روایت اسنادی یا روایت حکومتی

نگاهی به پشتوانه پژوهشی کتاب رضانام تا رضاخان

«روایت حکومتی»؛ این گذرواژه‌ای است که شماری از کارشناسان علوم سیاسی آن را به کار می‌گیرند تا از انبوه اشکالاتی که به فرایند مدرن‌سازی عصر رضاشاهی وارد است بگریزند و به آن مشروعیت بخشند. مهم‌ترین گلوگاه آنها کودتای سوم اسفند 1299 است و با ادعای خودجوشی این واقعه، هرگونه نقش‌آفرینی قوای بیگانه در آن را انکار می‌کنند. با حداقلی‌ترین ادبیات همچون هما کاتوزیان گفته می‌شود که «کار، کار انگلیسی‌ها نبود» و در افراطی‌ترین نوعش مانند صادق زیباکلام، می‌گویند «حتی روح دولت بریتانیا از ماجرا خبر نداشت»! هرآنچه مخالف این نظریه بیان شود، متهم به تئوری توطئه است و گویندگانش محکوم به «روایت حکومتی» هستند.

این نویسندگان (همچون سیروس غنی، هوشنگ صباحی، هما کاتوزیان و صادق زیباکلام) برای روایت کودتای سوم اسفند 1299  صرفا بر منابع گزینش‌شده، آن هم عمدتا اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا اتکا می‌کنند و دایره منابعشان محدود به روایت جناح لرد کرزن، وزیر امور خارجه، است که اصرار بر قرارداد 1919 داشت و مخالف هرگونه کودتای نظامی بود؛ در حالی که کودتای 1299 محصول سیاست جناح رقیب بود یعنی مثلث لوید جرج-چرچیل-مونتاگو. این نویسندگان توضیح نمی‌دهند اگر انگلیسی بودن کودتای سوم اسفند «روایت حکومتی» جمهوری اسلامی است، چرا یحیی دولت‌آبادی، محمد مصدق، محمدتقی بهار، حسین مکی و حتی خود محمدرضا پهلوی هم چنین ادعایی دارند. جالب آن که حتی نصرت‌الدوله فیروز که خود همچون سیدضیا، یکی از گزینه‌های کودتا بود و در دوره رضاشاه به مقام وزارت رسید، این واقعه را نه کودتای رضاخان و نه کودتای سیدضیا، بلکه «کودتای اسمایت» می‌خواند؛ افسر متنفذ انگلستان در قزوین و گیلان!

به جرأت می‌توان گفت کتاب «رضانام تا رضاخان» جامع‌ترین و مستندترین اثری است که با قلمی ادبی، به موضوع کودتای اسفند 1299 پرداخته است. این اثر چهارصد صفحه‌ای محصول سه سال سندخوانی، برگه‌نویسی، ترجمه، نگارش و ویراستاری بی‌وقفه و شبانه‌روزی است و سیر برکشیده شدن رضانام سوادکوهی را بیان می‌کند؛ اگر سربازی تا گروهبانی او بیست سال طول کشید، اما به ناگاه در مدت پنج سال از ستوان سومی به سرهنگی رسید. جامعیت منابعی که در این اثر مورد بررسی قرار گرفته، در هیچ اثر دیگر وجود ندارد: عموم منابع فارسی، انگلیسی و روسی و چندده‌هزار سند فارسی، انگلیسی، آمریکایی، فرانسوی و روسی. اسناد جناح‌های مختلف حکومت وقت انگلستان مطالعه و نسخه‌برداری شده است: وزارت امور خارجه، وزارت جنگ، وزارت امور هندوستان، وزارت خزانه‌داری، وزارت مستعمرات، کابینه، مجلسین عوام و اعیان و حتی نطق‌های افسران و دیپلمات‌ها در کلوپ‌های سلطنتی.

 این کتاب، هم‌اکنون به بهای شصت هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد. که در نشانی زیر یا بایک تماس قابل تهیه است:

نشانی: تهران، خیابان شهید دستگردی (ظفر)، نبش گوی آبادی، پلاک 75

 تلفن: 26705079 - 26705089    فکس: 26705073

 صندوق پستی: 333-19615      پست الکترونیک: info@ir-psri.com