پشتکار کتابدار زندان برای تبدیل انبار به کتابخانه

محمد‌رضا عزیزی، کتابدار کتابخانه مشارکتی شهید مفتح زندان مرکزی شهرستان همدان که قرار است هفته کتاب به عنوان کتابدار نمونه معرفی شود، پیشنهاد کرد: استاندارد سازی کتابخانه های مشارکتی زندان ها، استفاده از کتاب‌های الکترونیکی و حمایت از چاپ آثار نویسندگان دربند در اولویت‌ مسوولان فرهنگی کشور قرار بگیرد./
عزیزی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،اظهار کرد: کتابخانه مشارکتی شهید مفتح زندان مرکزی شهرستان همدان در پنج کیلومتری این شهرستان قرار دارد که از سال گذشته به صورت مشارکتی از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اداره می‌شود و اکنون هشت هزار جلد و شش هزار عنوان کتاب دارد و همچنین هزار و 826 نفر عضو این کتابخانه هستند.

 وی با اشاره به سابقه فعالیت فرهنگی خود در سازمان زندان‌های استان همدان و نحوه همکاری با کتابخانه زندان مرکزی این شهرستان گفت: از سال 1384 تا 1388 به عنوان کارمند و مسوول فرهنگی یکی از زندان‌های این شهرستان که در اردوگاه بازپروری وابسته به همدان قرار داشت، استخدام شدم و از سال 88 تاکنون به کتابخانه زندان مرکزی همدان منتقل شده‌ام.

 کارشناس فرهنگی اداره کل زندان‌‌های استان همدان با بیان این‌که رشته کتابداری زیر مجموعه‌ای از فعالیت‌های معاونت فرهنگی زندان است، اظهار کرد: مجموعه فعالیت‌های فنی، حرفه‌ای، هنری، ورزشی و کتابخانه‌ای زیر نظر معاونت فرهنگی زندان‌ها قرار دارد و از سال 1388 که به عنوان مسوول فرهنگی به زندان مرکزی همدان منتقل شده‌ام، در کنار امور فرهنگی، مسوولیت کتابخانه مرکزی زندان را نیز بر عهد گرفته‌ام.

این کتابدار کتابخانه شهید مفتح شهرستان همدان با بیان این‌که  کتابخانه 108 متر مربع مساحت دارد، اظهار کرد: مجتمع فرهنگی این زندان که مجموعه فعالیت‌های هنری در این مکان انجام می‌شود، دارای 250 متر مربع مساحت کتابخانه‌ای است.

عزیزی درباره تهیه کتاب‌های مناسب برای کتابخانه‌های مشارکتی براساس نیاز مخاطبان این مکان‌های ویژه گفت: به یقین تهیه کتاب‌های پرحجم و قطور برای زندانیان مناسب نیست. به عنوان مثال کتابی مانند «بحار‌الانوار» با این حجم عظیم  و در 110 جلد در زندان برای مخاطبان آسیب دیده اجتماع مناسب نیست.

وی با اشاره به این‌که کتابخانه‌های زندان باید سلیقه‌ها و علاقه‌های مخاطبان را فراهم کند، اظهار کرد:سهمیه کتاب‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور روند ثابتی دارد که هر ماه با عناوین مشخص برای کتابخانه‌های مشارکتی زندان‌ها ارسال می‌شود اما این ارسال و تهیه کتاب باید از سوی کتابدار مدیریت شود تا نیاز‌های مطالعاتی مخاطبان زندانی را فراهم کند.

تامین منابع کتابخانه‌های مشارکتی زندان‌ها با پنج تا شش میلیون تومان اعتبار
عزیزی با بیان این‌‌که سازمان امور زندان‌ها هر سال پنج تا شش میلیون تومان اعتبار برای تامین منابع کتابخانه‌های زندان در نظر می‌گیرد، عنوان کرد: هر سال پنج تا شش میلیون تومان اعتبار از سوی سازمان‌ زندان‌های این استان در اختیار کتابدار قرار می‌گیرد تا منابع و تجهیزات لازم برای کتابخانه‌ها خریداری شود.

وی با اشاره به این‌که زندان‌‌ها ازجمله مکان‌‌های پربازدید به حساب می آیند، گفت: در طول سال مسوولان از حوزه‌‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش، دادگستری، رییس اداره تبلیغات، بنیاد حفظ آثار از زندان‌ها بازدید می‌کنند و گاهی در این بازدید‌ها مجموعه‌های از‌ آثار مکتوب را به کتابخانه‌ها اهدا می‌کنند.

کتابدار کتابخانه شهید مفتح زندان استان همدان با بیان این‌که 100 تا 200 جلد کتاب در این بازدید‌ها به این کتابخانه اهدا شده، عنوان کرد: بسیاری از کتاب‌های حقوقی از دادگستری،آثار اعتقادی از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتاب‌های دفاع مقدس و روانشناسی و دینی از سوی ارگان‌های دیگر در طول این بازدید‌ها به این کتابخانه اهدا شدند.

کتابخانه‌ای در قلب زندان با 400 متر مساحت و 200 متر مربع فضای کتابخانه
عزیزی با بیان این‌که این زندان 300 تا 400 متر مربع طول دارد و کتابخانه درست در میان این اتاق‌ها و بندهای سلول‌های زندان قرار گرفته، عنوان کرد: کتابخانه مرکزی زندان همدان در جنب واحد فرهنگی و یکی از اتاق‌های مجتمع که ساختمان آن در میان زندان قرار دارد، واقع شده است.

وی درباره ساعت کار کتابخانه‌ زندان مرکزی همدان که در پنج کیلومتری مرکز استان واقع شده است، اظهار کرد: کتابخانه مشارکتی زندان همدان با داشتن تابلو مشارکتی بودن از ساعت هشت تا 14 در اختیار زندانیان قرار دارد و به دلایل امنیتی و نداشتن نیرو برای نظارت، این کتابخانه عصر‌ها تعطیل است.

وزیر دادگستری کتابخانه زندان را انبار کتاب دانست
این کارشناس ارشد کتابداری با تاکید بر نقش کتابداران در گرایش به کتاب عنوان کرد: برای انتقال این مطلب خاطره‌ای را ذکر می کنم. دومین روز حضورم در این کتابخانه وزیر دادگستری پیشین به این کتابخانه آمد و با دیدن کتاب‌های پاره، قدیمی و قفسه‌های نامناسب آهنی و فلزی  که کتاب در آن‌ها گم شده بودند، این مکان را انبار کتاب دانست.

وی با بیان این‌که وضع نامناسب این کتابخانه باعث شده بود، در روز پنج تا شش نفر بیشتر به این مکان مراجعه نکنند، گفت: کتابخانه مشارکتی زندان همدان در آغاز کمتر از 20 نفر عضو داشت در حالی که این زندان بیش از سه هزار زندانی دارد.

کتابدار کتابخانه مشارکتی زندان همدان با بیان این‌که در نخستین گام برای ارتقای جایگاه کتابخوانی در میان زندانیان مکان این کتابخانه را تغییر دادیم، اظهار کرد: مرحله دوم، وجین کردن شش هزار جلد کتاب و خارج کردن کتاب‌های پاره، بدون استفاده و کهنه بود.

وی با تاکید بر این که هفت تا هشت هزار جلد کتاب این کتابخانه به دلیل کهنگی، پارگی و خط خوردگی داشتن و تکراری بودن وجین و  از مجموعه خارج شدند، عنوان کرد: به عنوان مثال 500 جلد کتاب از یک اثر در این کتابخانه بود که در شرایط نامناسب نگهداری می‌شد و فقط فضا را اشغال کرده بود و آثار دیگر، اغلب تکراری و کهنه و پاره بودند که همگی از مجموعه کتابخانه خارج شدند.

عزیزی با بیان این که کتابدار نقش بسیار مهمی در ترغیب مخاطبان به استفاده از کتابخانه دارد، اظهار کرد: اکنون کتابخانه مشارکتی زندان همدان با دریافت حق عضویت 100 تومانی که در محیطی مانند زندان که این پول کم هم بسیار قابل توجه است، از استقبال خوبی برخوردار است.

70 درصد زندانیان، عضو کتابخانه مشارکتی همدان
کتابدار کتابخانه مشارکتی زندان  همدان بابیان این که این کتابخانه اکنون هزار و 850 نفر عضو دارد، گفت: در ابتدا و پیش از حضورم، این کتابخانه با جمعیت زندانی سه هزار نفری بیش از 20 نفر عضو نداشت، اما اکنون بیش از 70 درصد زندانیان در بند مرد عضو این کتابخانه هستند.

بند زنان با توجه به جمعیت محدود، کتابخانه استاندارد ندارد
کتابدار کتابخانه مشارکتی زندان همدان با اشاره به جمعیت محدود بند زنان در این زندان عنوان کرد: بند زنان با 120 نفر زندانی دارای 50 نفر عضو است و در یک محیط بسته‌تر اداره می شود.

وی با تاکید بر این که مردان بیشتر از زنان از کتابخانه مشارکتی زندان استقبال می کنند، گفت: مردان زندانی به دلیل داشتن تحصیلات بالاتر بیشتر از کتابخانه استفاده می‌کنند زیرا زنان به طور متوسط تا مقطع تحصیلی راهنمایی و مردان بیشتر  دوره دبیرستان را  پشت سر گذاشته‌اند.

عزیزی با بیان این که مردان به منابع بیشتری نسبت به زنان دسترسی دارند، عنوان کرد: بند زنان به دلیل محدود، کوچک ‌و تک بند بودن چارچوب کتابخانه استاندارد را ندارد، اما نسخه‌هایی از این کتاب‌ها برای بند زنان نیز ارسال می‌شود.
 
بودجه 40 میلیونی برای تجهیز و خرید منابع کتابخانه زندان
کتابدار کتابخانه مشارکتی زندان همدان با بیان این که اکنون دو هزار و 600 جلد کتاب در این کتابخانه وجود دارد، گفت: دو سال پیش از سوی سازمان اداره زندان ها 40 میلیون تومان اعتبار در اختیار کتابخانه قرار گرفت تا تجهیز شود و با خرید قفسه ها و میزهای استاندارد استقبال مخاطبان از این کتابخانه دو برابر شد.

شاهنامه، بوستان، گلستان و دیوان حافظ پرمخاطب ترین آثار در میان زندانیان
عزیزی با بیان این که آثار ادبی به‌ویژه دیوان‌های شعر شاعران مختلف بیشترین میزان امانت را در میان کتاب‌های این کتابخانه دارد، عنوان کرد: کتاب‌های بوستان و گلستان سعدی، دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی، رتبه‌های نخست امانت را در این کتابخانه دارند.

وی افزود: بعد از آثار ادبی، کتاب‌های شعر، تاریخی و مذهبی بیشترین میزان استقبال را در میان زندانیان دارند.

زندان ها کتابخانه می‌خواهند نه انباری از کتاب!
کتابدار کتابخانه مشارکتی زندان همدان درباره ارتقای جایگاه کتابخانه‌های زندان گفت: نخست باید این مکان‌ها از حالت انبار کتاب خارج و شکل کتابخانه به خود بگیرند. در گام بعدی آثار باید بر اساس نیاز مخاطبان انتخاب شوند و کتاب ها با شیوه علمی، وجین، سازمان‌دهی و مجموعه‌سازی شوند.

استاندارد سازی کتابخانه‌ها آیین نامه‌ای که باید ابلاغ شود
عزیزی با تاکید بر این‌که استاندارد‌سازی کتابخانه های زندان نیاز به یک برنامه مشخص و هماهنگ دارد، عنوان کرد: اتاق فکر فرهنگی در سازمان زندان‌ها می تواند تشکیل شود تا از این رهگذر کتابخانه‌های این مکان‌ها تجهیز و استاندارد شود.

کتابخانه مشارکتی همدان با  10 تا 15 هزار جلد کتاب الکترونیکی
کتابدار کتابخانه مشارکتی زندان همدان با تاکید بر این‌که کتابخانه‌های مجازی یک نیاز اساسی در زندان هاست، اظهار کرد: کتابخانه‌های مجازی در زندان ها یک نیاز اساسی است، زیرا زندانیان می‌توانند به صورت آف لاین و بدون دسترسی داشتن به اینترنت، از کتاب‌های الکترونیکی استفاده کنند.

وی با بیان این‌که 10 تا 15 هزار جلد کتاب الکترونیکی و مجموعه‌ای از عکس، فیلم و موسیقی مناسب در دو دستگاه رایانه موجود در این کتابخانه قرار دارد، عنوان کرد: در این کتابخانه مجازی، روزانه 30 نفر ثبت‌نام می‌کنند که نسبت به کتاب‌های کاغذی با استقبال بیشتری رو‌‌به‌روست.

حمایت از چاپ آثار زندانیان نویسنده و با استعداد
عزیزی با اشاره به این‌که در میان زندانیان و اعضای کتابخانه‌های زندان این شهرستان افراد با استعداد و نخبه زیادی وجود دارند، گفت: بسیاری از زندانیان این کتابخانه  نخبه و دارای قدرت نویسندگی هستند و حمایت معنوی از آن‌ها ضروری است.

وی با بیان این‌که اداره کل تامین منابع نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این زمینه حمایت هایی را انجام داده است، عنوان کرد: لوح فشرده محتوای کتاب‌های نویسندگان زندانی را برای دریافت شابک می فرستیم و بیشتر این آثار به صورت قراردادی و مشارکت 10 درصدی میان ناشر و نویسنده که مراحل آن از سوی خانواده هایشان پیگیری می شود، چاپ و فروخته می‌شوند.