنا، از زیر درها در اختیار رهبران جبهه ملى قرار مى‌گرفت. او گفت که این نوع ارتباطات کاملاً رضایتبخش بود. سپس کمى قبل از رسیدن ملکه الیزابت آنها آزاد شدند. او با ژنرال علوى‌کیا مذاکراتى داشت. ژنرال علوى کیا به او گفت که طى بازدید ملکه الیزابت از ایران، حکومت نمى‌خواهد که هیچ حادثه نامطلوبى داشته باشد. دکتر سنجابى گفت با وجود اینکه جبهه ملى با بریتانیاى کبیر قدرى اختلافات سیاسى دارد، ولى هیچ دعوایى با مردم انگلیس و به خصوص ملکه آن که از همان نوع پادشاهى برخوردارند که ایرانیان آرزوى آن را داشتند، ندارد. او گفت که دانشجویان جبهه ملى دانشگاه فقط در تظاهراتى ساکت در موقع ورود ملکه تجمع خواهند کرد. ژنرال علوى کیا جبهه ملى را به آتش زدن اتومبیل دکتر اقبال در دانشگاه متهم کرد. دکتر سنجابى این را رد کرد و گفت که احتمالاً سوزانیدن اتومبیل دکتر اقبال توسط ساواک انجام گرفته است، هرچه باشد چه کسى مى‌دانست که اتومبیل دکتر اقبال در وقت معینى در نقطه مشخصى خواهد بود؟

 وى گفت در روزهاى قبل از نوروز و طى آن حکومت 400 نفر از دستگیرشدگان در جریان فعالیتهاى ضد انتخابات را از زندان آزاد کرد، حدود 30 یا 40 نفر در زندان ماندند که 10 دانشجو جزو آنها بودند. دکتر سنجابى گفت که او به ژنرال علوى کیا گفت که حکومت در مورد دستگیرى کمونیستهاى شناخته شده کاملاً محق بود، اما نباید هواداران جبهه ملى را با آنها جمع کند. اگر از کمونیستهاى شناخته شده در میان گروه دستگیرشدگان وجود داشت، حکومت باید همه را آزاد نماید و سپس مشخصا کمونیستهاى شناخته شده را به جرم کمونیست بودن دستگیر کند. طى دوره انتخابات، ژنرال هدایت به عنوان رابط غیررسمى بین جبهه ملى و شاه وارد عمل شد. ژنرال هدایت در یک موقعیتى به دکتر سنجابى گفت که شاه از گزارشهایى مبنى بر اینکه جبهه ملى خواهان تأسیس یک جمهورى است برآشفت. این موضوع توسط جبهه ملى تکذیب شد و بر تمایلات سلطنت‌طلبانه خود تأکید کرد. در عین حال اشاره کرد که جبهه ملى یک سلطنت مبتنى بر قانون اساسى را مى‌خواهد که در آن شاه سلطنت کند نه حکومت، دکتر سنجابى به عنوان مثال انگلستان، سوئیس و دانمارک را ذکر کرد. ژنرال هدایت بعدها گزارش داد که عکس‌العمل شاه این بود که اگر افراد جبهه ملى مثل سوئدیها باشند، مى‌تواند مثل شاه سوئیس باشد. دکتر سنجابى گفت که او به پست خود به عنوان استاد در دانشکده حقوق در دانشگاه تهران بازگشته است. او گفت که وى کلاً نسبت به آینده جبهه ملى امیدوار است. رویدادهاى انتخابات اخیر بسیارى از مردم را نسبت به موقعیت سیاسى جارى هشیار کرده است. جبهه ملى زیر محدودیتهاى مشخصى که توسط حکومت اعمال مى‌شود قرار دارد. به عنوان مثال جبهه ملى نمى‌تواند در باشگاه خود در فخرآباد جلسه داشته باشد، هرچند که دفتر ادارى جبهه ملى مجاز به فعالیت در ساختمانش هست. نام بردن از جبهه ملى در روزنامه‌ها ممنوع است، در حالى که حکومت صریحا فعالیتهاى جبهه ملى را ممنوع نکرده است سعى مى‌شود، روش به رسمیت نشناختن جبهه ملى ادامه یابد. با وجود این جبهه ملى از پاسخى که در موقعیتهاى «غیرسیاسى» مثل برگزارى مراسم عزادارى که اخیرا به مناسبت درگذشت رهبر جبهه ملى محمود نریمان دریافت کرده است، خوشحال مى‌باشد. سنجابى با اطمینان گفت که کلید آینده سیاسى ایران در دست شاه است. کسى که تمام قدرت را در اختیار دارد. متأسفانه او مثل پدرش شجاع و با هوش نیست. با وجودى که شاه قبلى دیکتاتور و آزمند بود، ولى یک ملى‌گرا و میهن‌پرست واقعى بود. پسرش این خصوصیات را ندارد. در عوض او از همه کس مى‌ترسد، او از قوام‌السلطنه و رزم‌آرا مى‌ترسید، زیرا که آنها اشخاص قدرتمندى بوده‌اند. او از جبهه ملى مى‌ترسد، او حتى از دکتر على امینى مى‌ترسد. خلاصه او از هر کسى که تهدیدى براى روش حکومت نادرست و پر دسیسه او باشد، مى‌ترسد.
کریم سنجابى ـ 4
گزارش اطلاعاتى حوزه مأموریتتاریخ گزارش 3 ژوئیه 1961 برابر با 12 تیر 1340
خیلى محرمانه
غیرقابل رؤیت براى خارجیان ـ تحت کنترل مستمر
کشور ایران
موضوع : مصاحبه با کریم سنجابى
اطلاعات بیوگرافیک و اظهار نظرها
شماره گزارش 5578 نیت
(توضیح : گزارشهایى که با حرف نیت مشخص مى‌شود متعلق به سازمان سیا است ـ مترجم)
منبع : ناظر صلاحیت دار آمریکایى (معمولاً قابل اعتماد)
ارزیابى محتویات ـ احتمالاً واقعیت دارد.
1ـ اطلاعات، بیوگرافى در مورد کریم سنجابى ـ رئیس هیئت اجرائیه جبهه ملى مطابق اطلاعات زیر
است.
الف: سن 56 سال
ب: تحصیلات ابتدایى در کرمانشاه‌ـ متوسطه در تهران‌ـ اخذ دانشنامه در علوم سیاسى از دانشکده
حقوق دانشگاه تهران و دکتراى حقوق از دانشگاه پاریس در فرانسه
ج: زبانهاـ فارسى، کردى، فرانسه، عربى و انگلیسى (اندکى مى‌خواند)
د: شغل‌ـ استاد حقوق دانشگاه تهران
ه : مسافرتهاـ او علاوه بر شش سال تحصیل در فرانسه به اغلب کشورهاى اروپایى سفر کرده است. او
در سال 1332 با محمد مصدق به ایالات متحده رفت.
و: سنجابى متأهل است و سه فرزند دارد که به ترتیب 9 سال 12 سال و حدود بیست ساله هستند.
ز: سنجابى از طرف محمد مصدق به وزارت فرهنگ منصوب شد و نماینده دوره هفدهم مجلس بوده
است.
ح: سنجابى در یک خانه قدیمى با وقارى در نزدیکى دروازه شمیران زندگى مى‌کند. خانه او به طور مرتب مبلمان شده و ظاهرا خوب نگهدارى مى‌شود، ولى تجملاتى نیست. خود سنجابى مردى است با قامتى که انسان را تحت تأثیر قرار نمى‌دهد. قد او شاید پنج فوت و 8 اینچ باشد متمایل به تنومندى است . ولى آنقدر هم ناخوشایند نیست. موى تقریبا خاکسترى و مجعد او از یک پیشانى بلند برمى‌خیزد. لباس پوشیدن او محافظه‌کارانه و خوش ظاهر است او مردى است با جذابیت شخصى فوق‌العاده و طبعا بسیار مؤدب است. لحن او ملایم ولى مستقیم است او این تأثیر را در شخص مى‌گذارد که کنترل اوضاع را در دست دارد و تردید و دودلى از خود نشان نمى‌دهد و از موضوعات هم گریز نمى‌زند، بلکه همیشه به نکته مورد نظر اشاره مى‌کند. او مردى است که فکر زیادى را به موضوعات مختلف اجتماعى داده و نظریات او خوب شکل گرفته و صریح و روشن و مختصر گو است. سنجابى مردى است با تواضع و لطف و ملاحت مردى است که نسبت به خانواده خود بسیار متعهد است و در عین حال یک سیاستمدار جدى و صمیمى است در حالى که پاسخهاى او ممکن است براى تحت تأثیر قرار دادن یک آمریکایى داده شده باشد، در رفتار او هیچ چیز وجود نداشت که نشان بدهد او مى‌کوشد کسى را منحرف کرده و یا فریب دهد.
2ـ مراتب زیر نظریاتى است که سنجابى درباره مسائل مختلف سیاسى ابراز داشته است. کمک اقتصادى‌ـ کمک اقتصادى باید براى ایران ادامه یابد و یک ضرورت قطعى است‌ـ معذالک مبالغ زیادى که به وسیله ایالات متحده در جریان سالهاى گذشته کمک شده درستى نسبت به ایالات متحده را در برنداشته است. مردم ایران نمى‌دانند شما چه مبلغ کمک کرده‌اید، وقتى اینکه این کمکها به چه مصرفى رسیده است. این کمکها ممکن است به جاهاى مختلف رفته باشد، مثلاً صرف ساختمان راهها یا سدها یا چیز دیگرى شده باشد، یا اینکه قسمت اعظم آن دزدیده شده باشد. یک چنین کمکى براى اینکه مفید و ثمربخش باشد و جلب دوستى ایالات متحده را کرده باشد، بایستى هنگامى به ایران برسد که ایران داراى حکومتى باشد که از پشتیبانى و احترام مردم برخوردار است، براى آنکه در چنین صورتى نتایج بهترى
براى هر دلار دریافت شده بدست خواهد آمد. ما حدود سى صد هزار نفر مستخدم دولت داریم. به این اشخاص باید پول و غذا داد و راضیشان نگهداشت تا امور دولت به طور هموار انجام گیرد و برنامه‌هاى کمک به مورد اجرا گذاشته شود. ولى این پولها باید از منابع خودمان باشد و نه از بیگانگان، اگر کمک خارجى صرف زمینه‌هاى دیگر شود ما خودمان مى‌توانیم به کارمندان دولت پول بپردازیم. مساعدت اقتصادى خارجى باید صرفا براى برنامه‌هایى باشد که به رشد اقتصادى کشور و بالا رفتن قدرت اقتصادى ما کمک کند و علاوه بر این کمک خارجى نباید صرفا به شکل بسته‌هاى پول باشد که با هوى و هوس حکومت ایران توزیع گردد. پول بایستى تنها براى طرحها و برنامه‌هاى ویژه که تحت مطالعه قرار گرفته و از سوى کمک دهنده و حکومت ایران انتخاب شده داده شود. پولى که داده مى‌شود باید به نحو فشرده‌اى به انجام طرح تهیه شده اختصاص یابد. مسئولیت بسیار دقیق باید حفظ شود و دادن کمک بعدى باید شدیدا متکى به انجام و تکمیل رضایت‌ـ بخشى طرحهاى قبلى باشد. ممکن است باور داشته باشیم که چنین کمکى به منزله کمک با شرایط مربوطه خواهد بود، ولى احساس نمى‌کنم که این کمک نوعى تخطى نسبت به حق حاکمیت یا استقلال کشور دریافت کننده باشد. حکومتى که واقعا و حقیقتا طرف اعتماد مردم باشد با چنین برنامه‌هایى دشوارى نخواهد داشت. این نوع برنامه‌هاى کمکى است که من براى ایران از آن استقبال خواهم کرد. من احساس مى‌کنم که ما به کمک اقتصادى خارجى براى لااقل پنج تا ده سال آینده نیاز خواهیم داشت. کمک فنى ـ مستشاران خارجى هنگامى که کشورى که آنها را مى‌فرستد از طرف ایران مورد مهر و محبت باشد، مورد استقبال قرار خواهند گرفت. در چهارچوب برنامه‌هاى کمک اقتصادى که در بالا تشریح شد، محلى براى مستشاران خارجى وجود دارد، من رسیدگى خواهم کرد به این موضوع که هروقت و هرجا که ممکن باشد ابتدا ایرانیان هستند که باید استخدام شوند، ولى ما به مساعدت فنى خارجى تا مدتى در آینده احتیاج خواهیم داشت. کمک از شوروى‌ـ ما تحت شرایط معینى مى‌توانیم از اتحاد شوروى کمک بگیریم. ولى یک موضوع است و آن اینکه روابط با شورویها باید چنان باشد که آنها کلاً از تبلیغات برهم زننده خود در ایران منصرف شوند و این بدان معنى است که هم تبلیغات طرفدارى از کمونیسم و هم تبلیغاتى که علیه وحدت داخلى ملت ایران صورت مى‌گیرد باید قطع شود. در مرحله دوم ما نمى‌توانیم کمک از اتحاد شوروى را اگر یک چنین کمکى مستلزم قطع کمک از غرب یا همراه با قطع کمک از غرب و در درجه اول از ایالات متحده آمریکا باشد را بپذیریم. و همچنین نمى‌توانیم انتظار داشته باشیم که در مناسبات با شورویها تنها باشیم. اگر خاورمیانه یک واحد امنیت دسته جمعى حقیقى باشد (رجوع شود به مراتب زیر) مى‌توانیم کمک از شورویها را بپذیریم و اگر همه این شرایط مورد قبول قرار گیرد، مى‌توانیم با همان شرایط مساوى با شرایطى که ما از غرب کمک مى‌گیریم از شوروى نیز کمک بگیریم. معذالک اگر چنین شرایطى مورد قبول قرار نگیرد هیچگونه ایرادى به ادامه کمک یک جانبه ایالات متحده آمریکا، یعنى بدون توجه به برنامه‌هاى کمکى شوروى، نخواهد بود.
سنتوـ این پیمان چندین ضربه علیه خود دارد. اول اینکه مردم ایران نسبت به چنین پیمانى نظر مساعد ندارند، زیرا شرکت ایران در آن ناشى از اقدام یک حکومت غیر مردمى و غیر مسئول بوده است. دوم اینکه اظهار عقیده مى‌شود که این پیمان مستلزم صرف هزینه‌هاى کلان است و اظهار عقیده مى‌شود که هزینه مشارکت در این پیمان بیش از ارزش آن است. سوم اینکه سنتو این خطر جدى را براى ما ایجاد مى‌کند که دشمنى شورویها را نسبت به ما بر مى‌انگیزد و براى ما لازم است که فرصتى داشته باشیم که عوامل مثبت سنتو را ارزیابى کنیم تا اینکه تشخیص بدهیم، که آیا این عوامل مثبت بر نکات منفى آن مى‌چربد یا خیر. ما اعتماد زیادى نسبت به ارزش چنین ابتکاراتى نداریم. پیمان سعد آباد از طرف امضاکنندگان آن کاملاً نادیده گرفته شد و وارد کردن انگلیسیها در سنتو به ما چندان آسودگى خاطر نمى‌دهد، زیرا ما نمى‌توانیم به تعهدات آنها اتکا داشته باشیم. من معتقدم که پیمان دو جانبه با ایالات متحده تضمین بیشترى را براى ایران علیه تجاوز شوروى مى‌دهد و من جدا تمایل ندارم از این پیمان دو جانبه داوطلبانه صرف نظر کنم، بدون اینکه در عوض نفعى به دست آورم. تنها زمانى که ما نسبت به شورویها اطمینان داشته باشیم، زمانى است که ما نسبت به ایالات متحده اطمینان داریم. ما نمى‌خواهیم یک لهستان یا رومانى دیگر باشیم، ولى اگر هم!تحت سلطه شورویها در آئیم آن وضع را تحمل نخواهیم نمود. ایران قطعه قطعه خواهد شد، آذربایجان و کردستان و خوزستان همه به توسط شورویها از ایران جدا خواهد شد.
بى طرفى ـ اگر بى طرفى براى ایران به معنى جدا شدن از مناسبات دوستانه آن با ایالات متحده و کشانده شدن به طرف شوروى‌هاست، در این صورت من بى طرفى را نمى‌خواهم. من بى طرفى قلابى را نمى‌خواهم. یک چنین بى طرفى به نفع کشور ما نیست. من سیستمى را پیش‌بینى مى‌کنم که به وسیله آن خاورمیانه مثلاً از مصر گرفته تا پاکستان، به طورى که شامل هند هم باشد یک واحدى را مرکب از کشورهاى مستقل تشکیل دهند که براى حفظ امنیت، به طور دسته جمعى تحت یک نوع نظارت قدرتهاى بزرگ متشکل شوند. من کاملاً قبول دارم که اختلاف بزرگى بین کشورهاى خاورمیانه وجود دارد و آنها را از یکدیگر جدا مى‌کند و اینکه این یک نقشه بسیار بلند پروازانه‌اى است، ولیکن من ایمان دارم که با توجه حسن نیت تمام عوامل مربوطه یک چنین هدفى، روزى تحقق مى‌یابد. تحت چنین اوضاع و احوالى ایران اگر خاورمیانه یک واحد امنیت دسته جمعى حقیقى باشد (رجوع شود به مراتب زیر) مى‌توانیم کمک از توانایى آن را ندارد که تا آنجایى که به اتحاد شوروى مربوط است، مدعى بى طرفى باشد. انتخابات ـ ترس بزرگ و عمیق ما این است که در غیاب یک مجلس، بعضى از عناصر براى سرکار آوردن یک رژیم دیکتاتورى، شاید زیر لواى نظامیان، توطئه بچینند. هر مجلس و حتى آخرین مجلس براى یک چنین اقدامى مانعى محسوب مى‌شود و یا لااقل نبودن مجلس چنین اقدامى را تسهیل مى‌کند. تحت اوضاع و احوال کنونى، ترجیح مى‌دهیم که انتخابات هر چه زودتر برگزار شود شاید جبهه ملى تنها بیست کرسى در حال حاضر به دست آورد ولى این بیست کرسى علاوه بر وجود یک مجلس کافى خواهد بود که به دست گرفتن قدرت را از سوى یک رژیم دیکتاتورى دشوار سازد. از سوى دیگر اگر ما یقین
داشته باشیم که چهار یا پنج ماه اوضاع بر یک اساس کم و بیش ثابتى هر چند نه کاملاً بر اساس قانونى ادامه خواهد یافت، به نفع ما خواهد بود اگر براى انتخابات مدت طولانى‌تر صبر کنیم. سه یا چهار ماه به ما اجازه خواهد داد تا بهتر متشکل شویم و بنابراین کرسیهاى بیشترى به دست آوریم، ولى در محیط امروزى نمى‌توانیم اطمینان داشته باشیم که فردا در زندان نباشیم و کشور توسط یک دیکتاتور نظامى اداره نشود.
اصلاحات ارضى ـ در ایران باید اصلاحات ارضى انجام بگیرد، ولى ملاحظات دیگرى نیز وجود دارد. تقسیم ناگهانى اراضى تولید کشاورزى را به نحو محسوسى کاهش خواهد داد. مالکان خوب بیش از رعیتهاى کشاورز خود و حتى بهتر از دولت درباره اداره کردن مزرعه و فراهم کردن لوازم مورد احتیاج آن وارد هستند. و آنها سرمایه مورد لزوم را نیز دارند. ابتدا لازم است که کشاورزان به صورت جزئى از کوشش ملى درآیند و به یک مفهوم ملى در فعالیتها شرکت کنند. این موضوع بستگى به آگاهى و موضع کشاورزان دارد. یک برنامه ملى لازم است تا وضع کشاورزى را بهبود دهد و تولید کشاورزى را افزایش دهد و زندگى کشاورز را به صورت معقولانه‌ترى درآورد و سپس تحصیلات نیز لازم است. زمان طولانى و برنامه‌هاى متعددى لازم است قبل از اینکه ما بتوانیم به نحو احسنى به مرحله‌اى برسیم که زمینهاى کشاورزى قطعه قطعه شوند.
حجم قدرت نظامى ـ اگر ما تضمین‌هاى معتبرى از جانب متفقین خود براى دفاع خود داشته باشیم، آنگاه اندازه ارتش ما بیش از آنى است که لازم است. با داشتن تضمینها یک ارتش پنجاه تا شصت هزار نفرى خوب تربیت شده، باید براى کشورى مانند ایران کافى باشد. کارخانه ذوب آهن ـ من یقین ندارم که ما ذخایر آهن و ذغال سنگ به اندازه کافى داشته باشیم و اطلاعات مختصر و نا مطمئنى که من به دست آورده‌ام حاکى از آن است که ما ذخایر آهن و ذغال سنگ به اندازه کافى داریم. اگر داریم، بنابراین داشتن یک کارخانه ذوب آهن از لحاظ اقتصادى مقرون به صرفه است و ایران بایستى یک چنین کارخانه‌اى داشته باشد و یک چنین کارخانه اى عنصر لازم در رشد صنعتى ایران خواهد بود که باید با رشد صنعتى کشاورزى توأم باشد. افکار عمومى یک نیروى بزرگى به نفع یک کارخانه ذوب آهن است. این یک طرح مورد قبول عمومى است، ولى اگر از لحاظ اقتصادى سالم نباشد، گمان نمى‌کنم که باید تنها براى یک سمبل و مظهر و پرستیژ و حیثیت ده میلیون دلار بپردازیم. معذالک یک برنامه سالم منطقى براى رشد صنعتى براى ایران ضرورى است، زیرا که ظرفیت کشاورزى ما براى توسعه شدیدا از لحاظ کمبود آب و زمین مزروعى محدود است.
هیئت حسن نیت براى اتحاد شوروى ـ اگر یک حکومت جبهه ملى روى کار مى‌بود من در صورت
امکان یک هیئت حسن نیت یا هر گونه نقشه دیگرى که در دسترس باشد براى کوشش به برطرف کردن
سوءتفاهماتى که ممکن است مانع روابط عادى با اتحاد شوروى باشد، به کار مى‌بردم. هر چند راستش را
بگویم، نمى‌دانم که یک چنین طرحى امکان پذیر مى‌بود یا خیر. از سوى دیگر ایران به تنهایى نمى‌تواند در
مقابل شوروى کارى از پیش ببرد، تنها از طریق حفظ روابط حسنه و شایسته با غرب و تنها با کمک و
تفاهم غرب ما مى‌توانیم روابط حسنه مطمئن با آنها داشته باشیم.
قدرت و ظرفیتهاى حزب توده (کمونیست) ـ روابط جبهه ملى و حزب توده ـ ما اگر صادقانه بگوییم
چیزى درباره قدرت حزب توده و یا شخصیتها و سازمان آن نمى‌دانیم، ولى گاه به گاه در اجتماعات
مختلفمان متوجه مى‌شویم که آنها در میان ما هستند و ما اثرات حضور آنها را در داخل جبهه ملى احساس
مى‌کنیم. این یک پدیده ویژه‌اى نیست، چیزى است که مى‌توانیم آن را استشمام کنیم. ما حضور آنها را از
نظر فشارهاى فوق‌العاده‌اى که آنها را براى تدابیر افراطى به کار مى‌برند، تشخیص مى‌دهیم. مثلاً آنها به ما
اصرار مى‌ورزند که نام مصدق را زیاد ببریم و آنها مى‌خواهند که ما سنتو را شدیدا مورد حمله قرار داده و یا
به کنسرسیوم نفت حمله کنیم.
سرلشگر نعمت اللّه‌ نصیرى به من گفت که در جبهه ملى توده‌ایها وجود دارد. من به او گفتم که قبول دارم
ولى نمى‌دانم کدامها توده‌اى هستند و از او خواهش کردم که توده‌ایها را براى من شناسایى کند ولى او رد
کرد و گفت که این گونه اطلاعات مربوط به حکومت است و سرى است. من از او پرسیدم که چرا همیشه
باید سرى باشد. آیا او این امر را براى نسلهاى بعدى نگه مى‌دارد؟ زیرا شناسایى این افراد یک خدمت ملى
است تا آنها به نام شناخته شوند. او در پاسخ چیزى نگفت.
من مى‌دانم که آنها در آنجا ( مقصود جبهه ملى ـ م ) هستند، ولى نمى‌توانم آنها را انگشت نما کنم و تنها
کارى که ما براى مخالفت با آنها مى‌توانیم انجام دهیم، ایستادگى در مقابل فشارهاى شدید آنها و اتخاذ
تدابیر احتیاطى فوق‌العاده براى آن است که سمتهاى با مسئولیت در جبهه ملى به دست اشخاص فوق‌العاده
قابل اعتماد سپرده شود. من نمى‌توانم به شما اطمینان دهم که شما نمى‌توانید یک توده‌اى و یا یک چپگراى
واقعى را در هیچکدام از سازمانها یا کمیته‌هاى ما بیابید. احساسات چپگرایانه و افراطى در میان جوانان و
دانشجویان دانشگاه بسیار شدید است. ما براى اینکه تأمین کنیم که چپگرایان در سمتهاى رهبرى جبهه ما
واقع نشوند، رهبران دانشجویى جبهه ملى را منصوب کردیم به جاى اینکه اجازه دهیم، تا انتخاب گردند.
سازمان و قدرت جبهه ملى ـ در حال حاضر سیاست ما این است که به طور مداوم محدودیتهایى را که
حکومت بر فعالیتهاى ما تحمیل مى‌کند، مورد آزمایش قرار دهیم. بدین معنى که ما مى‌کوشیم که فعالیتهاى
سازمانى خود را تا آنجا که ممکن است توسعه دهیم و تا مرحله‌اى پیش مى‌رویم که با مقاومت فعال
حکومت برخورد مى‌کنیم. بدین ترتیب ما همزمان در همه مراحل اعمال فشار خود را حفظ مى‌کنیم و
مى‌توانیم از هر گونه ضعف در مواضع دفاعى آنها بهره بردارى کنیم و به محض اینکه زمینه به دست
آوردیم، دیگر تمایل نداریم آن را از دست بدهیم، هر چند ممکن است در یک نکته تسلیم شویم تا امتیاز
بیشترى در نقطه دیگر به دست آوریم. به ویژه ما این نوع فشارهاى تماسى را در شهرستانها به کار مى‌بریم.
در حال حاضر مهدى آذر و کاظم حسیبى براى مقاصد سازمانى در مشهد هستند، ما اشخاصى به اصفهان،
شیراز و رشت در آینده نزدیک خواهیم فرستاد. اصغر پارسا اخیرا به تبریز رفته و یک کمیته در آنجا
تأسیس شد.
این کمیته مرکب از اشخاص خوبى است، ولى آنها هنوز خوب انجام وظیفه نمى‌کنند. آنها براى اینکه
بتوانند به نحو رضایت بخشى با یکدیگر کار کنند نیاز به زمان و تجربه دارند کار سازمانى در تهران به طور
هموار پیش مى‌رود. در این زمینه دشواریهاى زیادى وجود داشته است. ولى در حال حاضر همه چیز
هموار است.
روابط جبهه ملى و حزب ایران ـ در این زمینه دشواریهایى وجود داشته است. معذالک به طور عمده
خیلى جدى نبوده است. از جانب بعضى از اعضاى کوچک حزب و مردم غیر حزبى سوء ظن‌هایى وجود
داشته است که حزب ایران مى‌کوشد، که از طریق به دست آوردن همه مناصب مسئول و ریاست کمیته‌ها و
غیره بر جبهه ملى تسلط پیدا کند. این سوء ظن هنوز در بعضى موارد باقى است، ولى به نظر نمى‌آید که یک
مشکل غیر قابل غلبه باشد. از لحاظ اصولى حزب ایران دیگر احزاب را از قبیل حزب پان ایرانیست و
حزب مردم ایران تحت‌الشعاع خود قرار داده است و اینها نمى‌توانند امیدوار باشند، که در مقابل حزب
ایران رقابت کنند.
رهبر جبهه ملى کیست؟ در عمل هیچ کس. مصدق در حال حاضر در جبهه ملى نقشى ندارد. البته او
مورد محبت و احترام همه مى‌باشد، ولى نقشى ندارد. اگر جبهه ملى قرار باشد فردا قدرت را به دست
بگیرد. قول مى‌دهم که اللهیار صالح نخست وزیر مى‌شد. او وسیع‌ترین زمینه را دارد، البته براى جبهه ملى
بهتر مى‌بود اگر یک شخصیتى مانند مصدق را به عنوان رهبر حقیقى مى‌داشت، ولى ما چنین شخصیتى را
در حال حاضر نداریم و باید با رهبرى دسته جمعى کنونى خود که به خوبى کار مى‌کند، قانع باشیم.
نهضت آزادى ایران ـ این گروه اخیرا چوب لاى چرخ ما شده است. همان طور که مى‌دانید، مهدى
بازرگان سابقا در شوراى جبهه ملى بود، ولى در آن زمان این گروه رساله‌اى در حمله علیه بعضى از ما از
جمله صالح و خود من منتشر کرد و ما را به آن متهم کرد که آلت دست آمریکاییها هستیم و براى شستن
آثار خون فاطمى با وانمود کردن اینکه ملى‌گرا هستیم، کار مى‌کنیم و مردم را آرام مى‌سازیم.
ما با بازرگان در این موضوع یک بحث جدى انجام دادیم این اشخاص آنگاه مى‌خواستند داخل ارتش
آشوب ایجاد کنند و ما با چنین کارى مخالف بودیم. معذالک بازرگان تا زمانى که به عضویت کمیته اجرائى
انتخاب نشد در جبهه ملى باقى ماند. آنگاه او شوراى جبهه ملى را ترک کرد و اکنون نهضت آزادى ایران را
تأسیس کرده است. این گروه براى ما در جبهه ملى به صورت معمایى درآمده است. این گروه داراى
تمایلات شدید مذهبى است و معذالک در عین حال یک گروه آنارشیستى است. این گروه چپگرا نیست
ولى به طور رادیکالى آنارشیستى است. معذالک ممکن است چند نفر چپگرا در میان آنها باشند.
اگر ما یقین داشته باشیم که آنها صمیمى هستند آنها را به جبهه ملى راه خواهیم داد، ولى هنوز درباره
آنها اطمینان نداریم. بایستى مدتى صبر کنیم تا ببینیم آنها چگونه رفتار مى‌کنند تا بتوانیم تشخیص بدهیم،
که آنها واقعا صمیمى هستند یا خیر. اگر آنها در داخل صفوف جبهه ملى پذیرفته نشوند نفوذ آنها بسیار
ناچیز خواهد بود و ممکن است به زودى متلاشى شوند. بعضى از اعضاء نهضت آزادى ایران ممکن است به
عنوان یک فرد در جبهه ملى پذیرفته شوند، ولى صراحتا باید گفت که من شک دارم که نهضت آزادى بتواند
پذیرایى جبهه ملى را به دست آورد. معذالک آنها نه مثل خارى هستند که در پوست ما فرو رفته‌اند.
على امینى و جبهه ملى‌ـ شاه میانه خوبى با حکومت امینى ندارد، امینى تنها با نظامیان نیست. اوضاع
بسیار بى‌ثبات است اوضاع طورى است که ما نمى‌توانیم صبر کنیم و همانطورى که گفتم نمى‌توانیم تا زمان
انتخابات صبر کنیم و بدین ترتیب ما باید امینى را به طور مداوم تحت فشار قرار دهیم تا انتخابات را هرچه
زودتر برگزار کند.
من شخصا مدت زیادى از دوستان امینى بوده‌ام، او مرد درستکار و با حسن نیتى است ولى نمى‌تواند
نماینده حکومت ایده‌آلى باشد، زیرا از محبت مردم برخوردار نیست. او نمى‌تواند شور و شوق در میان
مردم ایجاد کند. او نمى‌تواند در برنامه‌هاى اصلاحاتى موفق شود، زیرا شاه با او صمیمى نیست لذا او
نمى‌تواند از محبت مردم برخوردار شود. او در واقع قدرت کافى براى مخالفت با شاه را ندارد.
جبهه ملى در حال نظارت و انتظار و امیدوارى است ـ ما نمى‌توانیم با او شدیدا به مخالفت بپردازیم،
ولى از سوى دیگر شاه نزدیکى بیش از حد امینى را با ما تحمل نخواهد کرد. لذا ما نباید او را در یک
موقعیتى قرار بدهیم که نتواند خود را نگهدارد، امینى به نظر مى‌رسد نسبت به ما پس از کنفرانس اخیر
مطبوعاتى ما خصومت دیوانه‌وارى پیدا کرده است. پلیس علامت ما را از باشگاه ما برداشته است.
مشکلاتى در گذرنامه دانشجویان در آمریکا رخ داده است، من درباره این دو موضوع خواستم با او تماس
بگیرم ولى او نمى‌خواهد با من صحبت کند. در شهرستانها جایى که حکومت مانع فعالیتهاى ما مى‌شود
امینى فاقد تمایل یا قدرت در ممانعت از مخالفت ساواک با ماست. امتیازاتى که امینى به شاه مى‌دهد روز
به روز افزایش مى‌یابد و با هر امتیازى که مى‌دهد. امینى ضعیف‌تر مى‌شود در مورد خراسان جایى که
شمس‌الدین جزایرى به استاندارى منصوب شده است، یقین داریم که جزایرى لااقل علیه ما فعالیت
نخواهد داشت ـ جزایرى مى‌تواند نقش یک واسطه سودمندى را بین امینى و جبهه ملى در تهران ایفا کند،
ولى براى ما وسایل فراوان دیگرى براى سروکار داشتن موفقیت‌آمیز با یکدیگر وجود دارد.
نقش ایالات متحده‌ـ ایالات متحده حکومتهاى مختلفى را در ایران آزمایش کرده است. شاه نیز
آزمایش شده است و نتیجه رضایتبخش و موفقیت‌آمیزى به دست نداده است. شاه یک حکومت شخصى
را به راه انداخته، بدون آنکه به اراده مردم توسل کند و این امر نمى‌تواند مشکلات ایران را حل کند. شما
همچنین یک حکومت نظامى را تحت ریاست ژنرال فضل‌اللّه‌ زاهدى امتحان کردید و آن را نیز ناقص
یافتید. افسران ما ممکن است بتوانند به صداى بلند صحبت کنند و شاید بعضى از سازمانها را اداره کنند
ولى یک حکومت خوب موفق مردمى نمى‌تواند به وسیله نظامیان ما اداره شود. آنها مى‌توانند امر کنند ولى
نمى‌توانند حکومت کنند و اکنون شما همچنین کوشیده‌اید که یک «مرد نیرومند» پیدا کنید که بتواند
فرمانروایى کند و بتواند در مقابل شاه ایستادگى کند. این هم نمى‌تواند دوام داشته باشد، زیرا این مرد براى
پشتیبانى از خود نه شاه را دارد و نه ارتش را و نه مردم را.
چرا یک نوع دیگر از حکومت را آزمایش نمى‌کنید؟ چرا حکومتى را نمى‌آزمایید که مورد انتخاب
مردم است؟ اگر شما این را آزمایش کنید من یقین دارم که چنین حکومتى به نفع ایران و جهان آزاد کار
خواهد کرد. اظهار نظر حوزه مأموریت‌ـ این گزارش یکى از چند نفر مصاحبه‌گر است که با اعضاء جبهه
ملى صورت خواهد گرفت. عقیده بر این است که ناظر آمریکایى به علت دوستى و مناسبات طولانى
خودش با اعضاء جبهه ملى در موقعیتى قرار گرفته که اطلاعات سودمند و صریحى کسب کند.
کریم سنجابى ـ 5
سرى
22 اوت 1961برابر با 31 مرداد 1340
اظهارات کریم سنجابى درباره سیاست جبهه ملى
از یکى از اعضاء جبهه ملى (ف) که دسترسى به رهبران جبهه ملى دارد
ارزیابى محتویات
1ـ کریم سنجابى رئیس کمیته اجرائى جبهه ملى در مرداد 1340 اعلام داشت که اگر جبهه ملى
حکومت را در دست بگیرد، باید اوضاع سیاسى را ظرف پنج روز تثبیت کند و در طى همین مدت شاه باید
تصمیم بگیرد که آیا مى‌خواهد سلطنت کند یا حکومت کند. اگر شاه بخواهد سلطنت کند باید برود. اوضاع
سیاسى باید ظرف پنج روز تثبیت شود تا سرمایه گذارى و مساعدتهاى خارجى نیز تشویق شود.
2ـ جبهه ملى یک سیاست صادراتى و وارداتى که میل دارد از آن در صورت به دست گرفتن حکومت
پیروى کند، تهیه کرده است. صادرات براساس رقم درجه‌بندى خواهد شد که آغاز آن آسانترین اقلام
براى صادرات مانند فرش است و پایان آن اقلامى است که صدور آن بسیار دشوار است. واردات نیز
برحسب ارقام درجه‌بندى خواهد شد و اقلامى که مورد نیاز ایران است در درجه اول فهرست‌بندى خواهد
شد و اجناس تجملى در درجه آخر خواهد آمد. به صادر کنندگان اجازه داده خواهد شد که اقلامى را که در
همان طبقه درجه‌بندى که آنها صادر کرده‌اند، وارد کنند. بدین ترتیب فردى که اجناسى را که براى فروش
در خارج آسان است صادر مى‌کند اجازه خواهد داشت که ماشین‌آلات و سایر اقلام مورد نیاز مبرم ایران
را وارد کند. در همین حال فردى که یک بازار جدید صادراتى تهیه کند اجازه خواهد داشت کالاهاى
تجملى وارد کند. پروانه‌هاى صادراتى قابل معامله به صادرکنندگان داده خواهد شد. صادرکننده‌اى که
کالاهایى بفروشد که فروش آن در خارج دشوار است ممکن است در کار صادراتى خود ضرر ببیند، ولى
مى‌تواند پروانه صادراتى خود را به بیش از ارزش بیش از ارزش اسمى آن بفروشد زیرا این پروانه به او
اجازه خواهد داد که کالاهاى تجملى وارد کند.
3ـ سنجابى همچنین گفته است که اگر جبهه ملى به قدرت برسد وامهاى ایالات متحده را باز پرداخت
خواهد کرد، حتى اگر این وامها در جریان دوره فترت (دوره بین انتخابات مجلس جدید و انحلال مجلس
قدیم ـ م) گرفته شده باشد. ولى مردم ایران ممکن است اجازه ندهند که حکومت جبهه ملى وامها را
بپردازد، زیرا قانون صراحت دارد که وامها طبق چنین شرایطى از لحاظ قانونى اعتبار ندارد.
4ـ سنجابى صریحا گفته است که او حاضر نخواهد بود از هر قدرت بیگانه‌اى اسلحه قبول کند. شاید
جبهه ملى اسلحه از هر منبعى را رد بکند، زیرا جبهه ملى مى‌خواهد قانون حکمفرما باشد و از طریق اعمال
زور و اسلحه روى کار نخواهد آمد. چندین افسر بازنشسته ارتش که پس از سرنگونى حکومت محمد
مصدق بازنشسته شده‌اند، پیشنهاد کمک به جبهه ملى کرده‌اند، ولى جبهه ملى این افسران بازنشسته را
بیشتر به عنوان اشخاص غیرنظامى تلقى مى‌کند تا افسر ارتش.
5 ـ سنجابى اظهار عقیده کرده است که با فعالیت زیرزمینى جبهه ملى مخالف است و او حتى پیشنهاد
کرده است که از یک مأمور ساواک دعوت شود تا در هر جلسه جبهه ملى شرکت کند تا این موضوع تأمین
شود که ساواک اطلاعات دقیق دریافت مى‌کند و نه یک روایت تحریف شده که از سوى یک شخص
بى‌سواد نقل مى‌شود.
کریم سنجابى ـ 6
خیلى محرمانه
سفارت آمریکا ـ تهران28 سپتامبر 1961 برابر با 6 مهر 1340
گفتگو با دکتر کریم سنجابى
به پیوست متن گفتگو با دکتر کریم سنجابى رئیس کمیته مرکزى جبهه ملى مى‌باشد. دکتر سنجابى
شکایات و انتقاداتى را که معمولاً از رژیم مى‌شود را تکرار کرد. وى گفت به عقیده وى اوضاع ایران بدتر از
اوضاع قبل از به قدرت رسیدن دکتر امینى است و این به علت عقب انداختن انتخابات که مخالف قانون
اساسى است مى‌باشد. وى گفت که امیدوار است سال تحصیلى که تا چند روز دیگر شروع مى‌شود در
دانشگاه (محلى که وى استاد حقوق مى‌باشد) یک سال آرامى باشد. ولى وى احتمال فعالیتهاى سیاسى
توسط قسمتى از دانشجویان را رد نکرد.
به طور کلى دکتر سنجابى نسبت به وجهه و نقش جبهه ملى در آینده نزدیک زیاد امیدوار نبود.
براى سفیر:
هارى شوارتز
کنسول آمریکا در امور سیاسى
محرمانه
متن گفتگو
زمان و محل: 5 بعد از ظهر 4 مهر 1340 در خانه دکتر سنجابى
شرکت کنندگان: دکتر کریم سنجابى رئیس کمیته مرکزى جبهه ملى و فرانکلین کرافورد دبیر دوم سفارت.
تحلیلها و نظرات دکتر سنجابى راجع به صحنه سیاسى ایران نشان مى‌داد، که وى ناامید مى‌باشد. دکتر
امینى را به عنوان شخصى که در حرف زدن خوب است، اما از خودش چیزى نشان نداده است مى‌شناسد.
او گفت که اوضاع اقتصادى مملکت خیلى بد است. اگرچه همه‌اش تقصیر دکتر امینى نیست سنجابى گفت
که دکتر امینى مخصوصا به خاطر محدودیتهاى ناگهانى که براى اقتصاد مخصوصا در مورد اعتبارها
به‌وجود آورده است. مسئول مى‌باشد. وى همچنین گفت که دولت امینى دولتى است که به سراسر جهان
براى گدایى مى‌رود. او با لبخند گفت که نوع حکومت امینى با حکومتهاى قبل یکى است و فقط درجه آن
فرق مى‌کند.
سنجابى مقدارى راجع به شکستها و ضعفهاى سیاسى دولت به ویژه راجع به عقب انداختن انتخابات
براى مدت نامحدود صحبت کرد. وى گفت که هدف اصلى جبهه ملى در حال حاضر آن است که آزادى
عمل به دست آورده و خودش را سازماندهى کند. در حال حاضر جبهه ملى اجازه باز کردن کلوپش و
انتشار روزنامه و اعلامیه را ندارد. وى گفت ذکر نام جبهه ملى در مطبوعات ممنوع است و فقط در
روزنامه‌هاى انگلیسى زبان که مخصوص خارجیها مى‌باشد، گهگاهى از جبهه ملى نام برده مى‌شود. به
طور مثال او به نامه‌اى که دانشجویان دانشگاه تهران در مورد کمک به مبارزه با بى‌سوادى به دولت نوشته
بودند، اشاره کرد. او گفت که این نامه در کیهان مورخ 4 مهر چاپ شده است بدون اینکه از امضاء کنندگان
نامه که دانشجویان طرفدار جبهه ملى دانشگاه تهران بودند نامى به میان آورد.
دکتر سنجابى اظهار امیدوارى کرد که سال تحصیلى در دانشگاه یک سال آرامى باشد، تا دانشجویان
درسشان را ادامه دهند و قربانى تعطیلات تحمیلى مثل سال گذشته نشوند. او در این موضوع که دانشگاه
محل مناسبى براى فعالیتهاى سیاسى نیست با دولت و مقامات امنیتى هم عقیده مى‌باشد. به عبارت دیگر
او گفت که دانشجویان باید محلى براى میتینگ داشته باشند تا بتوانند راجع به عقاید سیاسى‌شان بحث
کنند. بنابراین او در ملاقات اخیرش با نخست‌وزیر که بعضى از اعضاء جبهه ملى و رئیس دانشگاه نیز
حضور داشتند به نخست‌وزیر پیشنهاد کرد که اجازه داده شود تا کلوپ جبهه ملى باز شود، نخست وزیر
خودش پیشنهاد کرد که کاخ جوانانى براى اجتماع دانشجویان باز شود. دکتر سنجابى گفت که به
نخست‌وزیر گفته است که هر سازمان وابسته به دولت چیزى بیشتر از احزاب وابسته به دولت ملیون و
مردم نخواهد بود. او همچنین اضافه کرد که به عقیده وى دانشجویان از اینگونه امکانات استفاده نخواهند
کرد.
او گفته‌هایش را در مورد ملاقات با نخست‌وزیر این طور خلاصه کرد که کلوپ جبهه ملى هنوز باز
نشده است و کاخ جوانانى هم به وجود نیامده است و دانشجویان فاقد محلى براى میتینگ مى‌باشند. ضمن
اینکه وى آرزوى یک سال تحصیلى آرام را مى‌نمود، اظهار نگرانى کرد که ممکن است به خاطر مسائل
سیاسى به ویژه موضوع انتخابات دانشجویان فعالیت سیاسى بکنند. او همچنین تذکر داد که جبهه ملى
طرفدارانى نیز در بین دانش‌آموزان دو سال آخر دبیرستانها دارد.
به گفته دکتر سنجابى تا آنجایى که جبهه ملى اطلاع دارد به غیر از چند دانشجو و چند کارگر تمامى
کسانى که در تظاهرات 30 تیر دستگیر شده بودند آزاد شده‌اند.
او گفت که در ملاقاتش با نخست‌وزیر به وى گفته است که عوامل کمونیستها را بین دستگیرشدگان
شناسایى کند. زیرا که هیچکس با ماندن آنها در زندان مخالفتى ندارد.
هرچند دولت اطلاعاتى در این زمینه در اختیار نگذاشت و جبهه ملى یا باید باور کند که چند نفرى که
در زندان باقى مانده‌اند تمام کمونیستهاى کشور مى‌باشند (در این صورت تمام مردم از اینکه تعدادشان
اینقدر کم است خوشحال خواهند شد) و یا اینکه دولت نمى‌داند که چه مى‌گوید. دکتر سنجابى گفت که
حس مى‌کند که با عقیده دوم موافق است.
دکتر سنجابى به طور ضمنى گفت که پنج نفر از اعضاى جوان خانواده‌اش در ایالات متحده مشغول به
تحصیل مى‌باشند که شامل پسر خودش نیز مى‌شود و تنها یکى از این 5 نفر مشغول فعالیت سیاسى در میان
دانشجویان ایرانى در ایالات متحده مى‌باشد، البته او اسم این فرد را نگفت، ولى گفت که این فرد پسر
خودش نیست.